Бидний тухай
Сурталчилгаа байршуулах
Редакцийн ёс зүй
Нууцлалын бодлого
Холбоо барих
Онцлох
Шинэ
Тренд
Буцах
0
Хэрэгждэг бол Монгол Улсад хууль гэж бий. Хоёрдугаар сарын 27-ноос өмнө хурдан морины уралдаан зохион байгуулахыг хориглосон Засгийн газрын тогтоол байдаг юм. Тогтоолд заасан хугацаа дуусахтай зэрэгцээд "Дүнжингарав хурд-2011" уралдаан өчигдөр эхэлж, өнөөдрөөр үргэлжилж байна. Яасан их яараа вэ, уяач нар. Морь унаач арван настай хүүгийн сүнс амирлаагүй, ар гэрийнхнийх нь нулимс хатаж амжаагүй байхад адгуус уралдуулж таашаал авагчдын дараагийн баяр эхэлж байгаа нь энэ.
Дахиад л хэдэн зуун жаал ар гэртээ атга гурил, чимх будаа нэмэрлэхээр хахир хаврын хүйтнээр морины нуруун дээр осгохоо дөхөж байна. Хэчнээн нь хөл, гар чихээ хөлдөөж, гэмтэж бэртсэнийг өнөөдөр оройхондоо гэмтлийн эмнэлэг рүү утас цохиход төвөггүй мэдэж болно. "Дүнжингарав хурд -2011 "-ийн өчигдрийн уралдаанаар л гэхэд зуны кет өмссөн хүү морь унаж байна гэх юм. Их насны 200 гаруй морь уралдахад унаж яваа хүүхдүүдээс ердөө ганц нь хамгаалалтын хувцас өмссөн байсныг наадам сонирхогчид хэлж байна. Хурдан морь худалдаж авахдаа гар татаж мэддэггүй, наадмын түрүүг үнэтэй жийпээр байлж байж сая санаа нь амардаг хэрнээ алгын чинээ хүүхдэд хамгаалалтын малгай, дулаан хувцас аваад өмсгөчих сэтгэлгүй шинэ цагийн баячуудын хүн чанар хаачаа вэ.
Монголын морин спорт уяачдын холбооноос "Дүнжингарав хурд -2011" уралдаан эхлэх гэж байгаатай холбоотой мэдээлэл өгөхөөр өнгөрсөн баасан гаригт хэвлэлийн бага хурал зарласан. Гэсэн ч тэдний ичих булчирхай нь гэнэт ажиллаад хурлыг цуцалсан юм. Тухайн өдрийн хэд, хэдэн сонинд арван настай талийгаач хүүгийн тухай мэдээлэл гарсан болохоор тэр. Хэн ч энэ талаар дуугарахгүй, чимээгүй өнгөрсөн бол "Дүнжингарав хурд-2011" уралдаан болох гэж байгаа талаар тус холбооныхон баяр бахдал болгон зарлах байсан нь мэдээж. Энэ бүхэн ч дүүрч, эрлийз адууг энэ наадамд оролцуулах болсонд эгдүүцсэн хэдэн уяач өдөр тутмын сонинуудын хамгийн үнэтэй нүүрт мэдэгдэл гаргажээ.
Мэдэгдлийг гаргахад УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Тод манлай, манлай, алдарт, аймгийн алдарт, ахмад, залуу уяач нар нэгдсэн гэнэ. Мөн ч мундаг баг байгаа биз. Тэд монгол адууг нь эрлийз адуутай уралдуулах шийдвэрт гомдсондоо Монголын морин спорт уяачдын холбоогоо муулж гарчээ. Эрлийз адууг төрийнхөө их наадамд уралдуулснаас болоод 30-50 жил хөдөлмөрлөж байж авдаг тод, манлай уяачийн алдрыг 3-5 жилд авдаг боллоо л гэнэ. Энэ холбоо ажлаа хийж чадахгүй байгаагаас хүүхдийн амь нас эрсэдсэн гэж бас цухас дурдсан байна. Ингэж л нэг юм эрхэм уяачдын амнаас "хүүхдийн амь" гэдэг үг унав. Мэдэгдлийг нь сайтар уншаад үзвэл эрлийз адуу уралдуулснаас болоод хүүхдийн амь эрсэдсэн ч юм шиг утгыг давхар хавчуулаад авч. Ер нь бол уяачдын холбоогоо баалах гэхдээ унаач хүүхдийн үхлээр "улстөр" хийгээд байгаа ч юм шиг ойлгогдоод байна.
