МАН-ын мөрийн хөтөлбөр болон Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгасан боловсролын асуудлын анхаарал татах заалтуудыг онцлон “Бүх нийт боловсролын төлөө” Иргэний нийгмийн эвслийн зохицуулагч Д.Тунгалагтай ярилцлаа.

-Боловсролын тухай Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт оруулахдаа зарим заалтыг МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт байснаас өөрчилжээ. Үүнийг тодруулж хэлж өгөхгүй юу?
-Иргэний нийгмийн байгууллагууд сонгуульд оролцсон намуудын мөрийн хөтөлбөрт боловсролын талаар тусгах санал хүргүүлсэн. Мөрийн хөтөлбөрүүд гарсны дараа дүн шинжилгээ хийж үзэхэд МАН-ын хөтөлбөрт жишиг, тусгай хөтөлбөртэй, чанар сайтай, цөөхөн сургууль барина гэсэн заалт оруулсан байв.

Энэ нь боловсрол болоод нийгэмд тэгш бус байдал үүсгэх, үүнийг гүнзгийрүүлэх эрсдэлтэй бодлого болсон тухай саналаа Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт хүргүүлсэн. Үүний дагуу бага зэрэг өөрчилж оруулжээ. Тодруулбал, нийт сургуулийн хөтөлбөрийг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн агуулгаар баяжуулна гэсэн. Гэтэл УИХ-ын зарим гишүүд Кембрижийн хөтөлбөртэй 60-90 сургууль буюу улсын нийт сургуулийн 10 хувийг олон улсын хөтөлбөртэй, үндсэн хичээлүүдээ англи хэлээр явуулдаг сургууль болгоно. Үүнийг хийснээр боловсролын чанар сайжирна гэж байгаад их санаа зовж байна.

АЗИЙН ХӨГЖЛИЙН БАНКНЫ СУДАЛГААГААР ОУ-ЫН ХӨТӨЛБӨРТЭЙ СУРГУУЛЬ ЕБС-ИАС 23 ДАХИН ИХ ТӨСӨВ  ЗАРЦУУЛДАГ

-Гэтэл хүн бүрд чанартай боловсрол эзэмших тэгш боломж бүрдүүлнэ гэж мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан?
-Элит буюу тусгай хөтөлбөрөөр улсын сургуулийн 10 хувийг чанартай болгоно гэх нь намын зорилго, бодлоготой нийцэхгүй байна. Тодруулбал, МАН зүүний нам учир намынхаа үзэл баримтлалтай энэ нь зөрчилдөж буй юм. "Алсын хараа 2050" Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогод бүх хүүхдэд тэгш хүртээмжтэй, адил чанартай боловсрол, төрийн үйлчилгээг хүргэнэ гэсэн алсын зорилго тавьсан.

Дээр нь боловсролоос орхигдоод байгаа бүлгүүдийг тэгш хамруулж сургана гэсэн бодлогын эсрэг үйлдэл юм. Нийгмийн тодорхой хэсэгт зориулсан, тусгай хөтөлбөртэй, англи хэл дээр сургалтаа явуулдаг, чанар болон санхүүжилтийн хувьд эрс ялгаатай сургууль байгуулна гэдэг нийгэмд үүсээд буй тэгш бус байдлыг улам гүнзгийрүүлнэ. Боловсролын салбарт хэрэгжиж буй бодлого нийгэмд асар их нөлөөтэйг тооцохгүйгээр хэрэгжүүлж болохгүй.

-Эхлээд улсын сургуулийн 10 хүртэлх хувьд тус хөтөлбөрийг нэвтрүүлнэ гэжээ. Энэ нь хэр боломжтой вэ. Нэг ч гэсэн хүүхэд олон улсын жишигт нийцсэн хөтөлбөрөөр сураг гэсэн байр суурьтай иргэд бий?
-Наад захын сөрөг үр дагавар олон гарч ирдэг. Одоо байгаа Кембрижийн хөтөлбөртэй сургуульд эцэг эхчүүд хүүхдээ оруулахын тулд 10-20 сая төгрөгийн авлига өгдөг гэж УИХ-ын гишүүдийн амнаас ч гарч байна. Боловсролын салбарт олон янзын, ялгаатай сургууль байгуулах нь авлига, эцэг эхчүүдийн дунд өрсөлдөөн, нийгэмд бужигнаан үүсгэдэг.

Монгол Улсын боловсролын үндэсний хөтөлбөрийг Кембрижийн хөтөлбөрийн агуулгатай нийцүүлнэ гэж зорилт тавиад хэрэгжээд дууссан бодлого юм. Өндөр өртөгтэй байсан учир 30 сургуулиа байгуулж чадаагүй.

