"Анод"-ыг тойрсон дуу­лианыг Монголбанк бага ч болов намжаав. Өчигдрөөс эхэлж "Анод"-ын хадгаламж эзэмшигчдийн төлбөр тооцоо хэвийн явагдаж эхэллээ. 13 цагийн байдлаар тус банкаар үйлч­лүүлсэн хадгаламж эзэм­шигчдийн тоо энгийн өд­рүүдийнхийгээ бодвол ихэс­сэн ч харилцагчдын мөнгөө авах гэсэн эрэлтэд саад учирсангүй. Ингэхдээ валю­тын хадгаламж эзэмшигч­дийн мөнгийг ам.доллараар өгөхгүй, Монголбанкнаас зар­ласан ханшаар төгрөгөөр тооцож өгнө гэжээ.

Монголбанкны зүгээс "Анод"-ын жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн хувьцааг ал­дагдал болгоод хаасан байна. Ийн ямартай ч "Анод" хөдөлж эхэлсэн ч эл "амь тариагаа" Монголбанк хэдий хугацаатай хийж чадах вэ гэсэн баталгаа хайсан харилцагчид урт да­раалал үүсгэлээ. Банкны дүрмээр арилжааны банкуу­даас Монгобанкинд байр­шуулдаг эрсдлийн сангаар энэ удаа харилцагчдад нь "бэлэг" барьж байгаа гэх. Гэвч үүний төлөө "Анод"-ын удирд­лагуудыг хорьж цагдан, "Яс баригч" ажиллуулан байж нийгэм даяар түгшүүр үүсгэ­сэн нь улс төрийн зорилготой гэх ажиглагчдын үнэлэлт бий. Чухамдаа Монголын зах зээл дээр 15 арилжааны банк үнэн­дээ илүүдэж байгаа гэгддэг. Тэднээс зарим нэгний нь өрхийг бүтээх зорилго эрх мэдэлтнүүдийн зүгээс гарах болсон талаар яригдах бо­лоод удлаа.

Басхүү төр, зас­гийн өн­дөрлөгт байгаа хүмүүс тэр дундаа МАХН-ын том­чуудын шантаажаар тэдний хувь оролцоотой компаниу­дад зээл олгочихоод нидэр дээ­рээ хүнд байдалд орж байгаа нь "Анод"-ын эзэд өнөөдрийг хүртэл бор зүр­хээрээ зөв менежментээр хөл дээрээ босч, банк сан­хүүгийн зах зээлд амжилттай ажилласан­тай нь холбоотой гэх дүгнэлт бий. Үнэндээ дампуурсан банкны суурь дээр, хувьчлал нэрээр "луй­вардсан", сан гэх статустай явсан газар гэнэт банк болсон зэрэг олон арга замаар өнөөдрийн манай банкууд босч өндийсөн бай­даг. Гэтэл "Анод" банк ган­цаараа үүр­гийн наймаа эрх­лээд, валю­тын ченж болж, улмаар бай­шинд орж чен­жийнхээ ажлыг хийх болсон нэг ангийн гурван залуугийн түүх гэгддэг. Тэд МАХН, Ард­чилсан намын аль руу нь ч налж байгаагүй, УИХ-ын сон­гуулиар Э.Гүр-Аранз Зав­ханд бие дааж, Н.Даваа нь Хан-Уул дүүрэгт Их намаас нэр дэв­шиж байсан. Харин Д.Энх­төр нь АНУ-д сургуульд сурч байв.