Мэдэгдэл гаргагчид өнцгийг нь өөрсөддөө ашигтайгаар гаргаж тайлбарлах гээд хадуурчихсан болохоос биш унаач хүүхдүүдийн амь эрсэдсэнд уяачдын холбоо буруутай нь үнэн. Морь унаач хүүхдийн хамгаалалтын тусгай хэрэгсэл, хувцас, эрүүл мэнд, боловсрол, эдийн засаг, амь насны даатгал, нөхөн олговрын асуудал Монголын төрд огт сонин биш байсаар ирлээ. Хүүхдийн төлөө үндэсний газар 2006 онд "Хурдан морь унаач хүүхдийн үндэсний чуулган" нэртэй баримт бичгийн эмхтгэл гаргаснаас хойш юу хийсэн бэ. Морь унадаг хүүхдүүд энэ чуулганаар үзэл бодол, хүсэл мөрөөдөл, байр сууриа хангалттай илэрхийлсэн. Эмхтгэлийг гаргахад туслалцаа үзүүлсэн байгууллагуудын жагсаалт дотор Монголын морин спорт уяачдын холбоо ч багтаж байна. Тэгсэн хэрнээ холбогдох хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлж, хариуцлага тооцож байгаа нь хаана байна вэ. Морь унаач хүүхдэд ашигтай хууль тогтоомжид ядаж нэг ширхэг нэмэлт, өөрчлөлт оруулъя гэж хичээхгүй юм.
"Уралдааны үеэр машинаар хөөж, шахахыг, хүүхдийг дарамтлахыг зогсооё", "Хамгаалалтын хувцастай болж, унаач хүүхдүүдийг даатгалд хамруулъя", "Өвлийн уралдааныг болиулаасай", "Өвлийн уралдааны замыг засч, эрүүл мэндийг маань хамгаалаасай", "Аюулгүй байдалд маань анхаарал тавиач". "Хүүхдийн хөдөлмөрийг үнэлж, эрхийг нь хамгаалаач", "Морь унадаг хүүхдүүдэд төрөөс анхаарал хандуулаач" гэсэн олон хүсэлтийг хүүхдүүд аль эрт, 2006 онд гаргаж тавьж байсныг энэ эмхтгэлд тэмдэглэн үлдээжээ. Харамсалтай нь, 2006 оноос хойш таван жилийн хугацаанд байдал бахь байдгаараа. Хүүхдүүд үхэж байна, эрэмдэг зэрэмдэг болж, эрүүл мэндээрээ хохирч байна. Хичээл сурлага, ахуй амьдрал бол бүр ч сонин биш, томчуудад.
Сүр дуулиантай, хэл амтайгаар эхэлж, телевизийн суваг болгоноор шахуу аль нэг ивээн тэтгэгч байгууллагын тусламжтайгаар үзэгчдэд шууд хүргэж байгаа "Дүнжингаравын хурд-2011" наадам бай шагнал, цол, уралдах мориныхоо тоогоор улсын наадмаас дутахааргүй л томоохонд тооцогдож байна. Бас уралдааны замыг 10 км-ээс хэтрүүлэхгүй байхаар заасан Хурдан морины уралдааны дүрмийг зөрчиж, 15 км-т морьдыг уралдуулж, замаа хүртэл томруулсан байна. Харин унаач хүүхдүүд нь зуны кеттэй, гай таарч мориноосоо унавал амийг нь хамгаалж үлдэх зориулалтын хувцасгүй, өрөвдмөөр, тарчигхан хэвээрээ.
2006 онд хөндсөн сэдэвт одоог хүртэл өөрчлөлт гарсангүй
Хурдан морь унаач хүүхдүүдтэй холбоотой асуудлаар өнгөрсөн хугацаанд хийж байсан чуулга уулзалт, хөндөж байсан асуудлын талаарх мэдээллийн товчийг хүргэе. Зөвхөн энэ хоёр мэдээллээс харахад 2006 онд морь унаач хүүхдүүдэд байсан бэрхшээл 2010 онд хэвээрээ л байж. Одоо ч гэсэн өөрчлөгдөөгүй байна.