Энэ бодлого цоо шинэ биш. 2011 онд Кембрижийн олон улсын төвтэй манай Засгийн газар гэрээ хийн, англи хэл дээр сургалтаа явуулдаг 30 сургууль байгуулна гэсэн шийдвэр гаргасан.

Монгол Улсын боловсролын үндэсний хөтөлбөрийг Кембрижийн хөтөлбөрийн агуулгатай нийцүүлнэ гэж зорилт тавиад хэрэгжээд дууссан бодлого юм. Өндөр өртөгтэй байсан учир 30 сургуулиа байгуулж чадаагүй.

Тухайн үед Азийн хөгжлийн банкны эдийн засагчдын судалснаар ЕБС-иас 23 дахин их төсөв ОУ-ын хөтөлбөртэй сургууль хэрэглэж байсан. Үүнийг Монгол Улсын төсөв даахгүй учраас гурван сургууль байгуулагдаад зогссон. Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх боломжгүй гэдгийг ингэж туршаад үзчихсэн байхад дахиад 60 сургууль байгуулна гэж байгаад гайхаж байна. Өнөөдөр бүх сурагчид хичээллэж буй ЕБС-ийн хөтөлбөр бол Кембрижийн агуулга, стандартаар шинэчилсэн хөтөлбөр шүү. Хэрэгжүүлж дууссан бодлогоо давтах гэж байгаа юм уу? Ойлгомжгүй байна.

АСАР ИХ ТӨСВИЙН МӨНГИЙГ ЗАРЦУУЛАХ ГЭЖ БАЙЖ ЯАГААД ОЛОН УЛСАД ТЕНДЕР ЗАРЛАЛГҮЙ КЕМБРИЖИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ СОНГОВ

-Олон улсын хөтөлбөртэй нэг сургуулийн жилийн төсөв тэр бум, ЕБС-ийнх 800 сая гэсэн тооцоог гаргасан гэж байсан. Энэ нь зарцуулах төсөв нь оролцоо гэсэн ойлголт төрүүлж байна.
-Адилхан тооны сурагчтай олон улсын болон улсын сургуулийн төсөв адилхан гэж нэр бүхий гишүүд ярьж байна лээ. Энэ бол худлаа. Олон улсын хөтөлбөртэй сургуулийн төсөв ЕБС-иас 23 дахин их гэдгийг хөндлөнгийн эдийн засагчид тооцоолсон. Жишээлбэл, Кембрижийн хөтөлбөртэй сургуулийн багш 50 хувийн нэмэгдэлтэй цалин авдаг. Эндээс ялимгүй ялгаатай төсөв орно гэж хэлэх боломжгүйг харж болно.

-Олон улсын хөтөлбөрийг нийт сургуулиудын 10 хувьд нэвтрүүлэх боломжгүйн гол шалтгаан юу вэ?
-Эдийн засгийн хувьд боломжгүй. Анх нэвтрүүлж байх үед Монгол Улсын эдийн засаг 17 хувиар өсөлттэй байсан. Ийм үед хэрэгжүүлсэн ч эхний 30 сургууль ч биш гурван сургууль л барьсан шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр цар тахлын улмаас эдийн засаг агшиж, төсвийн тодотгол хийж байна. 2021 оноос бондуудын өрөө төлж эхэлнэ. Ийм үед Кембрижийн хөтөлбөрийг 10 хувьд нэвтрүүлэх юм бол Монголын бусад сургууль буюу үлдсэн 90 хувийн боломжийг хулгайлж хийх байх.

Ийм үед Кембрижийн хөтөлбөрийг 10 хувьд нэвтрүүлэх юм бол Монголын бусад сургууль буюу үлдсэн 90 хувийн боломжийг хулгайлж хийх байх.

Тухайлбал, нэг ангид 60 хүүхэд суралцдаг сургуулийн өргөтгөлийг барихгүй, багш нарт мэргэжил дээшлүүлэх төсөв олгохгүй зэргээс танаж олон улсын хөтөлбөртэй сургууль байгуулна гэсэн үг. Үүнийг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч болохгүй гэдгийг эцэг эхчүүдэд хэлье. Магадгүй Кембрижийн сургуулийг нэмбэл манай хүүхэд орчих байх, сурлага сайтай хүүхдүүд нь сайн сургуульд сураад, улс орныг авч явна гэж найдаж байж болох юм. Гэтэл нэг хүүхдэд боломж олгохын төлөө үлдсэн 9 хүүхдийн боломжийг үрж болохгүй. Олон хүний эрх ашгийг уландаа гишгэж, хэдхэн хүний ашиг сонирхлын төлөө өөрсдийн хураалгаж буй татвараа зарцуулахыг улс төрчдөд зөвшөөрнө гэдэг ардчилсан нийгэмд байж болшгүй үйлдэл юм.

-Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлээд эхлүүлчихвэл урт хугацаандаа ямар уршигтай вэ?
-Нийгмийн эв эе гэж чухал үнэ цэнэ бий. Тухайлбал, эв нэгдэлтэй нэг үндэстний хувьд нэгнийхээ сайн сайхан байдал, бусдын эрүүл мэндийн тусын тулд бид амны хаалт зүүж чадаж байна шүү дэ. Үндэстний цул байдал чухал. Гэтэл тусгаарласан, тэгш бус байдлыг үүсгэсэн бодлого нийгмийн эв эеийг эвддэг. Мөнгөтэй мөнгөгүй, боловсролтой боловсролгүй, оршин суугаа газраараа зааглагдах асар том хуваагдлыг нийгэмд үүсгэдэг.

Гэтэл нэг хүүхдэд боломж олгохын төлөө үлдсэн 9 хүүхдийн боломжийг үрж болохгүй.

Ингэж эв эе алдагдахад бослого тэмцэл, төрийн эргэлт, дарангуйлал үүсдэг. Үүнийг баталсан улс бол Чили юм. Тус улсыг хэсэг эдийн засагчид /АНУ-аас Милтон Фридманы онолоор/ боловсролын гурван давхаргатай болгосон. Өөрөөр хэлбэл мөнгөтэй нь сурдаг хувийн сургууль(улсын төсвөөс санхүүжилт авдаг), дундаж ангийнхны сургууль, ядуу хэсэг сурдаг, санхүүжилт муу, чанаргүй сургалттай сургуультай болгосон. Ингээд 10, 20 жилийн дараа боловсролын тогтолцоо нь гурван давхаргатай болсон.

Кембрижийн бодлого Монгол Улсын боловсролын бодлогыг 2 давхаргатай болгох нь тодорхой. Кембрижийн олон улсын хөтөлбөртэй буюу англи хэл дээр хичээл нь ордог, сайн багштай, санхүүжилт, орчин сайтай, шалгалтаа өгөөд олон улсад тэтгэлэг авах боломжтой, энэ нь амьдралынх нь туршид нөлөөлдөг сургуультай нэг хэсэг, нөгөө нь санхүүжилтгүй, сургалтын хэрэглэгдэхүүн хомс 90 хувь үлдэх нь.

Ийм хоёр боловсролын тогтолцооноос гарсан иргэд хоёр хуваагдана. Улмаар тодорхой хугацааны дараа энэ хоёр бүлгийн хооронд дайсагнал, нийгмийн тайван байдал алдагдах нөхцөлд хүрнэ. Алсын үр дагавар нь энэ. Хэрэв ард түмнийг төлөөлж, нийтийн эрх ашгийн төлөө шийдвэр гаргах гэж буй бол Монголын нийт 80 гаруй сургуулийн чанарыг яаж сайжруулах тухай бодлого ярих ёстой. Нийт сургуулийн сургалтын чанарыг жигд сайжруулах бодлого УИХ-аас баталж, татвар төлөгчийн мөнгөөр санхүүжүүлэх ёстой. Нэмж хэлэхэд мөнгөтэй хэсэг нь сурдаг хувийн сургуулийн систем манай улсад бас бий болсон шүү дээ.

СУРГУУЛИЙГ НЭГ ЭЭЛЖТЭЙ БОЛГОХ ТӨСВИЙГ КЕМБРИЖ РҮҮ ОРУУЛАХ ГЭЖ БУЙ ЭСЭХИЙГ АСУУХ ХЭРЭГТЭЙ

-Үлдсэн ЕБС-иудын сургалтыг зэрэгцүүлэн сайжруулж явна гэж яригдаж байна. Энэ боломжтой юу?
-Хөтөлбөрийн шинэчлэлийг хийчихсэн шүү дээ. Дахиад юу хийх вэ? Нийт эцэг эхчүүд Кембрижийн агуулгад нийцүүлэн өөрчилсөн хөтөлбөрөөр явж буйг мэдэхгүйг далимдуулж буй тархи угаалт гэж харж байна. Эцэг эхчүүд сургуулийн удирдлага, яамнаас энэ тухай асуух хэрэгтэй. Одоогийн сургалтын хөтөлбөр шинэчлэгдсэн хувилбар гэдгийг боловсролын цөөхөн мэргэжилтэн л мэдэж байгаа.

Олон улсын хөтөлбөртэй 60 сургууль байгуулан, нэр бүхий гишүүд юу хүртэх гээд байна вэ? Анх энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхлэхэд олон улсад Монголын боловсролыг харьцуулж судалдаг эрдэмтэд "Асар их төсвийн мөнгийг зарцуулах гэж байж яагаад танай засгийн газар олон улсад тендер зарлалгүй шууд Кембрижийн хөтөлбөрийг сонгов?" гэж байсан. Үүнийг АХБ ч хэлсэн. Би үүний ард ашиг сонирхлын зөрчилдөөн байна гэж хардаж байна. Монголын боловсролыг чанаржуулъя гэдгээс өөр зорилго байна.