Монголбанкнаас томи­логд­сон бүрэн эрхт төлөө­лөгчдийн баг нэг жилийн ху­гацаатай тус банкинд ажил­лана. Энэ хуга­цаанд "Анод" банкыг хям­ралаас гаргах ёстой. Монголбанк ингэс­нээрээ "Анод"-ыг ч бус банк­ны системийг бүхэлд нь ав­рах гэж байгаа хэрэг юм. "Анод"-ыг аюулаас гэтэлгэ­сэн, үгүй ч ямарч иргэн хохи­рох ёсгүй. Энэ нь бан­кинд итгэх хүмүүсийн найд­вар, цаашлаад банкны сис­темийг эрүүл байлгахад тус­тай. Ямар­­тай ч УИХ-аас иргэ­дийн хадгаламжийн эрсдлийг төр даах болсон нь банкны хям­ралын гинжин урвалаас сэр­гийлж байгаа нэг хэлбэр юм. Бүрэн эрхт төлөөлөгчид эх­ний ээл­жинд томоохон зээл­дэгч 30-40 аж ахуйн нэгжийн удирд­­ла­гууд­тай уул­заж су­далгаа хийж эхэлсэн байна. "Анод" банкны зарим томоо­хон зээл­дэгчид түрүүчээсээ зээлээ төлж эхэлсэн тухай чихэнд чимэг­тэй мэдээ ч ирэв. Тэдний томоохон зээл­дэгчдэд "Мон-Уран", "Мон­нис", "Монроуд", "Монгол газар", "Очир төв" гэхчилэн нэрс урсч байна. Зам, ба­рилгын чиглэлээр зээл авсан хувийн компаниуд мөн ча­нартаа Засгийн газ­раас гүй­цэтгэлийн мөнгөө авахаасаа өмнө бүтээн байгуулалтаа эхлэх гэсэн хэрэг. Тэгэхээр тэдний зээлийг өнөөдөр Зас­гийн газар төлөх ёстой гэж байгаа. Ийм банкны үндсэн гүйлгээний нэлээд хэсэг нь төр засгийн зүгээс санхүү­жил­тийн эх үүсвэр болж орж ирэх ёстой. Бас Засгийн газ­рын бонд гэж овоо хэдэн төгрөгийн юм бий.

"Анод"-ын хямрал юутай холбоотой вэ. Тус банкны гүйцэтгэх захирал Д.Энхтөр сүүлийн хоёр жил АНУ-д су­раад гурван сарын өмнө эх орондоо иржээ. Тэрбээр га­даадад байх хугацаандаа Швейцарийн банкнаас 100 сая еврогийн хөрөнгө оруу­лалт хийхээр болсон байна. Швейцарийн талын төлөө­лөгчид хэдэн сарын өмнө "Анод" банкинд ирж, ажил байдалтай нь танилцан сан­хүүжилт хийх гэрээгээ бай­гуу­лаад явжээ. Эл санхүү­жилт товлосон ёсоор өнгөр­сөн долоо хоногийн сүүлээр орж ирэх байв. Гэтэл тус банкны удирдлагуудыг Эрүү­гийн цагдаагийн газар, болон Улсын мөрдөн байцаах газ­рынхан баривчилсан нь сан­хүүжилтийг зогсооход хүр­гэжээ. Швейцариудтай хол­боо­той энэ их мөнгөний гэрээг харин Монголбанк хийхээр яригдаж буй гэнэ. Учир мэдэх хүмүүс "Анод"-ын гурван захирал хорихын хаалга татсан нь нэгэн эрх мэдэлт­ний шуналаас болсон ч гэг­дэж байна. Уг нь "Анод"-ын удирдлагууд дээрх сан­хүү­жилтээр юу хийхээ хүр­тэл төлөвлөсөн байжээ.

Банк хүндрэлд орох бол­сон бас нэг шалтгаанд гүй­цэтгэх захирлууд нь УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшсэн яв­дал гэж үзэж байгаа. Тэр бүү хэл нисдэг тэргээр сур­тал­чил­гаагаа хийдэг, мөнгөөр бороо оруулж явсан Э.Гүр-Аранзыг УИХ-ын сон­гуу­лийн дараа банкны мөн­гийг үрэл­гэн зар­сан гэх шалт­гаанаар хэрэг үүсгэн шалгаж байсан баримт байна. Төд удалгүй хэрэгсэх­гүй болгосон юм билээ. Үнэн­дээ банкирууд луувангаа иднэ үү, лаагаа иднэ үү хэнд хамаатай. Мөн­гөтэй хүн мөн­гөө зарна биз, бас ч үгүй өдий хүртэл "Анод" гэх брэндийг өлгийдөж, олонд таниулсан туршлага, ажил амьдралын түүх байхад ганц сонгуульд хэдийгээ хэрхэн зарж, ал­дагдалаа яаж нөхө­хийгөө тооцоолсон л байж таарна. Гэхдээ "Анод"-ын захирлуу­дын цамаан зан хэнийг ч гайхшруулахаар байсан үе бий. Тэгэхээр ха­рилцагчдын итгэж өгсөн мөн­гийг бусдад өгөхдөө ухаан­­тай, менеж­менттэй байх хэ­рэгтэй бай­сан нь эндээс харагддаг.

