Монголын эдийн засгийн форум 2025 өнөөдөр 09.00 цагт Төрийн ордонд үргэлжилж байна. 

Энэ үеэр эдийн засагч Б.Лхагважав байр сууриа илэрхийллээ. Тэрээр, "Эхлээд өнгөрсөн 15 жилийн форумын үр дүнг товч дүгнэе. Энэ удаагийн форум анхны зорилго руугаа эргэн очиж байна. 2006–2010 оны хооронд Оюу толгойн гэрээ, уул уурхайн хуулийн өөрчлөлт зэрэг асуудлууд гудамжинд шийдэгддэг байсан. Харин 2010 онд тухайн үеийн Засгийн газар эдгээр асуудлыг илэн далангүй ярилцдаг диалог болгон форум руу шилжүүлсэн. Эхний хоёр форум маш үр дүнтэй болж, эрдэмтэн, судлаачид, иргэний нийгмийн төлөөлөлтэй хамтран бодлогын асуудлуудыг хэлэлцэж байсан.

Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд форум нь Засгийн газрыг магтах индэр болж хувирсан. Харин өнөөдөр шинэ Засгийн газар бүрдэж, өмнөх Ерөнхий сайд огцорсон энэ үед форум маань бодит яриа, шинэ боломжуудын эхлэл болж байна. Төсөв 3 их наядаар танагдаж, хямралын үе тулж ирсэн энэ үед бид үнэнтэй нүүр тулж, бодит байдлаа ярилцах ёстой.

Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль 2013 оноос хойш шинэчлэгдээгүй. Гэтэл энэ форум дээр дахин шинэчилнэ гэж ярьж байгаа нь итгэл төрүүлэхгүй байна. 2013 оны хуулинд 10 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн тохиолдолд 10 жилийн турш татвараас чөлөөлнө гэсэн ганцхан заалттай. Харамсалтай нь энэ заалт бодит амьдрал дээр хэрэгждэггүй. Зарим ухаалаг компаниуд шүүхээр шийдүүлдэг ч нийтэд нь хэрэгждэггүй. Ийм байдлаар хөрөнгө оруулалтыг татах боломжгүй.

Бизнесийн орчинд хууль, тогтоол, дагалдах журам, тэдгээрийн уялдаа маш чухал. Одоо бид гангийн үйлдвэрийн асуудлыг ярьж байна. Гэтэл дотоодын үйлдвэрүүд түүхий эдээ биржээс худалдаж авч чадахгүй байна. Ашигт малтмалын хуульд дотоодын үйлдвэрүүдийг нэн тэргүүнд хангана гэсэн заалт байсаар атал бодит байдал дээр хэрэгжихгүй байна. Энэ нь төрийн бодлого, зах зээлийн уялдаа алдагдсаны илрэл.

Төрийн зүгээс нэг талыг барьсан гэрээнүүд байгуулж, хувийн хэвшлийг хохироож байна. Жишээлбэл, тендерт ялсан хэдий ч 3 жилийн турш мөнгөө авч чадаагүй компаниуд байгаа. Үүнээс болж зээлийн хүүнд баригдаж, амиа хорлосон тохиолдол ч гарсан. Эмийн холбоо л гэхэд 200 тэрбум төгрөгийн авлагыг төрөөс авч чадахгүй байна.

Эдгээр гэрээг бүгдийг нь цэгцлэх ёстой. Төр, хувийн хэвшлийн хоорондын гэрээ адил тэгш байх ёстой. Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим гэрээний маргааныг шийдэх арбитрын үүргийг гүйцэтгэх бүрэн чадамжтай. Шүүхээс илүү шударга шийдвэр гарах боломжтой.

