Монгол Улсын эдийн засаг сүүлийн жилүүдэд хурдацтай хөгжиж байгаатай холбоотойгоор Компанийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай болсон. Тиймээс цаг үеийн шаардлагаар тус хуульд өнгөрөгч арваннэгдүгээр сарын 23-нд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж баталсан.

Компанийнханд ирэх оны долдугаар сарын 1-нийг хүртэл хуультайгаа танилцаж, өөрсдийн байгууллагын дүрэм, журмаа шинэ хуулийн зүйл заалтуудтай нийцүүлж Улсын бүртгэлд бүртгүүлэх ёстой юм байна. Ингэхэд  ямар нэгэн хураамж төлбөр авахгүй гэнэ. Манай улсад одоогийн байдлаар 60 гаруй мянган аж ахуйн нэгж, компани байгаагаас 90 орчим хувь нь ХХК хэлбэрээр байгаа гэсэн статистик бий. Компанийн тухай шинэ хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар холбогдох мэргэжилтэн, судлаач, зарим бизнесийн байгууллагын төлөөллөөс тодрууллаа.

Д.Баалыхүү /Төрийн өмчийн хорооны зөвлөх/:

Хуулинд ойролцоогоор 400 орчим нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, иргэдэд илүү нээлттэй ил тод, нөгөө талаас компаниудын хариуцлагын тогтолцоог нарийвчлан гаргаснаараа онцлог болсон гэж бодож байгаа. Хуулийг аль болох өнөөгийн компанийн дэлхий нийтийн жишигт нийцүүлэхийг зорьж, ил тод, олон нийтэд нээлттэй, хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалсан нөгөө талаасаа бизнес эрхлэгчдэд урт удаан хугацаанд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах орчныг бүрдүүлснээрээ давуу талтай юм.

Жишээлбэл, хуулийн хамгийн их маргаантай байдаг ТУЗ-ийн эрх үүрэг, илүү нээлттэй ил тод болгож өгсөн. Ингэхдээ компаниуд санхүүгийн жил дууссанаас хойш 60 хоногийн дотор буюу ирэх оны гуравдугаар сарын 1 гэхэд хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаа хийж, санхүүгийн тайлангаа ирүүлэх ёстой. Үүнийг зөрчсөн тохиолдолд тус компанийн ТУЗ-ийн бүх гишүүдийг гурван жилийн хугацаанд ажлаас нь чөлөөлөхөөр хуулинд тусгасан байгаа.

Мөн хувьцаат  болон төрийн өмчийн компанийн ТУЗ нь ес буюу түүнээс дээш гишүүнтэй байх бөгөөд тэдний гуравны нэгээс доошгүй хувь том хувьцаа эзэмшигч, гүйцэтгэх албан тушаалтнаас хараат бус хүн байхаар зааж өгснөөрөө онцлог юм. Түүнчлэн урд нь байнга хөндөгддөг байсан хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хууль эрх зүйн хүрээнд илүү хамгаалж өгсөн. Өмнө нь зөвхөн хувьцааны нэг хүртэл хувийг эзэмшдэг хүн ямар нэг гомдол гаргах эрхтэй байсан бол шинэчилсэн хуулиар хувьцааны хувь хамаарахгүйгээр хүссэн хүн бүхэн гомдол гаргах эрхийг нь олгосон.

Мөн хариуцлагын тогтолцоог гаргаж өгснөөрөө онцлог болсон. Ингэхдээ буруутай албан тушаалтныг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 5-10 дахин, байгууллагыг 15-30 дахин өсгөж торгохын зэрэгцээ учруулсан хохирлыг төлүүлэх, захиргааны хариуцлага тооцно.

Д.Зоригт /УИХ-ын гишүүн, эдийн засгийн байнгын хорооны дарга/:

Манай улсын эдийн засаг өсч байна. Үүнийг дагаад гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалт ч сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй нэмэгдэх болсон. Гэхдээ Компанийн тухай хуулинд ил тод байдал алдагдсан, компанийн сайн засаглал дутагдалтай тул хөрөнгө оруулалтад саад болдог.

Тиймээс энэ хуулийн хэрэгжилт амжилттай болсноор манай эдийн засгийн салбарт томоохон боломжууд шинээр гарч ирэх үүд нээгдэнэ.  

ХК-ийн хувьд ТУЗ-ийн 50 хувь хараат бус гишүүн байх, хурлаа хийхдээ бүх хувьцаа эзэмшигдэдээ зар товыг хүргэж байх гэх мэт тэдний эрх ашгийг хамгаалахад анхаарсан.

