Францаас 11 хайрцаг ачаа ирлээ. Дэлхийн өнцөг булан бүрд тархсан, Монголын гэх харьяалалтай дурсгалуудын цуглуулга аж.

“Эдгээр нь бидний монголчуудын хувьд алтнаас ч үнэтэй ховор нандин эд өлгийн зүйлс” гэдгийг Чингис хаан Үндэсний музейн захирал, академич С.Чулуун онцлов.

Тухайлбал, Монгол нутагт байхгүй Хүннү, Ил хаант улсын үеийн дурсгал, Юань улсын үеийн сонгодог ваар шаазан, Киданы өв, соёлын дээжис багтаж буй.

Эдгээр үзмэрүүдийг “Чингис хаан: Монголчууд дэлхийг өөрчилсөн нь” дэглэлтээр Чингис хаан Үндэсний музейд дэлгэж байна.

Үзэсгэлэнд Монголчууд Нантыг доргиож, Францчуудыг шуугиулсныг илэрхийлэх үзмэрүүдийг ил болгов.

Эдгээрийн дотроос онцолбол, Ил хаант улсын наймдугаар хаан Өлзийт хэмээн түүхэн гавьяатан Францын хаан Гоо Филиппт 1305 онд бичсэн захидлын эх хувь иржээ.

Энэ захидал нэгдүгээрт,  ил хаадын түүхийн гэрч болно.

Хоёрдугаарт, Иран буюу Дундад дорноос явуулсан монгол хааны захидал.

Гуравдугаарт, монгол бичгээр бичсэн захидал. Монголчуудын бичиг үсгийн соёлын тодорхой гэрч, бичгийн эхлэл, төгсгөл хийгээд цаасны залгаас бүрд хааны тамгатай.

Дөрөвдүгээрт, эл захидлаас бид монгол хаадын төрийн дипломат бодлогыг тод харж болно. Энэ захидлын гол санаа нь, эрт үеэс монгол, франк газар /францыг эзлэн сууж байсан герман угсаатнуудын газар нутаг/ хэдий хол ч ойр мэт харилцаж ирсэн түүх бийг өгүүлээд, тэрхүү уламжлалыг үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн ийнхүү хадгалагджээ.

Эл үзэсгэлэнгийн тухай Чингис хаан Үндэсний музейн захирал, академич С.Чулуун хэлэхдээ “2023 онд Франц Улсын Нант хотын Бретангийн гүнгийн ордонд "Чингис хаан: Монголчууд дэлхийг өөрчилсөн нь үзэсгэлэнг зургаан сарын хугацаанд дэлгэсэн. Нийт 250 мянга гаруй хүн үзэж, АНУ-ын Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгийн "National geographic" сэтгүүлээс заавал үзэх ёстой топ 20 газрын нэгд багтаалаа.

Итали Улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яамтай хамтран Италийн сэргэн мандалтын үеийн нэрт зураач Караважжогийн "Магдалэний наманчилал" уран зургийг эхээр нь залж, тусгай үзэсгэлэнг зохион байгуулсны зэрэгцээ Франц, Щвейцар зэрэг орны музей, архивт хадгалагдаж буй монголын түүхтэй холбоотой дурсгалуудаар тусгай үзэсгэлэн зохион байгуулж байна. Мөн алдарт цуглуулагч Сэм, Мирна Майерсийн ховор нандин цуглуулгуудаас багтаж байгаа юм.

Үзэсгэлэнд Францын алдарт

• Луврын музей,
• Севрийн керамик урлалын Үндэсний музей,
• Үндэсний Архив,
• Урлагийн музей,
• Щвейцарын Цюрих хотын Ретибергийн музейд хадгалагдаж буй дурсгалууд юм.

Үүний хамгийн томоохон нь бид бүхний бахархал болсон Ил хаант Өлзийтөөс Францын Гоо Филипп-д илгээсэн 1305 оны "Монгол бичиг"-ийн захидал болно. Энэ нь монголын их энх амгаланг илэрхийлэх төдийгүй монгол бичгийн гайхамшгийг хадгалсан захидал бичиг 719 жилийн дараа өөрийн өвөг дээдсийн нутагт заларч байгаа түүхэн үйл хэрэг юм” гэв.