Мөн хамгийн чухал асуудлын нэг нь зөвшөөрлийн тогтолцоо. Одоогоор төр 384 төрлийн зөвшөөрөл олгож байна. Үүнийг Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим руу шилжүүлэх саналтай байгаа. Учир нь энэ бол эдийн засагт төрийн зүгээс хэт оролцож буй хэлбэр. Зөвшөөрлийн тоо, бүтэц, хэрэгцээг судалгаанд үндэслэн шинэчлэх шаардлагатай. Жишээ нь, нэг дүүрэгт хэдэн эмийн сан байх ёстой вэ гэдэгт хүртэл стандарт хэрэгтэй. Бидэнд энэ ажлыг гүйцэтгэх туршлага бий. Барилгын салбар л гэхэд сүүлийн 10 жилд гурван төрлийн зөвшөөрөл олгосон.

Энэ бол зөвхөн зохицуулалт төдийгүй авлигын асуудлыг ч хөндөж байгаа юм. Бид шударга, хариуцлагатай систем рүү шилжих ёстой. Ил тод форумын гол үүрэг бол энэ.

Монголын бизнес эрхлэгчдийг төлөөлж буй байгууллагын хувьд бид хамгийн бодит байр суурийг илэрхийлж байгаа. 2009, 2013 оны хямралуудад оролцож байсан туршлагатай. Өнөөдөр ч бид дэлхийн хэмжээний хямралын босгон дээр ирээд байна. Бизнес эрхлэгчдээ энэ нөхцөлөөс гаргахын тулд зөөлөн бодлого хэрэгтэй.

Өмнө нь хоёр удаа өршөөлийн хууль гарч, бизнес эрхлэгчид богино хугацаанд хөнгөлөлт эдэлж байсан. Өнөөдөр ч бид эрх чөлөөний орчин бий болгох ёстой. Шинэ татварын багц хуульд шалгалтын давтамжийг 5–7 жил болгон хойшлуулах зэрэг өөрчлөлт орж байна. Энэ бол эрх чөлөөг нэмэгдүүлэх нэг хэлбэр.

Гэтэл нийгмийн даатгалын тогтолцоо одоо ч социалист арга барилаар явж байна. Ажлын байр бий болгосон ажил олгогч бүхий л даатгалыг төлдөг, нэмээд эмнэлгийн 5 хоногийн тэтгэмжийг ч гаргаж байна. Энэ бол 1997 оноос хойш үүссэн гажуудал бөгөөд зөвхөн энэ байдлыг зассанаар жилд 22 тэрбум төгрөгийн илүүдэл зардлыг бууруулах боломжтой.

Татвар, Нийгмийн даатгал, Хөрөнгө оруулалтын хуулиудыг цогцоор нь засах шаардлагатай. Энэ намрын чуулганаар эдийн засгийг дэмжих багц хуулиуд өргөн баригдана. Үүнд манай танхим идэвхтэй оролцоно.

Сүүлийн 10 жилд бизнесийн байгууллагууд маш их дарамттай байсан. 2013–2016 он, ковидын хоёр жил, геополитикийн хямрал, одоо Трампын сонгуулийн үр дагавар гээд дараалсан хямралууд тохиосон. Гэсэн ч бид 10 жилийн турш татварын орлогыг нэг ч удаа тасалсангүй. Жил бүр 15–20 хувийн өсөлттэй татвар төлж ирсэн.

Харин сүүлийн жилүүдэд төрийн зүгээс хэт үрэлгэн бодлого явуулж, ковидын өмнөх 3 жилийн төсвөөс давсан хэмжээний зарлага гаргасан. Монголбанк дээрх 5 их наяд төгрөгийн алдагдлыг өнөөг хүртэл Засгийн газар хариуцахгүй байна. Энэ мөнгийг төрөөс гаргуулж, санхүүгийн сахилга хариуцлагыг бий болгох ёстой.

Бид даргын мөрөөдлийг биелүүлэхийн төлөө биш, өөрсдийнхөө төлөө, бизнесийнхээ төлөө энэ форумаар дуу хоолойгоо хүргэж байна" гэв.

ШУУД ҮЗЭХ: