-БНХАУ-ын Засгийн газраас 1979 онд “Нэг хүүхдийн бодлого” хэрэгжүүлж, төрөлтийг хязгаарлах болсон. Үүний дүнд хүн амын өсөлтийг бууруулж чадсан боловч иргэншилгүй хүүхдүүд болон хүүхдийн наймаа газар авчээ-

Ийм нэгэн жигшүүрт хэрэг Монголын хөдөөд гарчээ. Хөх нь чинэрч үлдсэн хөөрхий эхийн тухай амтай бүхэн ярьж байна. Сэтгэлийг тань чилээх энэхүү мэдээллийг бид зүгээр нэг хүргэх гэсэнгүй. Хүний нутгийн бэр болохоор явсан Монгол охидоо хараад харамссандаа, бүр тодруулбал хятадууд хийгээд өвөрлөгч эрийн өврийг дулаацуулахаар одох бүсгүйчүүд эрс нэмэгдсэнд эмзэглэхдээ “Монголоороо л үлдэх юмсан” баримтат нийтлэлээ хүргэж байна.

Баримт 1
БНХАУ-ын иргэн, 1950 оны арванхоёрдугаар сарын 11-нд БНХАУ-ын Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орны “Их зуу” аймгийн Отгийн өмнөд хошуунд төрсөн, эрэгтэй, бага боловсролтой, жолооч, тогооч мэргэжилтэй. Хэрэг үйлдэхийн өмнө “Дорнын гэгээ” компанийн ресторанд тогоочоор ажиллаж байсан. Одоогоор тодорхой оршин суух хаяггүй Батхишигийн Отгонсүмбэр буюу Ма Жи Шай нь өөрийн эхнэр С.Эрдэнэцэцэгтэй хувийн таарамжгүй харьцаанаас шалтаглан хэрэлдэж улмаар Номгон уулын урд талд өөрийн төрсөн охин нэг нас гурван сартай О.Гэрэлдуламын хоолойг өмдний дотуур уяагаар боож амь насыг нь хохироожээ.

Б.Отгонсүмбэр буюу Ма Жи Шай шүүх хуралдааны явцад мэдүүлэхдээ “Намайг ажил дээрээ байж байхад манай эхнэр С.Эрдэнэцэцэг хүүхдээ тэврээд ирсэн. Би түүнээс “Өнөөдөр хэд дэх өдөр вэ” гэхэд “Дөрөв дэх өдөр” гэж байсан. Би тэгэхээр нь ажлын газрынхаа хүүхнээс асуухад манай эхнэр “Чи надад итгэхгүй, энэ хүүхнээс асуугаад байхдаа яадаг юм бэ, та нар зүгээргүй, хоорондоо явалддаг” гэх мэтчилэн загнасан. Тэгээд “Наад хятадын шээсээ аваад зайл, нүдэнд дахин бүү үзэгдээрэй, үхвэл таарна” гэх мэтчилэн загнасан юм. Тэгэхээр нь би хүүхдээ тэврээд Номгон уулын урд талд орой болтол суусан. Би эхнэрээ араас хайгаад ирэх байх гэж бодсон ч ирэхгүй байхаар нь “Надаас хойш энэ хүүхэд зовох юм байна” гэж бодоод өмсч явсан өмднийхөө дотуур уяагаар хоолойг нь боож амь насыг нь хохироосон нь үнэн. Тэгээд өөрийнхөө судсыг ханасан боловч амиа егүүтгэж чадаагүй. Буруу судсаа ханасан юм билээ. Ингээд ууланд хоночихоод амиа хорлож чадаагүй тул “Үнэнээ хэлье” гэж бодоод уулнаас буухдаа эмээгээ эрж явсан залуутай таарч, “Би хүүхдээ алчихлаа, цагдаагийн байгууллагад мэдэгд” гэсэн.

Удалгүй цагдаагийнхан ирж намайг авч явсан. Би энэ хэргийг үйлдсэндээ маш их харамсч байна. Гэр бүлийн дарамтнаас болж энэ хэргийг үйлдсэн. Би анх 1990 онд Замын-Үүдийн боомтоор Монголд орж ирсэн. Улаанбаатарт ямар нэгэн байгууллагад бүртгүүлж байгаагүй. Миний иргэний бичиг баримтыг манай эхнэр С.Эрдэнэцэцэг авчихаад надад өгдөггүй байсан. Хэрэв энэ бичиг баримт байсан бол иргэншлийн асуудлаа шийдчих байсан юм. Манай эхнэр анх хятад иргэдтэй мөнгөөр явалдаж байхад нь танилцаж хамтран амьдрах болсон. Түүнийг “Засаад авъя, сайхан амьдаръя” гэж бодоод гэр бүл болсон. Гэтэл хүүхэд гаргасны дараа намайг байнга дарамталдаг болсон. Хүүхдийг маань үргэлж “Хятадын шээс, эцэг шигээ муу зантай” гэдэг байсан. Ах болон ээж нь надаас үргэлж мөнгө нэхдэг. Энэ мэт байдлаас болж хүүхдийнхээ амь насыг хохироосон. Хийсэн хэрэгтээ маш их гэмшиж байна.

Хуулийн дагуу шийдэж өгнө үү” гэсэн бол урьдчилсан мөрдөн байцаалтад хохирогч С.Эрдэнэцэцэг мэдүүлэхдээ “Хэрэг гарахын урд өдөр бид хоёр жаахан маргасан. Маргааш нь 16 цагийн үед охинтойгоо ажил дээр нь очиход Б.Отгонсүмбэр охиноо аваад явчихсан байсан. Би хайгаад бармен охиноос асуухад “Энэ хаалгаар охинтойгоо гарсан” гэсэн. Гэтэл гэртээ ирэхгүй хонуутаар алга болсон. Би өөрийн эгчийн хамт цагдаагийн хэлтэст ирж “Манай нөхөр, хүүхэд алга боллоо” гэж мэдэгдсэн. Гэтэл ийм хэрэг болсон байна. Гэр бүлийн маргаанаас боллоо гэж үзэж байна. Өөр хөндлөнгийн гэх зүйл алга, тэвчиж чадаагүй юм болов уу даа. Би Б.Отгонсүмбэрт итгэж хайрлаж явсан. Тийм учраас охиноо өгч явуулсан. Би шүүх хуралд оролцох боломжгүй. Б.Отгонсүмбэрт гомдолтой” гэжээ.

Гэрч Л.Өсөхбаяр урьдчилан мөрдөн байцаалтад мэдүүлэхдээ “Тэр өдөр би Номгон уулыг хэдрээд эмээгээ хайгаад дурандаад явж байтал хадны дэргэд хүн хөдлөх шиг болсон. Гэтэл тэр хүн намайг хараад даллаж дуудсан. Очсон чинь ягаан өнгийн курткатай жаахан хүүхэд тэвэрчихсэн, хувцас нь цус болсон хүн байсан. “Би хүүхдээ хороочихлоо, өөрийгөө алах гэсэн чинь бүтэхгүй байна, хоёр гарынхаа судсыг ханаж үзлээ, болохгүй юм байна, эдэлдэг лайгаа эдлэхээс” гэж ярьсан. Тэр даруй цагдаагийн Батбаяр ахад энэ талаар хэлсэн” гэжээ.

С.Эрдэнэцэцэгийн аав мэдүүлэхдээ “Энэ хүн манай охинтой Улаанбаатар хотод ноосны үйлдвэрт хамт ажиллаж байхдаа танилцсан юм билээ. Тэгээд хамтдаа амьдарч байхдаа хүүхэдтэй болсон. Сайн л хүн шиг байсан. Өөрийгөө Өвөрмонгол гэсэн. Их л түшиг тулхтай, хүнд хань болмоор л хүн санагдсан. Ийм зүйл болно гэж санасангүй. Уурлаж хэрэлдлээ гэж ингэж тэнэглэхдээ яадаг байна. Ач маань одоо ямар босоод ирэх биш. Маш их гомдолтой” гэв. Шүүх хуралдааны явцад талийгаач охины задлан шинжилгээний хариуг танилцуулахад “Хохирогч О.Гэрэлдуламын төвөнхийн дээд хэсэг, хэлний угийн доод хэсгээр 2.2 см x 0.1 см хэмжээтэй цус хуралт үүсч хөхөрсөн, уушиг хар хөхөлбөр өнгөтэй, зүслэгт зүслэг дагаж хар хүрэн өнгийн хөөсөрхөг шингэн гарна, уг гэмтэл нь зөөлөн мохоо зүйлийн үйлчлэлээр үүсгэгдсэн байж болно. Амьдралын системийн эрхтэний хурц дутагдлын улмаас амьсгал, зүрх, судасны дутагдлаас нас барсан, хурц амьсгал, зүрх судасны дутагдлын улмаас нас баржээ” гэсэн акт гарчээ.

Б.Отгонсүмбэр буюу Ма Жи Шайгаас эд мөрийн баримт болгож саарал, ягаан өнгийн нарийн уяа хураан авсан байна. Мөн түүнийг гэмт хэрэг үйлдэхээс өмнө сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэггүй болохыг тогтоосон юм. Ингэснээр Эрүүгийн хуулийн 52-р зүйлийн 52.7- д зааснаар Ма Жи Шай буюу Б.Отгонсүмбэрт онцгой дэглэмтэй хорих ангид 25 жил ял эдлэхийг шүүхээс тогтоолоо.

Тайлбар: Төрүүлсэн үрээ хүн биш араатны гарт алдсандаа харамсч, сэтгэл санааны гүн хямралд орсон бүсгүй арван сар хөх нь чинэрч явснаа нүд дүүрэн нулимстай ярьж сууна. Амьдралд нь хар толбо болон үлдсэн энэхүү явдлыг тэр дурсах нь бүү хэл санахыг ч хүсдэггүй. Гэвч өөрт нь тохиолдсон зүйл бусдад сургамж болж, хэн нэгнийг амьдралдаа алдахаас сэрэмжлүүлэх хүсэл түүнд байлаа. “Монгол охид, бүсгүйчүүд хятад хүнтэй гэрлэх нь олон болсонд эмзэглэж явдаг. Намайг нөхөртэйгөө сууж байх үеэс ч илүүтэй гэр бүл бололцох болжээ. Хятад, Өвөрмонгол хоёр бол ямар ч ялгаагүй хүмүүс. Өвөрмонгол гээд манайхан элэгтэй байдаг ч тэд чинь хятадаасаа илүү өмхий санаатай, өөдгүй хүмүүс байна лээ. Алаг үрээ алдсан хойноо энэ бүхнийг ойлгосон би мөн ч азгүй, арчаагүй хүн юм даа. Хөдөөнөөс оюутан болохоор хотод ирэхэд их хотын амьдралд ёстой л хөл алдсан. Аавтайгаа амьдардаг, өөр харж үзээд байх ах дүү байхгүй болохоор оюутны амьдралд минь тус дэм үзүүлчих хүн байсангүй. Найз нөхөд, ангийнхантайгаа нийлэх, зугаалах, ангийн охидын өмсөж байгаа хувцсыг авч өмсөх хүсэл байвч ямар ч мөнгөгүй болохоор үеийнхнийхээ дэргэд харц доогуур алхдаг байлаа. Тэгж явахдаа Ма Жи Шайтай танилцсан. Монголоор бага зэрэг аялагатай ярьдаг болохоор ойлголцоход ямар нэгэн хүндрэл гараагүй. Насны хувьд бараг манай ааваас ч ах. Гаднаас нь харахад тийм гэж мэдэгдэхгүй, иддэг хоол, хөнгөн шингэн байдал нь нөлөөлдөг юм уу ямар боловч 40 нас гарч байгаа болов уу гэмээр харагддаг байсан. Ойр ойрхон уулзаж, хоолонд орж, автобус унааны мөнгө өгч, хааяа надад хувцас авч өгдөг байсан.

Тэр бүхэнд нь их дассан, нэг мэдэхэд хамтдаа амьдардаг болчихсон байсан. Хүүхэдтэй болсныхоо дараа нутагтаа очиж аав, ээждээ хамт ажиллаж байхдаа танилцсан гэж худал хэлсэн. Мөнгө төгрөг дутагдаж байснаас энэ хүн надад тусалж байсан гэхээс айсан хэрэг л дээ. Тэгээд амьдралаа хөдөө өнгөрүүлэхээр шийдсэн. Нөхөр ажилд орж, би хүүхдээ харсан. Хятад хүн л бол хятад хүн байдаг юм билээ. Хайр халамж байгаагүй биш, байсан. Гэхдээ өөрөөсөө үе мултарсан харийн хүнтэй амьдрал зохионо гэдэг хүсээд байх зүйл биш. Түүний оронд би мөнгөгүй ч байсан үеийнхээ сайхан залуутай суусан бол хүүхдээ алах нь битгий хэл гар хүрч чадахгүй хайрлаж энхрийлнэ шүү дээ. Гэтэл надаас хойш энэ хүүхэд зовох юм байна гэхдээ хүүхдийг минь алсан гэж бодохоор…/ удтал уйллаа/. Үнэхээр аймар байгаа биз. Миний ээж аав гэж сэтгэлээ дэвссэн хүмүүс Ма Жи Шайг угтаж авсан. Гэтэл миний /уйлаад/ бас аав ээжийн минь сэтгэлийг насан туршид нь сэмлэж, хайртай үрийг минь хөнөөж чадсан гэхээр л…Үнэндээ хэлэх үг олдохгүй байна.

Амьдрал мэдэхгүй жаахан охин байхдаа аяга хоол, хувцаснаас амьдралаа өгчихсөн гэдгээ энэ бүхний эцэст ойлгосон. Төрүүлсэн үрийг минь алж байхдаа тэр алуурчин огтхон ч өрөвдөөгүй байгаа юм даа”. Одоо би Монгол нэртэй хятад, хятадын эрлийзүүд, өвөрмонголчуудыг үзэн яддаг. Зурагтаар ийм хүмүүс гарвал айж чичрээд сувгаа сольдог болсон. Энэ надад тохиолдсон зовлонг охид, хүүхнүүд маань битгий туулаасай. Суухын өмнө та нарт тэд алт шиг амьдрал амлана. Харин суусан хойноо алчихсан байхдаа ч гэмшихгүй тийм л хүмүүс гэдгийг хэлье. Дотор хүн бол дотор санаатай л байдаг юм байна”.

Энэ явдлаас хойш С.Эрдэнэцэцэг Багануур дүүрэг рүү шилжиж, гэр бүлтэй, бас хөөрхөн охинтой болжээ. Тэр бүхнийг шинээр эхэлж, алдсан үрийг нь эргээд илгээсэн бурханд талархан сайхан амьдарч байна.

Баримт 2:
Улаанбаатар хотод хятад аав ээжтэй гурван мянган хүн амьдардаг. Тэд бүгд Монголоор ярьдаг, Монголд бизнес эрхэлдэг, Монголчуудаас илүү машин унаж, хотын төвд хоёр гурван байртай, хангалуун сайхан амьдарцгааж байна. Хятад аав, ээжтэй залуугийн Монголжсон түүх сонирхолтой.

Аавыгаа Бээжинд амраахаар нисгэтэл цаадах нь хоёр гурав хоногийн дараа утасдаж “Аав нь энэ газарт удаан байж чадахгүй нь. Монголдоо хурдан очъё” гэж үглэсээр иржээ. Үүний адил хар нялхаасаа Монголд амьдарсан хятадууд өөрийнхөө эх орныг Монгол гэж үздэг, энэ газар ясаа тавина гэдэг байна. Хятад залуугийн яриаг удаан, сайтар сонсвол баруун аймгийн хүн юм уу даа гэж бодогдохоор ярьдаг. Тэр хэдэн жилийн өмнө хятад эмэгтэйтэй гэр бүл болсон ч хүүхдийг нь гаргачихаад “Эх орондоо амьдарна” гээд орхиод явжээ. Энэ сэтгэлийнх нь том шарх болон үлдсэн байна.

Түүний хэлснээр Улаанбаатарт өөр шиг нь хятад аав, ээжтэй гурван мянган хүн байгаа, харин хятадын эрлийз хэдэн мянган хүн байдгийг мэдэхгүй гэнэ. Ямар ч Монголжсон хятадууд сардаа нэг уулзалдаж, жаргал, зовлонгоо ярьдаг байна.

Баримт 3:
Энэхүү баримтыг цуглуулж явахдаа олон хүнтэй уулзсан. Түүний нэг нь хятад аав, Монгол ээжтэй залуу байв. Илэн далангүй ярилцахыг хүсэхэд тэр зөвшөөрөөд “Бага байхдаа аавдаа үргэлж зодуулдаг байсан. Том болсон хойноо “Яагаад намайг өдөр бүр зоддог байсан юм бэ” гэхэд ажил, амьдралын хэцүү асуудлуудад бухимдаад надад уураа гаргадаг байсан гэж билээ. Монголчууд Азийн бусад орнуудыг бодвол хүүхэддээ гар хүрэх нь ховор юм шиг санагддаг. Манай аав Хятадад төрсөн л дөө. Тиймээс ганц манай аав ч биш хятад цустай эрлийз хүмүүс хүүхдээ их зоддог юм байна лээ. Хятад, Солонгос, Японд эхнэр, хүүхдээ дарамталж зодох нь хэвийн зүйл. Тийм ч учраас эмэгтэйчүүд нь өөртөө итгэлгүй, амьдралаа авч явах итгэл үнэмшилгүй байдаг. Хятад гэлтгүй Солонгос, Япон хүнтэй гэр бүл болбол өөрийгөө боол болгон тэдэнд тушааж байгаа хэрэг. Тэд эхлээд долигноод аманд орчих шахна. Харин өөрийнх болгосныхоо дараа ёстой амьтан болгодог юм даа.

Миний ээж энэ бүх зовлонг туулаад 50-хан насандаа шал уймраа болчихсон. Олигтой ч амьдарч, насалж чадаагүй дээ хөөрхий. Манайх тухайн үедээ Улаанбаатарын чинээлэг баян айл байсан. Тэглээ гээд энэ бүх бүдүүлэг харьцаа манай гэр бүл дотор байсан л юм даа. Тиймээс Монголчууд минь хужаагийн эрлийзүүд, хужаа нар, солонгосууд, японуудтай ойртохоос болгоомжлоорой. Яг гэр бүл болох дээрээ тулбал хятад хольцгүй Монгол хүмүүс нь дээр шүү. Монголчууд ойр дотныхоо хүмүүстээ ноомой номхон байдаг ч гаднын хүмүүстэй их хүйтэн харьцдаг. Харин хятадын эрлийз, хятад хүмүүс ойр дотныхоо хүмүүстээ маш харгис атлаа танихгүй хүний аманд орчих шахдаг. Хятадын эрлийзүүд эр, эм гэлтгүй бүгд адилхан. Давархаараа тун аюултай болдог. Нөхрийнхөө өв хөрөнгийг булааж, гар хоосон үлдээсэн Монгол хүүхнүүд бүгд хятадын эрлийз байдаг гэдгийг бодохоор л тодорхой байдаг даа” гэв.

Баримт 4:
Хятадын эрчүүд 25 саяар илүү байгаа нь хүн амын дунд бэлгийн гаж зуршил бий болоход хүргэж байна. Хятадын захын мужуудаар гомо болох хандлага сүүлийн үед нэмэгдсэнийг дэлхийн томоохон цахим хуудсууд онцолж байна. Хятадад илүүдэл болж буй 25 сая залуугийн аль бэл бэнчинтэй нь хоёр сая илүүхэн хүн амтай Монголын хэдэн охидыг шүүрээд авахад гайхах зүйл алга. Яг үүнийг батлах хамгийн ойрын баримт дэлгэе.

Монголд нэг айлын хоёр охин хятад залуустай гэрлэх нь энгийн үзэгдэл болжээ. Соёлтой, боловсролтой, мөнгөтэй айлын, үзэсгэлэнтэй хоёр охиныг хятад залуустай хуримласан гэхээр хэцүүхэн санагдсан. Тэд хүүхдийг нь төрүүлж, хайр сэтгэлдээ хөтлөгдөн Бээжин, Шанхайд амьдрахаар явцгаасан. Дорнод аймаг дахь хятадууд охидод байр, машин авч өгч өөрийнх болгосоор байгаа гээд олон жишээ дурьдаж болно.

Сүүлийн жилүүдэд Хятадад сурах Монголчууд олширсон. Энэ улсын соёл, түүхтэй танилцаж, хэл усыг нь сурч мэдэж байгаа нь сайн хэрэг боловч хамтын амьдрал зохиогоод явчихдаг болсон нь сэтгэл эмзэглүүлж байна. Үүнтэй холбоотой нэгэн хачирхалтай яриа Бээжин, Сингапурт сурч байгаа Монгол оюутнуудын дунд амь бөхтэй оршсоор байна. Тэр нь юу гэвэл, Монгол охинтой гэрлэсэн хятад залууст Ардын банкнаас нь хүүгүй зээл олгож, амьдралынх нь турш тэтгэж, тэтгэдэг тухай юм.