"Анод"-ын ТУЗ-ийн ги­шүүн Н.Даваа өнгөрсөн са­рын сүүлчээр Их намын дар­га болсон. Нэгэнтээ түүн рүү дугаараа нууцалсан утас­наас "Аятайхан байгаа­рай, банкийг тань шалгуулна аа..." гэж ярьж байсан тухай ойрын нэгэн нь өгүүлж байна. Дарга нар нь долдугаар са­рын 1-ний хэргээр баривч­лагдаад, ул­маар нам дамж­сан отгон намын дарга бо­лоход хэн нэгний атаа хор­сол төрөх юу л бол. Харин хэнээс ч хамаа­ралгүй, ме­неж­ментийн хувьд биеэ даа­сан ажиллагаатай "Анод" руу дайрч давшилж, байнга хүнд­хэн байгаа гэсэн сөрөг мес­сеж гарч байсантай энэ цаг үед болж буй үйл явдлууд харуулж байх шиг. Тэдний Тамгын газрын дар­гаар ажил­лаж байсан Т.Улам­баяр то­дорхойгүй шалтгаа­наар АНУ-г зорьсон нь бас ч саяхных биш бололтой юм.

"Анод"-ын Э.Гүр-Аранз, Н.Даваа, Д.Энх­төр нар 1974-1976 оны хоо­ронд нийслэлийн 41 дүгээр сургуулийг төгссөн байна. Бас гурвуулаа 1958 онд төр­сөн нас чацуутнууд.

Э.Гүр-Аранз Завхан айм­гийн Түдэвтэй суманд төр­жээ. Эх­нэр Я.Эрдэнэцэцэг нь БНСУ дахь МИАТ-ын төлөө­лөгчийн газар ажилладаг. Хоёр хүү, хоёр охинтой. 1976 онд 41 дүгээр дунд сургууль, 1987 онд МУИС-ийг физик­чээр төгссөн дээд боловс­ролтой. 2003 онд Удирдлагын академид Удирдахуйн ухаа­ны магистр дүүргэжээ. Пле­ха­новын нэрэмжит Эдийн зас­гийн дээд сургуульд 2005 оноос эхлэн сурч байгаа аж. 1987-1993 Эрдэм шинжил­гээний экспедицид мэргэ­жилтэн, 1993-1996 онд "Анод" компанид дилер, 1989-1996 онд "Гүн төгөл" компанийн за­­хирал, 2000-2005 онд "Анод" банкны тэргүүн дэд захирал, 2005 оноос өнөөг хүртэл банкиндаа гүйцэтгэх захир­лаар, 2008 оноос ТУЗ-ын даргаар ажиллаж иржээ. Мон­голбанкны хүндэт жуух, Их Монгол Улс байгуул­лагд­саны 800 жилийн ойн хүндэт ме­даль, "Алтан гадас" одон­гоор шагнагдсан нэгэн байна.

Н.Даваагийн эхнэр Т.Оюун­гэрэл "Скайлэнд тур" компанийн захирал. Хүү, охинтой. 1974 онд 41 дүгээр сургууль, 1982 онд Цэргийн ерөнхий дээд сургууль төгс­жээ. 1982-1985 Ардын ар­мийн 120 дугаар ангид са­лааны захирагч, 1985-1988 онд ба­терейн захирагч,1988-1991 инженер, 1995-1997 онд зас­варын инженер, 1995-2008 он хүртэл "Анод" бан­кинд зас­варын инженер, дэд за­хирал, ТУЗ-ийн дарга, Ерөн­хийлөг­чийн алба хашиж иржээ. Н.Да­ваа "Алтан гадас" одонгоор эн­гэрээ мялаасан нэгэн. Хам­­гийн сүүлд Ерөн­хийлөгч гэсэн нэрээр "Анод" банкинд хамаатах болсон нь басхүү учир шалтгаан да­гуулж буй. Тэрбээр, ТУЗ-ийн даргаар ажиллахаа больс­ноос хойш "Анод" банкны нарийн үйл ажиллагаанд тэр бүр орол­цохоо больж, ерөн­хийдөө тусдаа ажиллаж, хө­дөлмөр­лөх болжээ. Гэхдээ анх үй зайгүй анд нөхдийн хамт үүсгэн байгуулсан бо­ло­хоор ерөнхийлөгч хэмээх бэлгэд­лийн нэртэй үлдсэн бололтой. Тэрбээр "Тэнгэр угсаа" гэх өөрийнхөө бай­гуулсан ний­гэмлэгийн үйл ажиллагааны хүрээнд түүх, соёлын үнэт дурсгалуудыг хамгаалан, баяжуулж ирсэн байна.

