- АУТИЗМЫГ ТАНИУЛАХ ДЭЛХИЙН ӨДӨР -

Хөгжлийн бэрхшээлтэй, аутизмтай хүүхэдтэй олон эцэг эх тэднийхээ гараас тас атган хөтөлсөөр ёстой л “бор зүрхээрээ” энэ нийгэмд зүтгэж, үрийг минь өөр нэгэн бөөрөлхөх вий, алаг үзэх вий, “хоёулаа дахиад нэг алхам урагшилчих юм сан” гэсээр бидэнтэй зэрэгцэн амьдардгийг олон хүн тэр бүр анзаардаггүй. Угтаа бол тэд энгийн хүүхэдтэй эцэг эхээс илүү их ачааг үүрдэг.

Тиймдээ Аутизмыг таниулах дэлхийн өдөр буюу дөрөвдүгээр сарын 2-нд зураач Б.Хувьт болон түүний ээж Л.Алтангэрэлийн бяцхан түүхийг бид онцолж байна.

Б.Хувьт гартаа бийр, будаг атгаж төрөөгүй ч гайхалтай бүтээл туурвих хувьтай төрсөн нэгэн. Хамгийн анх 2 настай бяцхан хүү байхдаа телевизүүдийн логог өнгө будаг хольж, яг дуурайлган зурдаг байснаар ээж нь авьяасыг нь анх олж харжээ.

2003 онд гэр бүлээрээ тэд Японд амьдарч, хүүгээ цэцэрлэгт өгөхөд сар гаруйн дараа цэцэрлэгийн эрхлэгч ээжийг нь ирж уулзахыг хүсжээ. Тэрбээр "Танай хүүхэд ийм, тийм байна" гэсэнгүй харин “Манайд хөгжлийн төв гэж бий. Та тэнд хүүхэдтэйгээ очоод уулзаад үзэх үү, хүсвэл цаг аваад өгье” гэжээ. Удалгүй ээж, хүү хоёр тэнд очиход цэцэрлэгээс аль хэдийнэ мэдээллийг нь илгээчихсэн “Та хоёрыг хүлээж байлаа” хэмээн мэргэжилтнүүд эелдгээр угтан авчээ. Ээж хүү хоёр цагаа зохицуулж гурван өдөр дараалж уулзаж, мэргэжилтнүүд хүүхэдтэй харьцаж, тоглож, хариу үйлдлийг нь шинжиж, ээжээс асуумж авчээ. Мэдээж бусад төрлийн шинжилгээ шиг цуснаас, эсвэл шээснээс сорьц авснаар илэрдэггүй тул энэ нь оношлох ерөнхий арга. Ингээд эмч “Танай хүү аутизмтай юм байна” гэхэд ээж энэ талаар тодорхой мэдлэггүй ч  нэг их хүндээр тусгаж аваагүй, харин хүүдээ нэмэлт анхаарал халамж, хөгжилд нь дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатайг мэджээ. Мөн нийгмийн халамжаас цэцэрлэгт хүүд тусгайлан дахин нэг туслах багш гаргаж өгсөн. Японд аутизмтай хүүхдүүдэд тавих анхаарал халамжийн үйлчилгээ сайтар хөгжсөн байсан тул тэдэнд тийм ч их бэрхшээлтэй санагдсангүй, гэхдээ Монголд ирэх хүртэл.

Б.Хувьт хүүг 6 настай байхад буюу 2008 онд тэд гэр бүлээрээ нутагтаа эргэн ирж суурьшжээ. 2013 онд хүү СЭМҮТ-д оношлуулж байхад Монголд аутизмтай нь оношлогдож буй 5 дахь хүүхэд болж байсан гэхээр энэ талаар нийгэм, олон нийт, боловсролын байгууллага, цаашлаад эмч мэргэжилтнүүд ч мэдээлэл дутмаг байсан цаг. Тэр хэрээрээ дасан зохицох, хөгжихөд бэрхшээл багагүй гарч байсан ч өдгөө Б.Хувьт алзахгүй болсон. Учир нь тэр Японд байхдаа хөгжлийн сууриа, тэр дундаа зураг зурах авьяасаа хөгжүүлэх эхлэлээ тавьсан байв. 