Баримт 5:
Бизнес нь маш амжилттай яваа миний танил эрхэм урд хөршөөс элдэв төрлийн цай, эмийн ургамал оруулж ирдэг. Тэр аль чанартай гэсэн барааг нь авахаар сонголтоо хийжээ. Монгол руу бүтээгдэх үүнээ ачуулж, тооцоогоо хийх гэтэл өөрийнх нь бодсон мөнгөн дүнгээс илт бага үнэ нэхэмжлэх нь тэр. “Хэрэв та нар энэ үнээр өгч байгаа бол Монголд битгий хэл Хөх хотод аваачаад зарсан ч ашиг унахаар юм байна шүү дээ, яагаад надад ийм хямдхан өгч байгаа билээ” гэхэд менежер хужаа нь“Ай яа. Та санаа зоволтгүй. Энэ мөнгөний зөрүүг манай төрөөс өгч байна” гэж хээв нэг хариулж, гайхшруулжээ.

Юу хариулахаа мэдэхгүй, мөнгөө бариастай хоцорсон бизнесмен хожим бодох нь, хятад төрийн бодлого үнэхээр агуу юм. Экспортын бараандаа хүртэл ийм бодлого баримталж, бидний сэтгэлийг татаж, Монголчуудыг бараандаа дасал болгож байна шүү дээ. Би ингэж ойлгоод хямд үнэд хөөрөгдөж гүйлгүй өртөг өндөр, хол газар гэлтгүй өөр орнуудтай давхар харилцаатай болсон” гэхдээ “бяцхан” эх оронч сэтгэлээ бидэнд хуваалцав.

Баримт 6:
Хүн худалдаалах, ялангуяа эмс охид, насанд хүрээгүй хүүхдүүд секс зуучлалд өртөхөд тал дээр Монгол улс олон улсын төвшинд жинтэй байр суурь эзлэх болов. Эрээн, Хөх хот, Бээжинд ширээний хүүхэн хийж, Макао, Тайланд, Тайваньд хар тамхи, хүний наймааны хохирогч болж буй Монгол охид нэмэгдсээр байна. Жилд 3000-5000 орчим Монгол охид, бүсгүйчүүд хятадын томоохон хотуудаар дамлагдан худалдагдаж, янхны газрууд, саун массаж, баар ресторанд ажилладаг. Энэ тухай нэгэн америк эр эртний үлэг гүрвэлийн яс, янхны газруудаараа нэрд гарсан Эрээн хотын амьдралтай танилцсан сурвалжлагадаа тэмдэглэжээ.

“Хятад эрчүүд Монгол биеэ үнэлэгчидтэй унтах гэж Эрээн рүү ирцгээдэг. Нэг шөнийн үнэ нь 300 юань буюу 55 ам.доллар байдаг. Орлогынхоо 30 хувийг тэд зуучилсан эзэндээ өгдөг гэнэ. Хятад эзэнтэй, ариун цэврийн шаардлага хангаагүй бохир нэгэн янхны газар ажилладаг хоёр Монгол бүсгүйтэй ярилцахад тэдний нэг нь өвөрмонгол эртэй Хөх хотод амьдрахаар ирсэн боловч удалгүй салж мөнгөгүй болсны улмаас Эрээнд биеэ үнэлэх болсон. Нөгөө нь Бээжинд караоке бааранд ажиллах гэрээтэй ирсэн ч хүчээр биеийг нь үнэлүүлэх болж хууртагдсанаа мэдэн арай хийн оргож явсаар Эрээнд иртэл паспорт, мөнгөгүйн улмаас биеэ үнэлэхээс аргагүйд хүрсэн тухайгаа ярьжээ. Америк эрийг Эрээний зах дээр явж байхад нь дунд эргэм насны нэгэн Өвөрмонгол авгай Монгол охид санал болгосон төдийгүй, орчуулагч бүсгүйтэй нь ярилцан Монголоос шинээр охид авчирвал 2000 юань буюу 300 мянган төгрөгөөр тус бүрт нь бодож худалдан авах санал тавьсан гэнэ. Одоогоор Эрээнд 300 орчим Монгол бүсгүйчүүд биеэ үнэлэн амьдардаг. Байшин барилга нь сүндэрлэж, орчин үеийн гоёмсог хотын шинжийг илтгэх Эрээн хот, дөнгөж хил даваад орших 1800- гаад оны Америкийн хөдөөгийн нэгэн суурингийн дүр төрхийг санагдуулам Замын-Үүд хоёрын харьцаанаас Хятад, Монголын хөгжлийн ялгааг олж харж, Монгол охид Эрээн рүү хуйлрах болсныг ойлгомжтой зүйл хэмээжээ.

