- Бидний цөөхөн Монголчууд -

Бидний цөөхөн Монголчууд төслийн багийнхан Баян-Өлгий аймгийн Ногоон нуур суманд ажиллаж дуусаад Бөхмөрөн суманд ирлээ. Энэ хоёр сум хоорондоо их ойрхон ч дундуур нь Бөхмөрөн (Таван салаа) гол урсдаг. Тийм болохоор 20 гаруй км тойрч очно. Шууд явахад бараг 7км орчим юм уу даа. Гэхдээ зөвхөн өвөл л ингэж явж болдог гэнэ. 

Түүхт Улаан хадны энгэрт байрлах Бөхмөрөн сум 1925 онд байгуулагдсан, аймгаасаа 200км орчим зайтай. Маш цэвэрхэн, эмх цэгцтэй, гудамж нь гэрэлтүүлэгтэй, төв хэсгээрээ засмал замтай, төв талбайтай, тэрийгээ тойроод албан газрууд нь байдаг. Талбайгаа битүү цементлэсэн, бүрэн камертай. Улаан хаднууд нь их сонин тогтоцтой. Заан хад, арслан хад, ... гээд байх. Сургуулийн хүүхдүүд нь их завсарлагаанаар гадаа гарч нийтээрээ дасгал хийдэг юм билээ. Бараг л бүжиг. 

Таван салааны гол дэрс, харгана, бургас ихтэй. Дотор нь байгаа мал сайн харагдахгүй. Тийм болохоор малчид нь гар аргаар шат хийж түүн дээрээ гарч дурандана. Бас энэ сумыг хадлан, тэжээлийн эх нутаг гэх юм билээ. Хүмүүс нь өвс их хаддаг, аймгийн фонддоо өгдөг гэсэн. Ачит нуурын хөндий их өгөөжтэй газар юм аа. 

Бид Увс аймгийн Засаг дарга Д.Батсайханыг Бөхмөрөн сумын өвөлжилтийн бэлтгэл ажилтай танилцаж явахтай нь таарав. Тэгээд Ногооннур, Бөхмөрөн сумын зааг дээр, хөдөө хээр талд аймгийн даргатай шууд нэвтрүүлэг хийж үзлээ. Амжилттай болов. Ашиглаж буй техник, төхөөрөмж, манай инженерүүд сайн байлаа. Манайхан Юнителийн гэр интернетийг байнга ашиглана. Харин энэ суманд сүлжээ нь ороогүй юм билээ. Сумын соёлын төвд ажиллаж байсан Х.Намсрай гээд сайхан хөгшинтэй уулзаж ярилцсан. Тэднийд говийн Ноён хутагтын хүүхэд ахуй цагийнх нь өрөөсөн гутал хадгалагдаж байдаг юм билээ. Д.Насанжаргал, С.Отгонбаяр, С.Жавхлан, П.Улаанхүү гээд олны танил хүмүүс энэ нутгийнх.

Хотгорын, Бамбагарын гээд нүүрсний уурхайнууд байх. Харин сумандаа хир өгөөжтэй, нийгмийн хариуцлагаар юу хийдгийг нь сайн мэдсэнгүй ээ.

Үүрээр нутгийн залуу Б.Энхтайвантай хамт Хөгшин овоот хайрханруу явав. Сайхан нар тусч байхад Хайрхан дээр гарч Цагаан өвгөний зураг авав. Тэндээс баруун тийш “зүрхэн нуур” буюу Хөшөөт нуур, Урианхайн хил (орос), урианхайн замаар нь явж байгаа машинууд ойрхоон харагдана. Урагш Асгат хайрхан, түүний оргил Мөнгөн хайрхан, Асгатын мөнгөний орд байдаг газар, зүүн урагш Цамбагарав хайрхан, Ачит нуур гээд эргэн тойрны зүйлс сайхан тод харагддаг хайрхан юм билээ. Жаахан баруун урагш яваад хилийн застав, Булгийн эхний рашаан байх. Энэ рашаан бүх өвчинд л сайн гэсэн. Тийшээ очих гэтэл машин явахад жаахан хүндрэлтэй байсан тул Сайхны дэнж дээрээс алхав. Буцаж яваад Хатуугийн үзүүрийн хөдөөд Хар сүүлттэй таарав. Зөндөө л байсан. Аргаль, янгир ч их элбэг гэсэн шүү.