Шороо, угаарын аль нь цоргиж буйг ялгахад бэрх Да хүрээ тийш “Мэдрэлийн хор”-ын эрэлд гарав.

“Мэдрэлийн хор” гэхээр уншигч та юу өгүүлж буйг ойлгохгүй гайхаж мэднэ. Энэ нь дэлхий нийтэд хэдийнэ танигдсан ч манай хэвлэл мэдээллээр саяхан л дуулдах болсон өнөөх хар тугалга юм.

Агаар, хөрс, усаар дамжин цусанд нэвчсэн хар тугалга нялхсын сэтгэн бодох чадвар, оюуны чадамжийг доройтуулдаг учраас олон улсад ийн нэрийддэг байна.

АШУҮИС-тай хамтран хийсэн хүүхдийн цусанд хар тугалга тодорхойлох түүвэрчилсэн шинжилгээнд Да хүрээ зах орчим амьдардаг хүүхдүүдийн цусанд энэ хор зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их буюу 5.7-10 мкг/дл байсан нь Баянзүрх дүүргийн 17 дугаар хороог зорих шалтгаан болов.

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас цусан дахь хар тугалгыг 5 мкг/дл-ээс дээш байх тохиолдолд хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлнө гэж үздэг. Тэр ч байтугай мэдрэлийн тогтолцоо төдийгүй бөөрийг гэмтээх энэхүү хүнд металл хүний биед байх ёсгүй юм.

ДА ХҮРЭЭ ЗАХ ОРЧИМД ЯМАР АМЬДРАЛ ӨРНӨДӨГ ВЭ?

Замын цагдаагийн албанаас авсан мэдээгээр Нийслэл хот 1990 оноос өмнө 10 мянган тээврийн хэрэгсэлтэй байсан бол 1996 онд 36.1 мянга, 1999 36.3 мянга, 2016 онд 467 мянга болтлоо өсчээ.

Тэгэхээр жолооч жилдээ 1-2 удаа тос масло солиулах, засвар үйлчилгээ хийлгэх, машин худалдан авах зэргээр Да хүрээ захыг зорьдог гэвэл энэ нутаг дэвсгэрт машины “мөнхийн” хөдөлгөөн өрнөдөг нь тодорхой.

Үнэхээр ч тийм байв. Хаа сайгүй машин холхих бөгөөд тоосон хөшиг татаж, тос маслын үнэр хан хийх нь ердийн үзэгдэл аж.

Оршин суугчидтай хаяа тэрлэн авто болон дугуй засвар, машин угаалга зэрэг 60 орчим аж ахуй нэгж зах тойрон үйл ажиллагаа явуулдаг байна.

Харин зах дотор 200 гаруй бизнес эрхлэгч машины худалдаа явуулна. Дунджаар нэг хүн таван машин борлуулдаг гэж үзвэл тэнд хамгийн багадаа 1000 орчим машин зогсоолд эзнээ хүлээдэг аж.

Өвөлдөө машины угаараар утуулж, зундаа замын тоос, тээврийн хэрэгслийн тос маслын үнэрт дарлуулах нь эндэхийн оршин суугчдын нэг зовлон. Хараа бэлчээхэд л машин тээвэр хөлхсөн, хог шороондоо баригдсан энэ газарт хүн амьдарч байна гэхэд үнэхээр хөөрхийлөлтэй санагдав.

ХҮҮХДИЙН ЦУСНААС ХАР ТУГАЛГЫН ХЭМЖЭЭ ЯАГААД ИХ ГАРАВ?

Тэнд төрсөн сэтгэгдлээр бол “Ийм орчинд хүн яаж эрүүл амьдрах юм бэ. Цуснаас нь хар тугалга байтугай л илэрнэ биз дээ” гэж амархан хэлчихнэ. Гэхдээ… Судалгаа шинжилгээ, эрдэмтдийн үгээр гаргалгаа хийх хэрэгтэй.

Газарзүй, геоэкологийн хүрээлэнгээс хийсэн 2010 оны судалгаагаар хотын авто засварын газар орчмын хөрсөнд хар тугалгын агууламж их байгааг тогтоожээ.

Хөрсөн дэх хар тугалгын агууламж хаана хамгийн их байна?