Баримт 7:
Уул уурхайн үйлдвэрлэлийг дагаж зам гүүр тавьж, барилга байшин барихаар ирэх хятадуудын тоо нэмэгдсээр байгаа. Тэдний Монголд хэрхэн аягладаг хамгийн энгийн жишээг хотын хэдэн дүүрэгт байрлах барилгачин хужаа нарын амьдралаас харж болно.

Монгол охидыг хүссэнээрээ эдэлж, хамгийн хямдаар худалдаж авах хужаа нар манай улсад гэдэс цатгалан амьдарч байгаа. Ямар ч ажилгүй, орлогогүй, мэргэжилгүй тэд таарсан газраасаа хууль бусаар загас, жараахай агнадаг шигээ охидыг ч бас агнасаар байна. Талхны мөнгөгүй охид таван мянган төгрөгөөр биеэ үнэлэх нь энгийн үзэгдэл. Энэ тухай таксины жолооч нар илүү мэднэ.

“Манай охид хүүхнүүд өөрсдөө хужаа нар руу гүйдэг. Тэгэхээр хужаа нар ч дуртай нь аргагүй Монгол охидыг жирэмслүүлээд байгаа юм. Нэг өдөр 18, 19 настай болов уу гэмээр хөөрхөн охин миний машинд суугаад Таван шар явсан. Гэтэл баахан хужаа дээр очтол нөгөө хэд нь баярлаж, инээд алдаад л охиныг барилга руугаа оруулсан. Мөчийг нь хуга цохичихмоор байсан ч тэгвэл бөөн юм болох байлгүй. Тэгээд охиныг авахаар хэлсэн цагт нь эргээд очиход нөгөөх маань нэлээн ядарсан шинжтэй байсан. Аргагүй дээ, арзайсан олон хужаа нарт хэдэн цаг өөрийгөө тушаахаар чинь. Барилга дээрх хужаа нараас гадна арьс шир, ноос ноолуурын ченж хужаа нар манай охидод өвчин эмгэг тарааж байна. Эцэг эхчүүд үр хүүхдээ анхаарахгүй бол таны охин ийм зам руу орчихсон явааг хэн ч мэдэхгүй” гэв.

Баримт 8:
Өнгөрсөн оны байдлаар Ерөнхийлөгчийн зарлигаар гадаадын 12 иргэн Монгол улсын харьяат болж, 276 иргэн Монгол улсын харьяатаас гарчээ. Цөөхөн Монголчууд жилдээ 300-гаар цөөрч байгаа гэхээр Монголын хүн ам хэзээ маш олон болох бол. Манай улс давхар иргэншлийн асуудлыг өнөө хэр нь шийдвэрлээгүй байгаа нь гадаадад төрж буй Монгол эцэг, эхтэй хүүхдүүд тухайн улсынхаа иргэнээр үлдэж, Монгол цустай Япон, Солонгос, Европ, Америк иргэд олширч байгаагаас харж болно.
 
Ц.Элбэгдорж хүртэл бага хүүхдээ америкийн иргэн хэвээр байлгаж, Монголд оршин суух хугацааг таван жилээр сунгуулаад явдаг гэхээр Монголын хүн ам хэзээ өсөх бол. Хурдан морь уралдуулж бэл бэнчингээ гайхуулдаг байсан сайд, дарга нарын хобби өөрчлөгдөж харийн хүнтэй гэрлэсэн хүүхдийнхээ хуримын зарыг тарааж дэгжирхдэг болж өөрчлөгджээ.

Хятадтай холбоотой цөөн хэдэн баримт, тайлбарыг хүргэхэд ийм байна. Үүнд хөндөгдөөгүй үлдсэн, хөшигний ардах амьдрал олон бий. Энэхүү нийтлэлээрээ бид Монгол охид, бүсгүйчүүд маань Монгол удмын цусаа хамгаалж үлдэх, Монгол хүнээ хайрлахын утга учрыг сануулахыг хүслээ. Эрхэм уншигчид маань өөрсдийнхөөрөө тунгаах биз ээ.

Д.Ариунаа