Цаашлаад  компаниудын үүрэг хариуцлагын тогтолцоог чангатгаж өгснөөрөө шинэлэг болсон. Гэхдээ хууль цаасан дээр сайн батлагдан гарсан ч үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нь л хамгийн чухал асуудал юм.

Б.Лхагважав /Үндэсний “Соёмбо” хөдөлгөөний тэргүүн/:

Өмнө нь мөрдөж байсан компанийн тухай хуулийн хэрэгжилт хангалтгүй байсан. Бараг тийм хууль байдаг эсэхийг мэдээгүй өнгөрсөн гэж хатуухан хэлэхэд болно. Ер нь энэ хуулийн хүрээнд өмчийн  харилцааг зүй зохистой зохицуулах асуудал л чухал.

Өмчийн маргаанаас болж маш олон компани дампуурсан түүх бидэнд бий. Одоо л манай улс барууны хэв маягаас суралцаж эхэлж байна гэхэд болно. Компанийн тухай шинэчилсэн хуулийг нь он гарахаас өмнө олоод танилцчихаж болох байлгүй дээ.


Т.Жамбаажамц /СЗХ-ны Үнэт цаасны газрын ахлах хянан шалгагч/:
 
Компанийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаас бидний хүлээж буй үр дүн бол товчхондоо Монголд компанийн сайн засаглалын орчинг бүрдүүлж, дэлхийн жишигт нийцүүлэхэд түлхэц болоход байгаа юм. Хуулинд олон улсын шалгагдсан компанийн засаглалын шилдэг туршлагуудыг хэрэгжүүлэх талаар тодорхой тусгасан. Үүний нэг нь ТУЗ-ийн хүлээх үүрэг, байрь суурийг нарийн тусгаж өгсөн. Ингэхдээ компанийн ТУЗ мэргэжлийн чиглэлийн хороотой байх шинэ зохицуулалт оруулж ирсэн. Ялангуяа хувьцаат компани заавал гурван /аудитын, нэр дэвшүүлэх, цалин урамшууллын/ хороотой байх бөгөөд гишүүдийн гуравны хоёроос доошгүй нь хараат бус байх юм. Мөн хорооны үйл ажиллагааных нь чиглэл, эрх үүргийг тодорхой зааж өгснөөрөө онцлог. Ингэснээр хувьцаа эзэмшигчдэд илүү нээлттэй ил тод үйлчлэхийн зэрэгцээ компанийн үйл ажиллагаа тогтворжих, цаашид өсөж дэвших үндэс болж өгөх юм.
 
Өөр нэг орж ирсэн шинэлэг өөрчлөлт бол компанийн нэгдэл гэсэн ойлголтыг шинээр оруулж ирсэн. Үүнд бидний хэлдгээр групп болон өргөжсөн толгой компани охин компанитайгаа нэгдсэн тайлан гаргах зохицуулалт оруулсан. Мөн толгой ба охин компани хоорондын харилцаа, үйл ажиллагаанаас үүсэх үр дагавар, хүлээх хариуцлагын зохицуулалтыг өөрчилсөн. Тухайлбал, толгой компанийн шийдвэрийн улмаас охин компани төлбөрийн чадваргүй болсон бол толгой компани хамтран хариуцна. Харин толгой компанийн шийдвэрээс болж охин компани алдагдалд орсон бол хохирлыг толгой компаниар төлүүлэхээр шүүхэд хандах эрхийг олгосон.

Үүнтэй холбоотойгоор компанийн төрөл хэлбэрийг илүү нарийн тодорхой гаргаж өгсөн юм. Ингэхдээ ХК-ийг Үнэт цаасны арилжаа эрхлэх байгууллагад бүртгүүлж, түүгээрээ дамжуулж хувьцаагаа нийтэд чөлөөтэй арилждагийг нь нээлттэй, харин дээрх байгууллагад бүртгэлгүй, хувьцаагаа үнэт цаасны хадгаламжийн байгууллагад бүртгүүлэн, биржээс гадуур арилжаалдаг бол хаалттай гэж ангилсан. Харин ХХК-ийн хувьд хувьцааны захиран зарцуулах эрх нь хууль дүрмээр зохицуулагдаж, үнэт цаасыг хаалттай гаргахаар тогтоосон.
 