Д.Энхтөр мөн Ховд аймагт төрсөн байна. Дунд сургуулиа төгсөөд 1982 онд Одесс хо­тын Политехникийн дээд сур­гуулийг дүүргэжээ. 1983-1990 онд Уулын бая­жуулах "Эр­дэнэт" үйлдвэрт инженер, 1990-1992 онд Эр­дэм шин­жилгээний "Мандал" инсти­тутэд зохион бүтээгч, 1992-1999 "Анод"-д захирал, гүй­цэтгэх захирал, ТУЗ-ийн дар­гаар ч ажиллаж иржээ. Мон­голын ардчилсан социа­лист залуучуудын холбооны "Ал­тан од" медаль, Тэргүүний залуу бизнесмэн, Монголын шилдэг эдийн засагч, Сан­хүү-Банкны тэргүүний ажил­тан цол, тэмдэг, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жи­лийн ойн хүндэт медаль, "Алтан гадас" одонгоор шаг­нагдаж байжээ.

Н.Даваа, Э.Гүр-Аранз, Д.Энхтөр нарыг цагдаа­гийн­хан "Ганц худагт" хорьж бай­гаа. Өчигдөр өмгөөлөгч нар­тай нь уулзуулсан байна. Н.Даваа, Д.Энхтөр нарыг өнгөрсөн лхагва гаригт ажил дээрээс нь баривчилсан бол Э.Гүр-Аранзыг БНСУ руу албан ажлаар яваад дөнгөж онгоцноос буун­гуут нь ба­ривчилжээ. Энэ хэргийг Ул­сын мөрдөн бай­цаах газрын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлт­сээс томилогд­сон ажлын хэсэг мөрдөж байна.

Э.Гүр-Аранз, Н.Даваа, Д.Энхтөр нараас байцаалт авч эхэлсэн. Тэднийг авла­гын дүнгээ буруу мэдээлсэн, тайлан тооцоогоо дутуу гар­гаж байсан гэдэг үн­дэс­лэлээр шалгаж байгаа хэ­мээн Мон­голбанкны бүрэн эрхт төлөө­лөгч С.Насанжар­гал хэлсэн юм. Улсын мөр­дөн байцаах газрын эх сур­валж Эрүүгийн хуулийн тус­гай ангийн 156 дугаар зүй­лийн гуравт зааснаар буюу "Банкны үйл ажиллагааг хууль бусаар явуулсны ул­маас их хэмжээ­ний хохирол учруулсан" гэж үзэж буй юм байна. "Анод" банк 1999 онд Монголбанкны ерөнхийлөг­чийн 164 тоот тушаалаар арилжааны банк байгуулах албан ёсны зөв­шөө­рөл авч үйл ажиллагаа­гаа эхэлжээ.

Тэд уналтад орсон хөдөө аж ахуйн салбарт 2002 онд уриншийн зээл олгож, хөл дээрээ босоход нь эхлэл болсон хэмээн баримт бичиг­тээ тэмдэглэн хийсэн аж­лын­хаа түүхийг баяжуулжээ. Ту­хайн үед бусад банкууд энэ салбарыг эрсдэлтэй гэж үзэн дэмжлэг үзүүлэхээс зугтаж байсан гэдэг. Мөн Монгол Улсын Ерөнхий сай­дын ивээл дор өрнөж буй "Атарын III аян"-ы эхлэлийг ч дэмжиж зо­хих газрууд, жижиг аж ахуйн нэгжүүдэд тодорхой санхүү­жилт өгсөн байна. "Очир төв", "Монроуд" ком­паниудад зээл олгосныгоо дэд бүтэц, тэр дундаа зам тээврийн салба­рыг дэмжлээ хэмээн онцол­дог юм билээ. Тэрч­лэн зүүн бүсийн хөндлөн трасс бий болгоход ч ихээ­хэн үүрэг гүйцэтгэсэн гэж байгаа. Эр­чим хүчний салба­рыг дэмжиж баруун, өмнө зүгийн аймгуу­дад ца­хилгаан дамжуулах агаарын шугам холбох бүтээн бай­гуулалтад санхүүжилт өгчээ. Иргэний агаарын тээ­вэрт зээл олгос­ноор хувийн "Аэро­монголиа" компани өнөө­­дөр дотоодын найман чиглэлд, гадаадын хоёр чиг­лэлд нислэг үйлдэж байна. Барилгын сан­хүү­жилтэд хувь оруулж "Мэнд Жи конст­ракшн", "Мод тед" зэрэг ком­па­нид зээл өгсөн гэсэн бүрт­гэл "Анод" банкинд бий.

Г.Ялгуун
Б.Хажидмаа