Тэрбээр Нийслэлийн 55 дугаар дунд сургуульд 9 дүгээр ангиа төгсөж, 2023 онд Дүрслэх урлагийн дизайны “Анима” сургуулийг зураач мэргэжлээр төгссөн, мэргэжлийн зураач юм. Өөрийн бүтээлийн үзэсгэлэнг хоёр ч удаа дэлгэж олны мэлмийг баясгаж, аутизмын талаарх ойлголтыг нийгэмд түгээж буй. 2018 онд  “Солонго атгах Хувьт” хэмээх анхны үзэсгэлэнгээ дэлгэж байсан бол 2024 оны 11-р сард “Миний өнгө” хэмээн удаах үзэсгэлэнгээ гаргаж байв. 

Жил ирэх тусам түүний бүтээлийн өнгөний зохицол, мэдрэмж, чадвар улам төгөлдөржиж буйг багш нар нь, уран зургийн мэргэжилтнүүд онцолдог. “Анима” сургуулийн ахлах багш Ө.Бархүү "Хувьт ой тогтоолт маш сайтай, нэг харсан зүйлээ дахин харахгүйгээр цаасан дээр буулгаж чаддаг. Хувьтаас гадна надад аутизмтай олон шавь бий. Би тэдний багш юм шиг хэр нь заримдаа тэд миний багш мэт санагдах үе бий. Учир нь тэд стандартад баригддаггүй, маш чөлөөтэй сэтгэдэг тул би тэндээс нь заримдаа шинэ юмс сурч байдаг" гэсэн юм.

Аутизмтай хүүхдийн хөгжилд гэр бүлийн дэмжлэг асар чухал байдаг. Тэднийг хэдий чинээ эрт оношилж, хүлээн зөвшөөрч, хөгжлийг нь дэмжсэнээр төдий чинээ ахиц дэвшил гарах боломжтой талаар түүний ээж Л.Алтангэрэл хэлж байв. Эцэг эх нь хүлээн зөвшөөрөхгүй удсанаар хүүхдээ хөгжүүлэх боломжит хугацаагаа алдах, цаашлаад хэн хэнийхээ сэтгэлийг зовоох, гэр бүл таагүй уур амьсгалтай болох үр дагавартай тул нэн түрүүнд хүлээн зөвшөөрөх л чухал гэв.

Гэхдээ нийгэмд нэг өрөөсгөл ойлголт байдаг нь аутизмтай хүүхэд бүр авьяастай мэт боддог. Чухамдаа гоц авьяастайнууд нь л олон нийтийн өмнө ил гардаг хандлага  нь ийм бодлыг бусдад төрүүлдэг байж магадгүй юм. Гэхдээ аутизмтай хүмүүс өөрийн сонирхсон ямар нэгэн зүйлдээ анхаарлаа 100 хувь төвлөрүүлж удаан хугацаагаар сууж чаддагтай нь ч холбоотой байж болох юм.  Яг л нэг хувийн авьяас 99 хувийн хөдөлмөр байхад амжилтад заавал хүрдэг томьёололтой адилхан мэт... Гэхдээ аутизмтай хүүхэд бүр гоц авьяастай байх албагүй ч хөгжих боломжтой.



Тиймээс хүүхдийнхээ нийгэмших харилцаа, хандлага,  сонирхож буй зүйлд цаг гаргах, хөгжүүлэх дараагийн алхмыг хийх нь маш чухал байдаг аж. Аутизмтай хүмүүсийн харилцааны чадвар харилцан адилгүй өөр. Тодруулбал өөрийн мэдрэмжээ илэрхийлдэг буюу яриасаг болон зөвхөн өөрийн хэрэгцээг илэрхийлдэг эсвэл огт юм ярьдаггүй. Б.Хувьтын хувьд өөрийн хэрэгцээг илэрхийлдэг тул бараг ярьдаггүй. “Хааяа хүү минь намайг харж сууснаа инээдэг юм. Бодвол ээждээ хайртайгаа л хэлж байх шиг санагддаг. Амьдралын туршлага нэмэгдэх бүрд түүний үгийн сан нь нэмэгдэж байдаг. Жишээ нь пицца анх удаа идэж үзсэн бол дараа нь “Би пицца идмээр байна” гэж хэлэхтэй адил” гэсэн юм.

Ээж Л.Алтангэрэл хуульч мэргэжилтэй, өдгөө Монголын Аутизмын холбоонд зөвлөхөөр ажилладаг. Тус холбоонд бүртгэлтэй аутизмтай 1000 гаруй хүн байдаг, бүртгүүлээгүй ч үүнээс олон хүүхэд, иргэн бий. Нэг үеэ бодоход аутизмын талаарх олон нийтийн ойлголт тэлж, боловсролын байгууллага ч мэдрэмжтэй ханддаг болсон ч дахин сайжруулах, хөгжүүлэх зүйлс олон байгааг энд онцолмоор байна.