Хотын гудамжаар өнгө өнгийн, сайн муу төрөл бүрийн маркийн машин холхилдох болсон. Эдний дотор хар утаа хаяж, салж унах дөхсөн нь олон. Өнөөдрийн байдлаар улсын хилээр өдөрт хэдэн арван машин орж ирдэг гэсэн тоо байдаг. Жилийн дөрвөн улиралтай манай оронд нэг дугуйгаараа явна гэж байхгүй. Нэг машин жилд хэд хэдэн дугуй сольдог гэж бодно. үүнээс үүдэн хаа сайгүй л хагарсан, халцарсан дугуй нийслэлийн энд хог болоод буйн харагддаг. Зарим байгууллага орчныхоо тохижилтод хэрэглэсэн байх жишээтэй. Энэ хэрээр хаягдал дугуй, хаймарыг шатааж агаарын бохирдолд нэрмээс болж байгаа тохиолдол олон болов. Бүр мод нүүрсний оронд хямд өртөгийг нь бодож дугуй, шатааж өвөлждөг өрх ч бий.

Гэрийн ойролцоох дугуйн засвараас хуучин дугуйны үнийг асуухаар очиход зуухныхаа хажууд шатааж байгаа бололтой хэсэгчилсэн дугуй харагдана. Нэг хуучин дугуйг 300-500 төгрөгийн хооронд худалдаалдаг гэнэ. Харамсалтай нь ямар их хороор нийслэлчүүдийг хордуулж буйгаа тэд мэддэггүй. Ийм хүмүүст тооцдог хариуцлагын тогтолцоо ч гэж алга. Уг нь Монгол Улсын Агаарын тухай хуулинд “суурин газрын агаарыг хортой халдвартай эвгүй үнэртэй бодис, хаягдлаар бохирдуулах хог хаягдлыг зориулалтын бус газарт хаях шатаахыг хориглоно гэсэн байгаа. Мөн дээрх үйлдлийг зөрчсөн этгээдэд хариуцлага тооцож үйл ажиллагааг нь зогсоох” гэсэн заалтууд байдаг аж. Гэтэл хаягдал дугуйн бизнес эрхлэгчдэд хууль нь гууль болсон бололтой юм.

Дугуйг нийлэг “полимер” эдээр хийдэг. Байгальд хэдэн зуун жил байсан ч устдаггүй хэр баргийн халуунд задарч алга болдоггүй амь бөхтэй материал. Хаймар шатахдаа хар утаа олгойдуулж, орчин тойрондоо эвгүй үнэр тараадгийг бүгд мэднэ. Харин энэ утаа химийн хорт бодис агуулж, улаан хоолой уушги, зүрхний өвчний суурь болж, нүдний салст бүрхэвчийг гэмтээж, хүчилтөрөгчийн дутагдалд оруулдгийг иргэд тэр бүр мэддэггүй. Түүнчлэн, дугуй шатаахад “бензперин” хэмээх бодис ялгарч хорт хавдар үүсгэх нөхцөлийг бүрдүүлдэг байна. Ингээд бодохоор Улаанбаатарт амьдарч буй иргэд эрүүл орчинд амьдарч чадаж байна уу.

Улаанбаатарт байгаа хаягдал дугуйг цуглуулбал хэдэн саяд хүрнэ. Эдгээр дугуйг цуглуулж байгальд хоргүй болгох гэвэл ихээхэн мөнгө зарж, багагүй ажил ундрах нь гарцаагүй. Тиймээс ашигтай зүйлд ашиглах боломж байж л таараа. Дугуй шатаахад дөрвөн төрлийн материал гардаг. Эдгээр бүтээгдэхүүн бүгд ашигтай.

Дугуй, хаймар, тэр ч бүү хэл гялгар уут гээд хатуу хаягдлыг 400-500 градуст задлахад хий үүсдэг аж. Энэ хийг гаазын зуух, хийгээр ажилладаг машинд хэрэглэж, генератор ашиглан цахилгаан үйлдвэрлэж болох гэнэ. Харин шаталтын явцад үүссэн давирхай цахилгаан станцуудын галлагааны гол түүхий эд болдог. Гэтэл энэ материалыг ОХУ-аас тонн тонноор нь зөөж, хэдэн “бор”-оо гадагш нь урсгаж байна. Нэг тонн давирхайг 2000 гаруй ам.доллараар худалдаж авдаг аж. Тэгвэл хаа сайгүй байгаа хаягдал дугуйны 180 ширхгээр нэг тонн давирхай гаргаж авч болдог байна.

Харин сүүлийн хэдэн жил хэлээ цуцтал ярьж, хэлж, бичиж байгаа шахмал түлшний бэлэн материал өнөөх дугуйнаас ялгардаг байна. Задралд орсон хаймарын хатуу үлдэгдэл коксжсон бэлэн бүтээгдэхүүн болж ялгарах хорт хий багасдаг байна. Мөн халуун задралаар үүссэн давирхайг нэрж дизель, бензин, үлдэгдэл хатуу хаягдлыг зам барихад ашиглах гээд хэрэггүй, хэрэгцээгүй зүйлгүй байдаггүй. Бас болоогүй эндээс төмөр хүртэл гаргах боломжтой гэнэ.

Гадаадын хөгжингүй орнуудад ийм төрлийн үйлдвэрүүд олноороо байдаг аж. Харин манай улсад ийм үйлдвэр огт байдаггүй гэвэл бас үгүй. Хэдэн жилийн өмнө овоо хэдэн сая төгрөг зарцуулж хаягдал дугуй боловсруулах үйлдвэр барьж байсан. Дугуй шатааж амиа аргацаадаг иргэд агаарын бохирдлын тал хувийг нь үйлдвэрлэж байна. Хэдэн зуун саяын хөрөнгө шаардсан, хөгжилтэй орны том технологийг мөрөөдөн суухын оронд өөрт байгаагаа тордож болмоор. Байгальд хортой, агаар дахь хорт хийн найрлагыг арвижуулж буй дугуйг цуглуулж ашигтай зүйлд зарцуулъя.

Б.Рэнцэнханд