УИХ-ын гишүүн, МоАХ-ны дарга Х.Баттулга би­чиж байна.

АDAM SMITH ба FENG SHUI
Ленин багшийн төрсөн өдрөөр зурагтаа асаатал коммунист үеийн алдарт “Үнийн комисс” хуралдаж байна. Олноо Фэнг шүй нэ­рээр танил болсон нэгэн бээр дугуй талх сугавчлан ирээд “Энэний үнэ хэд гэдгийг хэ­лээд өгөх хүн байна уу?” хэмээн цахиртана. “Олны” дэмжлэгээр үйлдвэрчний эвлэлийн дарга болсон нэгэн.

Фэнг шүй бол Хятад ардын зан үйл, уламжлал нэвт шин­гэ­сэн ёс зүй, ахуйн номлол бөлгөө. Үүнийг Монголд дэл­гэ­­­рүүлэх үйлст хүчин зүтгэж айл бүрийг зоос зуусан мэл­хий­гээр “хангаж” хятадчлах их ажлыг энэ хүн эхлүүлснийг бүгд мэднэ. Ажлынхаа хажуу­гаар үйлдвэрчдийн эрх ашгийг хамгаалдаг гэх ба Фэнг шүй онолын нэг чухал хэсэг нь “үнийг барих” нэрээр монгол­чуудыг хагаралдуулах болол­той юм. Уг нь энэ эр сонгодог эдийн засгийн онолыг үндэс­лэгч Адам Смитийн эх оронд эдийн засгийн боловсрол эзэмшсэнээ гайхуулан ярих дуртай сан. Гэвч өнөө эзэмш­сэн онолоо бус эртний хятад заншлыг түлхүү ярих болжээ.

Фэнг шүйгийн “Үйлдвэр­лэгч хэдэн хувийн ашиг хий­вэл зохихыг” онолдох нь зах зээлийн зарчим, А.Смитийн онолоос тэс хөндлөн ажгуу. А.Смитийн сургаснаар үнийг зах зээл дээрх эрэлт, нийлүү­лэлтийн харьцаа тогтоодог бол Фэнг шүйгийн бодлоор Үйлдвэрчний эвлэлийн дарга үнэ тогтоох хамгийн гол хүчин зүйл гэнэ.

Фэнг шүйгийн эх орон Дэн Сяо Пиний удирдлагаар Фэнг шүйгээ орхиж, чөлөөт зах зээлийн номлолыг дагаснаар хөгжлийн замдаа орсон юм. Судлаач Гүнь Мин Ли энэ жил өргөн тэмдэглэж буй нээлттэй хаалганы бодлогын 30 жилийн ойд зориулан хэлэхдээ “Хэр­вээ бид Фэнг шүйгээ барим­талсаар байсан аваас фео­да­лизмдаа үлдэх байсан юм” гэжээ.

1990 онд нээлттэй эдийн засгийн замыг сонгосон Мон­гол орон тэднээс зөрөөд Фэнг шүйг сонгосноороо хаашаа одох бол оо? Үйлдвэрчний эвлэл нь үйлдвэрт ажиллагс­дын эрх ашгийг хамгаалах учиртай байгууллага боловч Монголд эсрэгээр Засгийн газартай хавсайдаж үйлдвэ­рийн ажилчдыг дарангуйлах, цалин хөлсийг нь хорог­дуу­ла­хын төлөө явдаг бололтой. Орчин үеийн үйлдвэрчний эвлэлүүд бүхнийг хамарсан нүсэр байгууллага байх бус нийгмийн тодорхой бүлгүү­дийн эрх ашгийг хамгаалагчид болжээ. Бүгдийг нэг тогоонд хийх нь коммунист үйлдвэрч­ний эвлэлийн төрх юм. Амьд­рал дээр нийгмийн бүлэг бүрт өөр өөрийн явцуу эрх ашиг байдаг учраас нийтлэг эрх ашгийг хамгаалах гэж хөөр­цөг­лөх нь худлаа болдог. Автобусны жолооч, кондуктор хоёрын эрх ашиг нь “Тасал­ба­рын үнэ аль болох өндөр байж түүний цалин тэр хэм­жээгээрээ нэмэгдээсэй” гэ­сэн агуулгатай байдаг. Харин автобусанд суух ажилчдын хүсэл “тасалбар аль болох хямд байж тэдний авсан ца­лингаас бага хороогоосой” гэсэн агуулгад захирагдана. Ийм зөрүүтэй эрх ашгийг Фэнг шүй гэх хөөргөн эр нэгтгэх, илэрхийлэх боломж­гүй, бас шаардлагагүй. Бо­ломж­гүй зүйлээр хөөцөлдөж байгаа нь Фэнг шүй улс төрийн тоглоомонд оролцож буйн шинж, худал­дагд­саны тэмдэг бөлгөө. Америкт үйлдвэрчний эвлэл мафи, коммунистууд, рэкетүүдийн гар хөл, зэвсэг нь байж ажил хэрэгч хүмүүс, ажилчдыг шантаажлах хэрэгсэл болж байсан гашуун түүх өмнө хөршийн гээгдсэн үзлээр дамжин Монголд хэрэгжив үү?