2006 оны тавдугаар сарын 17. Монгол Улсын хүний эрхийн үндэсний комиссын http://www.mn-nhrc.org/ цахим хуудаст гарсан мэдээлэлд:
"Хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах улсын нэгдсэн Чуулган 2006 оны тавдугаар сарын 2-4-нд боллоо. Чуулганыг Биеийн тамир, спортын хороо, Хүүхдийн төлөө үндэсний газар, Хүний эрхийн үндэсний комиссоос зохион байгуулж, уяачдын холбоод болон хурдан морь унаач хүүхдүүд гээд 500 гаруй хүн оролцлоо. Уг чуулганд хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар зохион байгуулагч, төлөөлөгчид итгэл тавьж, унаач хүүхдүүдийн эрх зөрчигдөж байгааг хөндсөнөөс гадна тухайн сэдвийн агуулгыг хэлэлцүүлгийн хэмжээнд оруулан гаргаж ирсэн нь давуу талтай боллоо. Чуулганаас хоёр бичиг баримт гарч, хүүхдийн эрхийг хамгаалах чухал санаануудыг багтаасан байна. Үүнд:
-Монгол Улсын Баяр наадам явуулах журамд орсон заалтуудаас тусад нь унаач хүүхдүүдийн эрхийг хамгаалах
-Хурдан морь унаач хүүхдүүдийн насыг дээшлүүлэх
-Бооцоот уралдаан болон өвлийн уралдаанд насанд хүрэгчдийг оролцуулахаар тогтох зэрэг санааг гаргалаа.
Хоёр дахь бичиг баримт болох санамж бичигт, уг чуулганыг зохион байгуулсан есөн байгууллага хамтран морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар ерөнхий санал гарган, гарын үсэг зурсан байна. Дүгнэж хэлэхэд, сүүлийн үед хурдан морины уралдаан шинж чанараа өөрчилж, бизнес, ашиг сонирхлын шинж чанартай болсон. Уралдаж буй зай хэтэрхий хол, үүнээс болж хүүхдүүд унаж бэртэх, тэр тусмаа амиа алдах нь элбэг болсон байна. Албан бус мэдээгээр сүүлийн жилүүдэд 11 аймгийн хэмжээнд 15 хүүхэд амь эрсэдсэн тохиолдол гарснаас гадна, 210 хүүхэд хүндэвтэр гэмтэл аван тахир дутуу болсон тохиолдол байна" гэжээ.
2010 оны наймдугаар cap. Хүүхдийн төлөө үндэсний газрын http://nac.gov.mn/ цахим хуудаст:
"Төр, засгаас гадна хүүхдийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоо хамтран хурдны морь унадаг хүүхдийн тусгай зориулалтын хэрэглэл, хувцас, аюулгүй байдлыг хангах нөлөөллийн ажил хийж байгаа ч сайжруулах шаардлага зүй ёсоор гарч байна.
Иймээс уяачид, унаач хүүхэд, эцэг эх, хүүхдийн эрхийн байгууллага зэргийн саналыг сонсохоор талууд хамтран уулзалт зохион байгуулжээ. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш морь унаж байгаа хүүхдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тавих хяналт муугаас хохирдог, 7-гоос доош настай хүүхдийг 7 настай хэмээн бүртгүүлдэг. Даатгалд хамрагдсан хүүхдийн тоо зарим уралдаанд дөнгөж 30 хувьтай байдаг төдийгүй нас барсан хүүхэд ч ослын даатгалгүй байдаг. Хүүхдүүд зайдан морь унаж уралддаг нь буурахгүй байгаа учир аюулгүй байдлыг нь хангаж эмээл, хэрэгслийн стандарт бий болгон, заавал мөрдүүлэх шаардлагатай болжээ.
Хурдан морь унаач хүүхдэд бөөрний болон гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл жирийн хүүхэдтэй харьцуулахад түгээмэл илэрч байгаа шалтгааныг ч тогтоох шаардлагатай байна.
Иймээс цаашид 7-гоос доош настай хүүхдийг хурдан морь унуулахгүй байх, даатгуулсан гэрчилгээг заавал үзэж байж бүртгэх, хамгаалалтын малгай, цээживч, өвдөг, тохойны хамгаалалт, хүүхдийн гуталд таарсан хамгаалалтын дөрөөтэй эмээлээр хангах дүрмийг уралдаан бүрт мөрдүүлэх шаардлагатай байна. Амжилт гаргасан хүүхдэд спортын зэрэг цол олгох, хүүхдийн амь насны даатгалын доод хэмжээг тогтоох, хүүхдийг бэртэл гэмтэл авахаас сэргийлж зориуд мориноосоо унадаг байдлыг зогсоох хэрэгтэй. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш удаа морь унаж байгаа хүүхэд мориноос унасан тохиолдолд дараагийн насны морьдыг унуулахгүй байх, гэмтэл болон гэмтлийн үед авах арга хэмжээний талаар уяач, хүүхдүүд, ар гэрийнхнийг нь сургалтад хамруулах, унаач хүүхдийг жилд 1-2 удаа эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд оруулж хэвших шаардлагатайг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны дарга, Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхболд хэлэв.