М.Мөнхжаргал /“Бодь” группын Хуулийн хэлтэс, үйл ажиллагааны газрын хуульч/:

Компанийн тухай шинэчлэгдсэн хуульд хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалсан, компанийн хэлбэрийг тогтоосон, илүү ил тод, нээлттэй болсон зэрэг шинэлэг, цаг үеэ олсон зохицуулалтуудыг оруулж  өгсөн санагдсан. Жишээ нь компанийн нэгдэл гэдгийг тодорхойлж өгсөн. Энэ нь охин болон толгой компани хоёрын хоорондох харилцааг нарийн тодорхойлж эрх үүргийг нь гаргаж өгсөн нь тун зүйтэй юм.

Нэг ёсондоо энэ нь манайх шиг групп болон өргөжсөн компаниудын стастусыг тодорхой болгож өгсөн гэсэн үг. Тиймээс бидний үйл ажиллагааг ихээхэн хялбаршуулж байгаа. Мөн хувьцаа эзэмшигчдийн мэдээлэл авах эрхийг хуульчилж өгсөн нь зүйтэй санагдсан. Түүнчлэн өмнө нь хувьцаа эзэмшигч ногдол ашиг хаанаас авах, хэдийг авах эсэх тодорхойгүй байдаг байсан бол үүнийг илүү тодорхой болгон хуульчилсан байсан.

Ингэхдээ ТУЗ санхүүгийн жил дууссанаас хойш 50 хоногийн дотор ногдол авах эрхтэй хувьцаа эзэмшигчдийн нэрсийн жагсаалтыг гаргаж, хэзээ олгох, хэчнээн хэмжээтэй байх вэ гэдгийг мэдээлэх ёстой юм билээ. Хувьцаа эзэмшигч ногдол ашгаа аваагүй хоцорсон тохиолдолд компанийн өр болгон нягтлан бодох бүртгэлдээ хадгалж, анхны шаардлагаар нь буцаан олгох нөхцөлөөр заагдсан нь тун зүйтэй юм. Гэхдээ зарим талаар хууль боловсруулагчдын хувийн ашиг сонирхол орсон тал ажиглагдсан.

Жишээ нь, ТУЗ-ийн гишүүн, нарийн бичиг нь заавал мөнгө төлж, сургалтад суун гэрчилгээ авах ёстой гэсэн нь нэг талаараа бизнесийн шинжтэй заалт юм. Сонирхлын зөрчилтэй болон их хэмжээний хэлцэл хийсэн иргэдээ нийтэд заавал мэдээлэх ёстой гэж  заасан нь ХХК-д тохирохгүй. Уг нь хууль хэлэлцэж байх үеэр дээрх заалт зөвхөн ХК-д хамааралтай гэж байсан бол одоо ХХК-д хамааралтай болж байгаа нь зөв зүйл биш юм. Би хуулийн бүх заалтуудыг хуучинтай нь тулгаж үзээд, энэ долоо хоногтоо багтаад захирал, удирдах албан тушаалтнуудаа танилцуулах юм. Тэгээд байгууллагын дүрэм, заалтууддаа ямар ямар өөрчлөлт оруулж, хуульд нийцүүлэхээ шийднэ.

Хуан Карлос Фернандес /ОУСК-ийн Зүүн Ази, Номхон далайн компанийн засаглал төслийн үйл ажиллагаа хариуцсан ахлах мэргэжилтэн/:

Дэлхийн олон улсын байгууллагуудаас улс орнуудад эдийн засагт таатай орчин байгаа эсэх судалгааг явуулахад Монгол 86-д жагсжээ. Энэ нь дундаж л түвшин юм. Тиймээс компанийн сайн засаглалын дэлхийн шилдэг туршлагуудыг Компанийн тухай хуульд  ихээхэн нэвтрүүлж өгсөн. Үүний тод жишээ бол ТУЗ-ийг зөв зохистой зохион байгуулах, санхүүгийн болон санхүүгийн бус  мэдээллээ олон нийтэд ил тод олгох, хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг ардчилсан тэгш байдлаар хангах чиглэлийг барьснаас харж болно.

Мөн  компанийн эрх, үүрэг, хүлээлгэх хариуцлагын тогтолцоог ч нарийвчилж өгсөн. Бид бүхний зүгээс энэ хууль Монголд амжилттай хэрэгжиж, үр дүн авчраасай гэж хүсэж байна. Нэг талаасаа байгууллага, хувь хүн хариуцлагаа бүрэн ойлгож дагаж биелүүлж, нөгөө талаас төр засаг, хяналтын байгууллагууд хуулийн хэрэгжилтэд хатуу хяналт тавьж байх нь хууль хэрэгжиж чухал хөшүүрэг болж өгнө.

http://mongolianeconomy.mn/



"Mongolian Economy" сэтгүүлийг та электрон байдлаар бүрэн эхээр нь худалдан авахыг хүсвэл энд дарна уу.