Ганцхан монголд үнэ өсч байна уу?
Дэлхий даяар өнөөдөр нефтиэс гадна хүнсний хомс­дол нүүрлэж, үнийн өсөлтийг төрүүлж байгааг амтай бүхэн ярих мөртөө энэ нь Монголд огт хамаагүй юм шиг аашлах болов. Хүнс, нүүрс, нефть гэсэн амин чухал зүйлсийн үнэ өсч, үүнээс улбаалаад эрчим хүчний үнэ дээш явлаа. Цэвэр усыг огтхон ч үнэлэх­гүй байгаагаас аюулын ха­ран­га дэлдэж байгааг хэн ч ан­заарахгүй сууна.

Хүнсний хомсдол, үнийн өсөлт нь хэн ч зайлж, бултаж, хорьж дийлшгүй хүчин зүйл болон нөмрөн ирж байхад Монголын эрх баригчид л ганцаар “зогсооно, тогтвор­жуулна” гэсэн үлгэр хүүрнэж, түүнийгээ биелүүлэх гэж муйхарлан зүтгэж байна. Шалтгаан нь маш энгийн. Сонгуульд ялмаар байна. “Намаа сонгуульд ялуулахын төлөө би Ерөнхий сайд бол­сон” гэж зарлаж байсан хүн 200 хоногт “үнэ хэмээх ман­гасыг” дарагчийн дүрд тоглож байна. Мангасаа ч олов. Гарын таван хуруунаас ч цөөн үндэсний үйлдвэр­лэг­чид бай нь болжээ.

Харин сонгуультай, сон­гуульгүй маргааш дэлбэ үс­рэх үнэнд монголчууд бид бэлэн байгаа эсэхийг Засгийн газар тооцоолохыг хүсэхгүй байна. Үнийн өсөлтийг хяз­гаар­лахаар Засгийн газраас явуулсан арга хэмжээнүүд огт үр дүнд хүрээгүй нь бү­хэнд харагдаж байна. Бензин, гурил, талхны үнийн өсөлт тогтворжих нь бүү хэл гаар­сан. Ерөнхий сайд айлчла­лаас ирэхдээ “Орост талх нэг ам.долларт хүрсэн байна” хэмээн зарлаж байсан атлаа үндэсний үйлдвэрлэгчид рүү­гээ “үнэ өсгөлөө” гээд агсарч байх юм. Гэтэл өөрийнх нь олж ирсэн 100 мянган тонн буудай (талх нь нэг ам.дол­ларт хүрчихээд байгаа ор­ноос) ирээд ч үнэ буухаасаа өнгөрсөн дүр зураг үзэгдэж эхэллээ. Уг нь орос боловс­рол, соёлтой гэх Орост Элчин сайдаар ажиллаж байсан энэ хүнийг буудай гуйлгах бус арай том юм яриулбал дээр бай­сан юм.

Гуйсан буудай ирээд үнэ хямдардаг юм гэхэд дууса­хад нь яах вэ. Дахиад л гуйх уу. Мөн зогсолтгүй өсч байгаа эрчим хүч, бензин тосны үнийг яах юм, өөрсдийнх нь хөөрөгдөж орхисон цалин­гийн өсөлтийг яах юм, хоёр орон­той тоо руу дэвшсэн инфля­циа юу гэх юм гээд олон асуулт тулгарна... Сан­гийн сайдаар саявтар гавьяат эдийн засагч болсон нэгэн ажиллаж байгаа. Одоо л гавь­яат уу, гайт уу гэдгээ харуу­лах цаг.

Фэнг шүйгийн эх орон Хятадад ч инфляц гаарч, хүнсний үнэ өдөр бүр нэмэг­дэж байгааг эдийн засагчид анхааруулсаар байна. Олимп явуулах гээд Хятад улс эдийн засгийн бүх хүчээ шавхаж байгаа. Энэ нь нийлүүлэлтийг хязгаарлаж байгаа эхний хүчин зүйл. Үүнээс гадна дэлхий даяарх үнийн өсөлт, гол нэрийн бүтээгдэхүүний хомсдол нь Хятадын эдийн засгийг улам бүр хүндрүүлж байна. Хятадад өнгөрсөн гуравдугаар сард гэхэд л инфляц 8,3-8,7 хувь болжээ. “Инфляц нь хүн амын ядууст хүндээр тусч байгаа учир Хятадын эрх баригчид нийг­мийн тэсрэлт гарахаас айж байна” гэж ажиглагчид мэдээ­лэв. Оны эхний хагаст Хята­дад хүнсний үнэ 21 хувиар өсчээ.

Олимпийн дараа Хятадын эдийн засаг суларч, ганхалт үүснэ гэдгийг олон улсын шинжээчид анхааруулж бай­на. Энэ нь хөрш орнуудын эдийн засагт ялангуяа Мон­голд нө­лөө­лөхгүй өнгөрөх магадлал тэгтэй тэнцэнэ. Хөршүүдэд хүнсний үнэ хям­дарвал экс­портоо хумих за­маар асууд­лаа зохицуулахыг хичээнэ. Тэр цагт бид яах вэ? Фэнг шүй маань жагсагчдаа Эрээ­ний гахайн ферм дээр да­гуулж очоод гахайн өөх чинь үнэтэй байна үнээ буулга гэж хэлж чадах болов уу?