2009 оны эхний найман сарын байдлаар Гэмтэл, согог, сэргээн засах клиникийн эмнэлэгт эмчлүүлсэн хүүхдийн 33 орчим хувь нь Улаанбаатар хотын, 67 хувь нь хөдөө орон нутгийн хүүхэд байжээ.
Тэдний 94 хувь нь хурдан мориноос унах үедээ бэртсэн бөгөөд хоёр хүүхэд мориндоо гишгүүлж, нэг хүүхэд морьтойгоо машинд мөргүүлэн, томоохон уралдаанд морь унасан хоёр хүүхэд гавал, тархины гэмтлийн улмаас нас баржээ.
Хурдны морь унаач хүүхдүүд гавал тархины гэмтэл, гарын яс хугарах, зөөлөн эдийн гэмтэл их авдаг нь судалгаагаар тогтоогдсон байна " гэжээ.
Х.Хулан
Дахиад л хэдэн зуун жаал ар гэртээ атга гурил, чимх будаа нэмэрлэхээр хахир хаврын хүйтнээр морины нуруун дээр осгохоо дөхөж байна. Хэчнээн нь хөл, гар чихээ хөлдөөж, гэмтэж бэртсэнийг өнөөдөр оройхондоо гэмтлийн эмнэлэг рүү утас цохиход төвөггүй мэдэж болно. "Дүнжингарав хурд -2011 "-ийн өчигдрийн уралдаанаар л гэхэд зуны кет өмссөн хүү морь унаж байна гэх юм. Их насны 200 гаруй морь уралдахад унаж яваа хүүхдүүдээс ердөө ганц нь хамгаалалтын хувцас өмссөн байсныг наадам сонирхогчид хэлж байна. Хурдан морь худалдаж авахдаа гар татаж мэддэггүй, наадмын түрүүг үнэтэй жийпээр байлж байж сая санаа нь амардаг хэрнээ алгын чинээ хүүхдэд хамгаалалтын малгай, дулаан хувцас аваад өмсгөчих сэтгэлгүй шинэ цагийн баячуудын хүн чанар хаачаа вэ.
Монголын морин спорт уяачдын холбооноос "Дүнжингарав хурд -2011" уралдаан эхлэх гэж байгаатай холбоотой мэдээлэл өгөхөөр өнгөрсөн баасан гаригт хэвлэлийн бага хурал зарласан. Гэсэн ч тэдний ичих булчирхай нь гэнэт ажиллаад хурлыг цуцалсан юм. Тухайн өдрийн хэд, хэдэн сонинд арван настай талийгаач хүүгийн тухай мэдээлэл гарсан болохоор тэр. Хэн ч энэ талаар дуугарахгүй, чимээгүй өнгөрсөн бол "Дүнжингарав хурд-2011" уралдаан болох гэж байгаа талаар тус холбооныхон баяр бахдал болгон зарлах байсан нь мэдээж. Энэ бүхэн ч дүүрч, эрлийз адууг энэ наадамд оролцуулах болсонд эгдүүцсэн хэдэн уяач өдөр тутмын сонинуудын хамгийн үнэтэй нүүрт мэдэгдэл гаргажээ.
Мэдэгдлийг гаргахад УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Тод манлай, манлай, алдарт, аймгийн алдарт, ахмад, залуу уяач нар нэгдсэн гэнэ. Мөн ч мундаг баг байгаа биз. Тэд монгол адууг нь эрлийз адуутай уралдуулах шийдвэрт гомдсондоо Монголын морин спорт уяачдын холбоогоо муулж гарчээ. Эрлийз адууг төрийнхөө их наадамд уралдуулснаас болоод 30-50 жил хөдөлмөрлөж байж авдаг тод, манлай уяачийн алдрыг 3-5 жилд авдаг боллоо л гэнэ. Энэ холбоо ажлаа хийж чадахгүй байгаагаас хүүхдийн амь нас эрсэдсэн гэж бас цухас дурдсан байна. Ингэж л нэг юм эрхэм уяачдын амнаас "хүүхдийн амь" гэдэг үг унав. Мэдэгдлийг нь сайтар уншаад үзвэл эрлийз адуу уралдуулснаас болоод хүүхдийн амь эрсэдсэн ч юм шиг утгыг давхар хавчуулаад авч. Ер нь бол уяачдын холбоогоо баалах гэхдээ унаач хүүхдийн үхлээр "улстөр" хийгээд байгаа ч юм шиг ойлгогдоод байна.