-Сургууль нэмж барих, ЕБС-ийг эхлээд нэг ээлжээр хичээллэдэг болгохыг иргэд чухалчилж байна. ЕБС-ийн 80 хүртэлх хувийг нэг ээлжтэй болгоно гэж МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт байсан ч Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт оруулаагүй байна?
-Сургуулийг нэг ээлжтэй болгоход асар их төсөв орно. Эдийн засгийн тооцоогоо хийгээд үзэхэд энэ дөрвөн жилд дийлэхгүй зорилт байсан учраас үйл ажиллагааны хөтөлбөрт оруулаагүй байх. Үйл ажиллагааны хөтөлбөр бол улсын хэмжээнд 80 хувьтай хэрэгждэг бодлогын баримт бичиг гэдгийг судалгаагаар гаргасан. Үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг төсвийн тооцоотой хийдэг бол намын мөрийн хөтөлбөрийг иргэдийн саналыг авахын тулд тултал нь тусгасан амлалт юм. Улсын сургуулийг нэг ээлжтэй болгох төсвийг Кембрижийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд оруулах гэж байгаа бол энэ байж болшгүй зүйл. Одоо Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг батлахаар хэлэлцэж байна. Энэ үеэр эцэг эхчүүд тойргийн гишүүдээс үүнийг асуух хэрэгтэй.

-Боловсролын чанарыг дээшлүүлэхэд юунд анхаарах вэ? Одоогийн нөхцөлд ямар боломж байна вэ?
-Боловсролын чанарт 70 хувь нөлөөлөх хүчин зүйл бол чанартай багш бэлтгэх юм. Дунд сургуулийн багш нарын 70 хувийг МУБИС бэлтгэж байна. МАН боловсролын чанарыг сайжруулъя гэж зорьж байгаа бол энэ сургуультай ажиллах хэрэгтэй. Бодлогын алдаанаас болоод сүүлийн үед хувийн 20 орчим сургууль багш бэлтгээд эхэлчихсэн. Тэдгээрт асар муу багш бэлтгэж буйг өмнөх сайд Ё.Баатарбилэг 3,4 дүгээр дамжааны оюутнуудаас шалгалт аваад гаргаад ирсэн. Мөн хөтөлбөрийг нь магадлан итгэмжлэлд оруулсан.

Боловсролын чанарт 70 хувь нөлөөлөх хүчин зүйл бол чанартай багш бэлтгэх юм.

МУБИС-д хөрөнгө оруулж, анхааралдаа аваасай. Сургалтын чанарыг сайжруулж, сайн багш бэлтгэдэг тогтолцоог ганцхан сургууль дээр хийх боломжтой шүү дээ. Зөвлөх үйлчилгээ авч болно. Одоо байгаа Кембрижийн хөтөлбөртэй гурван сургуулиа судлаад багшийг ямар чадвар, мэдлэг, хандлага, үнэт зүйлтэй болгож бэлтгэвэл чанартай боловсрол олгож чадахыг гаргаж ирэн, үүн дээрээ  тулгуурлан МУБИС-ийн хөтөлбөр арга зүй, орчин зэрэг шаардлагатай бүхнийг хийхэд өөрчлөлт гарна. Үүнийг дөрвөн жилд хийх боломжтой. Харин Кембрижийн 60 сургуулийг дөрвөн жилд байгуулж чадахгүй. Яагаад гэвэл өнгөрсөн 10 жилд гурван сургууль л байгуулсны хоёр нь өөрийн гэсэн байргүй явна. Энд олон улсын стандартыг барьж байна гэхэд асуудалтай.

Боловсролын чанарт нөлөөлөх хоёр дахь хүчин зүйл бол сургуулийн төсөв юм. Сургуулийн тогтмол зардал буюу ус цахилгаан, багшийн цалинд төсөв нь таарчхаад сургалтын үйл ажиллагаанд зарцуулахад хүрэлцэхгүй байна. Багшийг сургалтын үндсэн үйл ажиллагааг чанартай явуулах, сурагч төвтэй сургалттай болгох, чадварт сургах сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангаж өгөх хэрэгтэй. Ингэвэл арван хувь байтугай нийт сургуулийн сургалтын чанар сайжирна. Үнэхээр мөнгө байгаа бол энэ чиглэлд хөрөнгө оруулж, дөрвөн жилийн төлөвлөгөө хийвэл Монголын боловсрол сайжирна гэсэн шийдлийг санал болгож байна.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Та Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр дэх боловсролын агуулгыг энд дарж танилцах боломжтой.