"Чингис хаан: Монголчууд Дэлхийг өөрчилсөн нь" үзэсгэлэн 600 орчим үзмэрээс бүрдэж буй. Үүний 400 гаруйг Чингис хаан Үндэсний музей, ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн, Монголын Үндэсний музей, Хархорум музейн үзмэрүүдээс сорчлон сонгож, цуглуулагч Н.Нэмэхбаярын цуглуулгын сорыг нэмжээ. Үүн дээр Францын Лувр, Сэвр, Брэнли, Азийн урлагийн Гимэй музей, Европын холбооны бусад улсын 20 музейн 150 гаруй үзмэрийг нэмсэн байна.

Цаг хугацааны хувьд НТӨ II зуунаас НТ-ын XIV зуун хүртэлх үеийн монголчуудыг үзэсгэлэнгээс харж болно.  Тодруулбал,

• Монголын эзэнт гүрэн ба Францын хаант улс,
• Чингис хаанаас өмнөх талын эзэнт гүрнүүд (Хүрэл зэвсгийн үеэс XII зуун)
• Чингис хаан (1160-1227 он)
• Эзэнт гүрэн (1228-1368 он)
• Монголын их солилцоо
• Шинэ ертөнц ба Эзэнт гүрний бутралын үед хамаарах үзмэр багтаж байна.

Түүнчлэн Иран дахь уран барилгын хөгжилд Өлзийт хааныг үнэтэй хувь нэмэр оруулсныг түүхэнд тэмдэглэн үлджээ.

Тодруулбал, 1306 онд Аргун хааны санаачилсан Султания хотыг байгуулж өөртөө зориулж Өлзийт хааны бунхан гэж нэрийдсэн уран барилгын гайхамшгийг бүтээлгэжээ. Өөрийн багш ал-Ниллийн шарилыг Багдадаас нүүлгэн шинэ бунхандаа байрлуулжээ. 1309 онд Шираз хотноо Dar al- Sayyedah буюу Сайедын бага өргөө хэмээх уран барилгыг байгуулжээ.

Ираны үе үеийн хаадын шарил байрлах Биситун уулын бэлд хоёр дахь нийслэл Султанабад Чамчимал (Цавчмал Хааны Өргөө) хотыг байгуулсан байна. Өлзийт хаан уран барилга, урлагийг дэмжихээс гадна Рашид ал-Дины ажлыг дэмжин Ираны түүх бичлэгийн цоо шинэ хэлбэр бий болох, түүнчлэн персийн яруу найраг хөгжих нөхцөлөөр хангасан гавьяат хаан аж.

Түүний түүхэн баримтуудыг энэ үзэсгэлэнд дэлгэсэн гэж ойлгож болно. Керамик буюу өнгөлгөөний хавтангууд, түүн дээр номин ногоон, хөх өнгүүдийг монголчууд анхлан бий болгосон гэж тайлбарлав. Керамик хавтан, шаазан аяга тавагт галт шувуу, луу, монгол хаан, хатдыг дүрсэлжээ. Дүрсэлсэн хээ угалз бүр нүд баясгам.

Ираны нутгаас олдсон XIII зуунд хамаарах эдгээр эх үзмэрүүд өдгөө Францын Луврын музейд хадгалагддаг ажээ. Архив буюу далд танхимд хадгалагддаг учир Чингис хаан Үндэсний музейд дэлгэснээр анх удаа олны хүртээл болж буй юм.

Үзэсгэлэнд ирснээр Монголчууд өвөг дээдсийнхээ соёл, шинжлэх ухаан, худалдаа аж ахуйн хувьд дэлхий дахинд ямар их нөлөө үзүүлж байсан бэ гэдгийг харж болно. Мөн хүн төрөлхтний урлагийн ертөнцөд ямар байр суурь эзэлдгийг мэдэж болно. Монгол хүн өөрийн өвөг дээдсийнхээ үлдээсэн энэ их өвийг цогцоор нь үзэж, нэгдсэн ойлголттой болж чадна. Зочлон ирсэн хүн бүр Монголоороо бахархаж, Их хааныг хүндэтгэх болно гэдгийг зохион байгуулагчид онцоллоо.

Үзэсгэлэн гарах хугацаа: Энэ сарын 3-наас наймдугаар сарын 25-ныг дуустал нийтийн хүртээл болно.