Шатар эртний Энэтхэг, Персийн Шантранж /Shatranj/ хэмээх хөлөгт тоглоомоос үүсч, XV зууны хоёрдугаар хагаст Европт өнөөгийн өнгө төрхөө олж хөгжсөн гэдэг. Харин нийтийг хамарсан шатрын тэмцээн XVI зуунаас эхтэй бөгөөд шатрын анхны дэлхийн аварга 1886 онд тодорч байжээ. Тэр үеэс спортын энэ төрөлд Орос, Энэтхэгийн шатарчид тэргүүлсээр ирсэн бол сүүлийн үед Хятад, Арменийн тамирчид хүчтэй өрсөлдөгчөөр тодроод байна.

Ялангуяа, Армен сүүлийн жилүүдэд дэлхийн хэмжээний уралдаан, тэмцээний тэргүүн байрыг түвэггүйхэн авах болсон. Тухайлбал, 2006, 2008 оны олон улсын аварга шалгаруулах тэмцээний цом энэ улсынх билээ. Бусад улсад хөлбөмбөгийн аваргуудаа дээдлэн шүтэж, ялалт бүрийг нь ёслол төгөлдөр тэмдэглэдэгтэй ижил энд шатрын их аваргуудаа бишрэн дээдэлдэг юм. Саяхан Арменийн эрх баригчид энэ спорттой холбоотой содон шийдвэр гаргасан нь олон орны боловсролын ажилтнуудын анхаарлыг татаж, ярианы гол сэдэв болоод байна.

Энэ нь бага ангийн хичээлийн хөтөлбөрт шатрын хичээлийг оруулж, тус улсын бага ангийн сурагчид нийтээрээ энэ хичээлд хамрагдах болсон явдал. 3.2-хон сая хүнтэй ч спортын энэ төрөлд олон аварга төрүүлсэн тус улсын энэ шийдвэр хүүхдүүдийн хөгжилд бодитой үр дүн авчрах уу, үүнийг улс орондоо хэрэгжүүлбэл ямар вэ гэсэн хэлэлцүүлэг олон оронд ид өрнөж байна. Арменд хүүхдийг зургаан нас хүрсэн л бол шатар тоглож сурахад бэлэн боллоо гэж үздэг.

Тиймээс ч албаны хүмүүс дээрх шийдвэр бяцхан иргэдийг ирээдүйн бүрэн төгс оюун ухаантнууд болгон хөгжүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байгаа юм. Шатрыг суурь боловсролын үндсэн хичээл болгох ажилд Арменийн Засгийн газар 1.5 сая ам.доллар төсөвлөжээ. Дэлхийн хэмжээнд 13-аас доош насны 20 сая хүүхэд өдөр бүр Facebook-т зочилдог. Ийн бага насны хүүхдүүд цахим ертөнцийн хийсвэр харилцаа, хиймэл ертөнцөд амьдрах болсон өнөө үед тэднийг илүү эрүүл, зөв төлөвшүүлэх үр дүнтэй, бүтээлч арга энэ мөн хэмээн олон нийт дэмжиж байна. Бага ангийнханд шатрын хичээл заах хөтөлбөрт хоёр жил ажилласан АНУ-ын судалгааны багийн ахлагч Стюарт Маргиулис энэ тоглоом хүүхдийн уншиж, сурах явцыг түргэсгэдэг хэмээн батлан өгүүлжээ.

Тэрбээр шатар хүүхдийн IQ-г хөгжүүлж, бие даан шийдвэр гаргах чадварт сурган, ой тогтоолтыг сайжруулж, бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлдэг нь энэ хугацаанд анзаарагдсан гэжээ. Харин Британи дахь дээрхтэй ижил хөтөлбөрийн ерөнхийлөгч Мальколм Пейн энэ спортоор хичээллэсэн хүүхдүүд бусдаасаа илүү удаан анхаарлаа төвлөрүүлж чаддаг бөгөөд тэдний алхам бүр нь бодлоготой, хариуцлагатай байдаг гэсэн байна. Шатраар хичээллэдэг хүүхдүүдтэй багагүй хугацаанд ажилласан эдгээр хүмүүсийн ажиглалтаар энэ спортын өрсөлдөгчид гар барин “тулаан”-аа эхлүүлдэг нь хүүхдүүдийн хооронд нөхөрсөг уур амьсгал үүсгэдэг аж.