*Газарзүй, геоэкологийн хүрээлэнгээс хийсэн 2010 оны судалгаа

Хөрсөн агуулагдах хар тугалгын стандарт хэмжээ 100 мг/кг байдаг бол авто засварын газарт 200 гаруй мг/кг буюу байх ёстой хэмжээнээс хоёр дахин их хар тугалга агуулагдаж байсан аж.

Учир нь машины аккумулятор, бензин энэ хорыг агуулдаг байна. Доктор Б.Бурмаажавын “Орчны эрүүл мэндийн судалгаа” номд “...Хар тугалга агуулсан бензинд агуулагдах хар тугалгын 80-90 хувь нь гадаад орчинд ялгарч бохирдуулдаг... Бензинд агуулагдаж байгаа хар тугалгын 15 хувь нь машины хөдөлгүүрийн үйл ажиллагаанд зарцуулагдаж, 85 хувь гадаад орчинд хаягддаг...” гэжээ.

Тэгвэл манайд хар тугалгатай бензинийг хориглосон болов уу. Монгол улсын стандартад бензинд агуулагдах хар тугалгын хэмжээг зааж өгснөөс бус хориглосон хууль алга. Энэ талаар ч НМХГ-ын Дэд бүтцийн хяналтын хэлтсийн Шатахуун хариуцсан байцаагч н.Мөнхболд мэдээлэл өгсөн.

Харин Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгийн Эрдэм шинжилгээний ажилтан, химийн ухааны доктор Ш.Батдэлгэр бензин болоод машины утаа хүний биед ямар сөрөг нөлөө үзүүлэх талаар ингэж ярив.

Ш.БАТДЭЛГЭР: МАШИНААС ГАРЧ БАЙГАА ХОРТОЙ УТААНААС БАРИ, ЗЭС, ХАР ТУГАЛГА, ЦАЙР ЗЭРЭГ ХҮНД МЕТАЛЛУУД ЯЛГАРДАГ

-Машин ихээр төвлөрсөн газар хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй ямар хортой элементүүд ялгарч байдаг вэ. Хүнд элементүүд бий юу?
-Тухайн машины төрөл, тэдгээрт хэрэглэгдэж байгаа түлшнээс шалтгаалан олон янзын хортой бодис ялгардаг. Тухайлбал, хүнд металлууд, дэгдэмхий органик нитро нэгдлүүд, нарийн ширхэгтэй тоосонцрууд багтана.

Машинаас гарч байгаа хортой утаанаас бари, зэс, хар тугалга, цайр зэрэг хүнд металлууд ялгардаг. Бари нь амьсгалын замын эрхтнүүдэд нөлөөлж, зүрхний хэмнэл алдагдах, цусны даралт ихэсгэдэг. 

-Машины утаа болоод тос маслын үнэр хүний эрүүл мэндэд ямар сөрөг нөлөөтэй бол?
-Машины утаанаас ялгарсан хортой нэгдлүүд нь амьсгалын замаар, арьсаар дамжин хүний биед нэвтрэн орж эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг. Архаг  бронхит, астма зэрэг өвчтэй хүмүүсийн өвчнийг архагшуулах, зүрхний шигдээс, амьсгалын замын халдварт өвчнийг сэдрээх гол хүчин зүйл болдгийг олон улсад тогтоосон байдаг. Машинаас ялгарч байгаа хортой нэгдлүүд нь хамар, нүд загатнах, уушгины үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх, амьсгалын замын эрхтнүүдэд өөрчлөлт гарах, толгой өвдөх, бие сульдах, дотор эвгүйрхэх, бөөлжис цутгах, харшлыг сэдрээх эрсдэлтэй.

-Аккумуляторын батарей хар тугалгыг агуулдаг гэсэн байх аа?
-Тийм ээ. Аккумуляторыг цэнэглэхэд түүнээс ялгарах хортой нэгдлүүд хүрээлэн буй орчныг бохирдуулдаг. Хар тугалгатай ажилладаг хүмүүсийн шээсэн дэх левулины хүчил ихэсдэг бөгөөд цусан дахь хар тугалгын агууламж нь их байдаг. Аккумлятортой харьцдаг ажилчдын 70 хувьд нь цусан дах хар тугалгын агууламж зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их байдаг нь тогтоогдсон.  