Мэдэгдэл гаргагчид өнцгийг нь өөрсөддөө ашигтайгаар гаргаж тайлбарлах гээд хадуурчихсан болохоос биш унаач хүүхдүүдийн амь эрсэдсэнд уяачдын холбоо буруутай нь үнэн. Морь унаач хүүхдийн хамгаалалтын тусгай хэрэгсэл, хувцас, эрүүл мэнд, боловсрол, эдийн засаг, амь насны даатгал, нөхөн олговрын асуудал Монголын төрд огт сонин биш байсаар ирлээ. Хүүхдийн төлөө үндэсний газар 2006 онд "Хурдан морь унаач хүүхдийн үндэсний чуулган" нэртэй баримт бичгийн эмхтгэл гаргаснаас хойш юу хийсэн бэ. Морь унадаг хүүхдүүд энэ чуулганаар үзэл бодол, хүсэл мөрөөдөл, байр сууриа хангалттай илэрхийлсэн. Эмхтгэлийг гаргахад туслалцаа үзүүлсэн байгууллагуудын жагсаалт дотор Монголын морин спорт уяачдын холбоо ч багтаж байна. Тэгсэн хэрнээ холбогдох хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлж, хариуцлага тооцож байгаа нь хаана байна вэ. Морь унаач хүүхдэд ашигтай хууль тогтоомжид ядаж нэг ширхэг нэмэлт, өөрчлөлт оруулъя гэж хичээхгүй юм.
"Уралдааны үеэр машинаар хөөж, шахахыг, хүүхдийг дарамтлахыг зогсооё", "Хамгаалалтын хувцастай болж, унаач хүүхдүүдийг даатгалд хамруулъя", "Өвлийн уралдааныг болиулаасай", "Өвлийн уралдааны замыг засч, эрүүл мэндийг маань хамгаалаасай", "Аюулгүй байдалд маань анхаарал тавиач". "Хүүхдийн хөдөлмөрийг үнэлж, эрхийг нь хамгаалаач", "Морь унадаг хүүхдүүдэд төрөөс анхаарал хандуулаач" гэсэн олон хүсэлтийг хүүхдүүд аль эрт, 2006 онд гаргаж тавьж байсныг энэ эмхтгэлд тэмдэглэн үлдээжээ. Харамсалтай нь, 2006 оноос хойш таван жилийн хугацаанд байдал бахь байдгаараа. Хүүхдүүд үхэж байна, эрэмдэг зэрэмдэг болж, эрүүл мэндээрээ хохирч байна. Хичээл сурлага, ахуй амьдрал бол бүр ч сонин биш, томчуудад.
Сүр дуулиантай, хэл амтайгаар эхэлж, телевизийн суваг болгоноор шахуу аль нэг ивээн тэтгэгч байгууллагын тусламжтайгаар үзэгчдэд шууд хүргэж байгаа "Дүнжингаравын хурд-2011" наадам бай шагнал, цол, уралдах мориныхоо тоогоор улсын наадмаас дутахааргүй л томоохонд тооцогдож байна. Бас уралдааны замыг 10 км-ээс хэтрүүлэхгүй байхаар заасан Хурдан морины уралдааны дүрмийг зөрчиж, 15 км-т морьдыг уралдуулж, замаа хүртэл томруулсан байна. Харин унаач хүүхдүүд нь зуны кеттэй, гай таарч мориноосоо унавал амийг нь хамгаалж үлдэх зориулалтын хувцасгүй, өрөвдмөөр, тарчигхан хэвээрээ.
2006 онд хөндсөн сэдэвт одоог хүртэл өөрчлөлт гарсангүй
Хурдан морь унаач хүүхдүүдтэй холбоотой асуудлаар өнгөрсөн хугацаанд хийж байсан чуулга уулзалт, хөндөж байсан асуудлын талаарх мэдээллийн товчийг хүргэе. Зөвхөн энэ хоёр мэдээллээс харахад 2006 онд морь унаач хүүхдүүдэд байсан бэрхшээл 2010 онд хэвээрээ л байж. Одоо ч гэсэн өөрчлөгдөөгүй байна.