Шуургыг давах бэлтгэлээ эртнээс базаая
Засгийн газар үнийг тог­тоох гэж бүтэлгүй оролдохын оронд айсуй шуурганд тэсч үлдэх бүх арга замыг эрэл­хийлэх ёстой. Улсын эдийн засгийн удирдлага, менеж­ментийг хариуцаж байгаагийн хувьд маргаашийн сонгуу­лийн үр дүнг бус түүний дараахь хүндрэлийг угтсан ажил хийх хэрэгтэй байна.

Эдийн засгийн айсуй хүнд­рэлийг бодлоготой, боди­той ажил хийж туулахаас биш улс төрийн хонжоо горилж ажлаа явуулбал сүйрлээс өөр юу ч авчрахгүй. Үнийн шуур­га нөмрөх үест Фэнг Шүй бус зах зээлийн сонгодог зарчим үйлчилж эхлэх болно. Одоо бидэнд сонгуулиас илүү­тэй нөмрөн ирж буй хямралыг мэнд давах аргаа бодох л чухал байна.

Энэтхэгээс ирэх будаа, сахар, Оросоос ирж магадгүй буудай зэрэг нь асуудлыг нэг мөр шийдэх алтан арга биш гэдгийг хатуу ойлгох хэрэгтэй. Үнийн шуурганд хамгийн тү­рүүнд өртөх, эрсдэлд өртөх магадлалтай нийгмийн бүлэг бол ядуус. Тэднийг яаралтай тогтвортой орлоготой болгох хэрэгтэй. Үүний тулд ажлын байр бий болгох ёстой. Ажлын байрыг олноор, тогтвортой бий болгох цор ганц зам нь үйлдвэржилт, бүтээн байгуу­лалт. Яаралтай үйлдвэржиж, ажлын байрыг олноор бий болгон, экспортынхоо орло­гыг эрс өсгөхгүй л бол гуйл­гаар удаан тэсэхгүй. Гуйс­наараа бид бусдаас хараат байдалд улам бүр орох болно. Тэрбум хүнтэй Энэтхэг улс иргэдээ тэжээгээд бас бидэнд илүүчлээд байхад гурван сая хү­рэх­гүй хүнтэй улсын удирд­лага ичих хэрэгтэй. Энэтхэг шинээр үйлдвэржсэн, техно­логижсон орон агаад тэднээс гуйлгачлахаас илүүтэй су­рал­цах шаардлага тулгарч байгааг ойлгоосой.

Бид улсаараа хангалттай орлоготой, хуримтлалтай, нөөцтэй байж чадвал хүнсний үнэ яаж ч өссөн тэсч үлдэнэ. Аль болох өөрсдөө үйлдвэр­лээд, тариалаад, мал­лаад, импортыг орлуулах зүйл хий­гээд, экспортоос хангалттай орлого олчихдог болбол үнэ яаж ч өссөн ажрахгүй давах боломжийг олно.

Талх бол улс төр биш. Талх бол амьдрал. Бид амьд үлдэх, тэсч гарахын тулд талхныхаа мөнгийг өлхөн олдог л болох хэрэгтэйгээс бус талх гуйх, царайчлах, эсвэл бусдаас булааж, да­рам­талж авах гээд бүтэхгүй ээ. Бид зах зээл рүү эргэлт буцалтгүй орсон. Засгийн газар жам ёсны хөгжилд тус болж чадахгүй бол гай боло­хоо болимоор байна. Хэрвээ “Хөнгөлөлттэй үнээр гурил буу­дай их хэмжээгээр оруулж ирнэ ээ” гэж хоосон зарлаагүй бол, зарласан хэм­жээнийхээ гурил, буудайг оруулаад ир­чих­сэн бол, оруулж ирсэн гурилаа на­мынхаа хандив­лаг­чид, сайд нарын хармааг дүүргэх хэрэг­сэл болгоогүй бол үнэ арай өөр байж болох боломж бай­сан. Одоо яаж ч муудалцаад, цэцэрхээд, улс төржөөд үнэ бидэнд дийл­дэ­хээсээ өнгөр­сөн. Амжиж бэлтгэлээ л ба­заац­гаая гэсэн уриалгаар бичвэрээ өндөр­лөе.

“...Дэлхий даяар 100 сая хүн өлсгөлөнгийн цуна­мид нэрвэгдээд байна. Зургаан сарын өмнө эгэл жирийн амьдарч байсан хэдэн сая хүн өлсгөлөн­гийн ирмэг дээр ирээд байна...”
Дэлхий хүнсний хөтөл­бө­рийн тэргүүн Жозетте Ширан (НҮБ-ын чуулган 2008.4.22)
“...Хямд үнийн эрин үе аль хэдийнэ өнгөрчээ...”
Азийн хөгжлийн банк­ны дарга Ражат Наг(НҮБ-ын чуул­ган 2008.4.22)