-Хар тугалга хүний биед хэр удаан хуримтлагддаг вэ. Ямар сөрөг нөлөөтэй вэ?
-Хар тугалга нь хүний биед удаан хугацааны туршид хуримтлагдаж бие организмын хэвийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлдөг. Гадаадын эрдэмтдийн судалснаар насанд хүрсэн хүний биед нэвтрэн орсон хар тугалгын 15 хувь нь, хүүхдийхэд 50 хувь нь яс, шүдэнд хуримтлагдан үлддэг байна. Насанд хүрэгчидтэй харьцуулахад хүүхдийн биед хар тугалга  4-5 дахин их хэмжээтэй шингэдэг. Хар тугалга нь цусны даралт ихсэх, сэтгэн бодох чадвар сулрах, бөөрний үйл ажиллагаа алдагдуулдаг байна.  

Да хүрээ орчмын хөрсийг судалж, машинаас ялгарч буй утаа уг хороодын иргэдийн эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлж буйг судалгаагаар тогтоогоогүй ч дээрх судалгаа, судлаачийн үг хүүхдийн цусанд хар тугалга их хэмжээгээр илэрснийг илтгэх баталгаа болж байгаа юм.

Б.АНХТУЯА: МАНАЙ ХОРООНД ХҮҮХДИЙН ЭНДЭГДЭЛ ИХ БАЙДАГ

Шинжилгээнд захтай хамгийн ойр “хиллэдэг” Баянзүрх дүүргийн 17 дугаар хорооны 7-10 насны гурван хүүхдийг хамруулсан юм. Тэдний гэр бүлийнхэн уг оршин суугаа газраа таваас дээш жил амьдарчээ.

Эцэг эхчүүдийн ярьж буйгаар хүүхдүүдийн хамраас цус гарах, ядарч сульдах, толгой өвдөх зовиур их илэрдэг гэсэн юм. Түүнээс гадна хоолны дуршил муу, өвөл, хаврын улиралд өвчлөмтгий байдаг гэв.

Хорооны өрхийн эрүүл мэндийн төвийн дарга Б.Анхтуяатай уулзахад дээрх байдлыг үгүйсгээгүй бөгөөд орчны бохирдлоос үүдэн хүүхдийн өвчлөл их төдийгүй жил ирэх тусам өсөж байгааг дуулгав.

Зөвхөн уг хороонд л 0-5 насны 2300 орчим хүүхэд амьдардаг аж. Тэрбээр өвчлөл мэдэгдэхүйц өссөн шалтгааныг тайлбарлахдаа “Үүнийг иргэд гэртээ дугуйн хамера, резин түлдэгтэй холбоотой гэж боддог. Мөн нүүрс авах боломж бага учраас хүйтэн орчин үүнд нөлөөлнө. Харин дулааны улиралд орчны бохирдлоос үүдэн гэдэсний халдварт өвчин ихэсдэг. Зундаа иргэд эзэнгүй айл, хашааны орчимд хогийн цэг үүсгэчихдэг. Энэ нь гэдэсний халдварт өвчин элбэгших хүчин зүйл болдог” гэв.

Мөн тэрбээр хорооны хүүхдүүдэд суурь эмгэг их байгаа төдийгүй тураал, цус багадалт, сульдаа өвчний тохиолдол их төдийгүй нялхсын эндэгдэл их байгаа талаар ярилаа. Өнгөрсөн жил гэхэд тус хороонд таван хүүхэд энджээ.

Баянзүрх дүүргийн 17 дугаар хорооны хүүхдийн өвчлөл
(0-5 насны хүүхдүүд давхардсан тоогоор)

Бензин, тосны үнэр харшлын өвчлөлийг дэгдээж байгаа бөгөөд нүднээс нулимс гоожсон, нүдний ханиад хүрсэн шалтгаанаар цөөнгүй хүүхэд эмнэлэгт ханддаг байна.

Хотын хамгийн их утаа, хөрсний бохирдолтой энэ газарт хамгийн багадаа 2000 гаруй хүүхдийн эрүүл мэндийн асуудал хөндөгдөж байна.

Захтай хаяа нийлж мөн 9, 19 дүгээр хороо оршдог. Тэгэхээр 2000 байтугай 5000 хүүхдэд хар тугалга заналхийлж байгаа юм.

Да хүрээ захыг тойрсон гурван хороонд нийт 31 мянга гаруй иргэн амьдарч байна. Агаар, ус, хөрсөөр дамжин тэд хэрхэн хордож буйг хэн ч мэдэхгүй…

ҮРГЭЛЖЛЭЛ БИЙ

Зураг, инфографик, датаг Д.Жавхлантөгс, А.Ихсанаа