Энэхүү амьд харилцааг буу барин хүйтэн инээн угтдаг компьютер тоглоомын баатартай жишихийн аргагүй. Хүүхдэд бодит ертөнцөд үлдэх боломж олгож, гадуур тэнэх, зурагт үзэх зэрэг бие, сэтгэхүйд хортой зуршилд уруу татагдахаас хүүхдийг авардаг гэдэгтэй тэд санал нэгджээ. Хямдхан, өртөг зардал багатай спорт учир хүүхдийн ертөнцөд эдийн засгийн ялгаа гаргадаггүй нь бас нэгэн давуу тал гэнэ. Сурагчдад шатрын хичээл заах шийдвэр Британид ч яригдаж байгаа бөгөөд М.Пейн сургалтын хөтөлбөр боловсруулан Засгийн газартаа хүргүүлжээ. Хөтөлбөрт 6-7 настнуудад долоо хоног бүр шатрын хичээл орохоор тусгасан байна.

Мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар сургалтыг зургаан наснаас нь эхлэх хамгийн оновчтой гэнэ. Английн шатрын их мастер, “Тime” сэтгүүлийн спортын сурвалжлагч Раймонд Кин “Зургаан наснаасаа шатар тоглосон хүүхэд 12 настайдаа их мастер болох бүрэн боломжтой. Энэ үедээ хүүхдийн тархи жинхэнэ “үржил шимтэй” байдаг. Шатар хэл бичиг, утга зохиолын хичээлээс хэд дахин илүү тархийг хөгжүүлдэг нь батлагдсан” гэжээ. Тэрбээр дээрх санаачлагыг дэмжсэн өгүүлэлдээ “Шатар бол аазгай хөдөлгөсөн тоглоом. Энэ тоглоомын тархинд үзүүлэх нөлөөг хар тамхитай зүйрлэж болох ч хэдэн жилийн дараа сэтгэцийн эмнэлгийн үйлчлүүлэгч биш оюун ухааны өндөр чадвартай бие хүн төрүүлдэг нь энэ спортын гайхамшигт чанар. Интернэт хувилбар нь ч хүүхдийн хүмүүжил, оюун ухааны хөгжилд компьютер тоглоом, зурагтаас илүү сайнаар нөлөөлнө гэжээ.

Мөн боловсролын салбарт олон жил ажилласан туршлагатай багш нар ч хүүхдийг зөв төлөвшүүлэх хамгийн өндөр үр дүнтэй арга нь шатар гэдэгтэй санал нэгдсэн байна. Тиймээс урлагийн зарим төрлийн хичээлийг хөтөлбөрөөс хасъя гэсэн санал гаргажээ. Гэвч Британид бяцхан хүүхдүүдийг шатраар хөгжүүлэх асуудал Арменийнх шиг ногоон гэрлээр шийдэгдэхгүй бололтой. Хүүхдийг сайн иргэн болгон төлөвшүүлж, оюун ухааныг нь хөгжүүлэх арга шатраас өөр олон бий гэх эсэргүүцэгчид цөөнгүй байна. Дэмжиж байвч хичээлийн үргэлжлэх хугацаа богино байх нь дээр гэх хүмүүс байгаа юм.

Тэд “Арменийн хувьд энэ спорт соёлынх нь салшгүй хэсэг. Харин Британид хэт хүчилвэл хүмүүсийн дургүйцлийг төрүүлж магад” хэмээн болгоомжилж байгаа аж. Зарим нь хүүхдүүдийн сонирхол, хүсэлд үндэслэн дугуйлан, дамжаагаар заах нь илүү үр дүнтэй хэмээн саналаа илэрхийлжээ. Гэхдээ энэ хичээл сүүлийн үед түгшүүр зарлаад байгаа цахим ертөнцийн түрэмгийллээс ирээдүй хойчийг бага ч атугай хамгаалах арга болно хэмээн олонхи нь үзэж байгаа юм. Тиймээс сурагчид шатрын хичээлд сайн дүн авахаар мэрийх цаг олон оронд ойрхон бололтой.

Ж.Баярмаа