2006 оны тавдугаар сарын 17. Монгол Улсын хүний эрхийн үндэсний комиссын http://www.mn-nhrc.org/ цахим хуудаст гарсан мэдээлэлд:
"Хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах улсын нэгдсэн Чуулган 2006 оны тавдугаар сарын 2-4-нд боллоо. Чуулганыг Биеийн тамир, спортын хороо, Хүүхдийн төлөө үндэсний газар, Хүний эрхийн үндэсний комиссоос зохион байгуулж, уяачдын холбоод болон хурдан морь унаач хүүхдүүд гээд 500 гаруй хүн оролцлоо. Уг чуулганд хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар зохион байгуулагч, төлөөлөгчид итгэл тавьж, унаач хүүхдүүдийн эрх зөрчигдөж байгааг хөндсөнөөс гадна тухайн сэдвийн агуулгыг хэлэлцүүлгийн хэмжээнд оруулан гаргаж ирсэн нь давуу талтай боллоо. Чуулганаас хоёр бичиг баримт гарч, хүүхдийн эрхийг хамгаалах чухал санаануудыг багтаасан байна. Үүнд:
-Монгол Улсын Баяр наадам явуулах журамд орсон заалтуудаас тусад нь унаач хүүхдүүдийн эрхийг хамгаалах
-Хурдан морь унаач хүүхдүүдийн насыг дээшлүүлэх
-Бооцоот уралдаан болон өвлийн уралдаанд насанд хүрэгчдийг оролцуулахаар тогтох зэрэг санааг гаргалаа.
Хоёр дахь бичиг баримт болох санамж бичигт, уг чуулганыг зохион байгуулсан есөн байгууллага хамтран морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар ерөнхий санал гарган, гарын үсэг зурсан байна. Дүгнэж хэлэхэд, сүүлийн үед хурдан морины уралдаан шинж чанараа өөрчилж, бизнес, ашиг сонирхлын шинж чанартай болсон. Уралдаж буй зай хэтэрхий хол, үүнээс болж хүүхдүүд унаж бэртэх, тэр тусмаа амиа алдах нь элбэг болсон байна. Албан бус мэдээгээр сүүлийн жилүүдэд 11 аймгийн хэмжээнд 15 хүүхэд амь эрсэдсэн тохиолдол гарснаас гадна, 210 хүүхэд хүндэвтэр гэмтэл аван тахир дутуу болсон тохиолдол байна" гэжээ.
2010 оны наймдугаар cap. Хүүхдийн төлөө үндэсний газрын http://nac.gov.mn/ цахим хуудаст:
"Төр, засгаас гадна хүүхдийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоо хамтран хурдны морь унадаг хүүхдийн тусгай зориулалтын хэрэглэл, хувцас, аюулгүй байдлыг хангах нөлөөллийн ажил хийж байгаа ч сайжруулах шаардлага зүй ёсоор гарч байна.
Иймээс уяачид, унаач хүүхэд, эцэг эх, хүүхдийн эрхийн байгууллага зэргийн саналыг сонсохоор талууд хамтран уулзалт зохион байгуулжээ. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш морь унаж байгаа хүүхдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тавих хяналт муугаас хохирдог, 7-гоос доош настай хүүхдийг 7 настай хэмээн бүртгүүлдэг. Даатгалд хамрагдсан хүүхдийн тоо зарим уралдаанд дөнгөж 30 хувьтай байдаг төдийгүй нас барсан хүүхэд ч ослын даатгалгүй байдаг. Хүүхдүүд зайдан морь унаж уралддаг нь буурахгүй байгаа учир аюулгүй байдлыг нь хангаж эмээл, хэрэгслийн стандарт бий болгон, заавал мөрдүүлэх шаардлагатай болжээ.
Хурдан морь унаач хүүхдэд бөөрний болон гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл жирийн хүүхэдтэй харьцуулахад түгээмэл илэрч байгаа шалтгааныг ч тогтоох шаардлагатай байна.
Иймээс цаашид 7-гоос доош настай хүүхдийг хурдан морь унуулахгүй байх, даатгуулсан гэрчилгээг заавал үзэж байж бүртгэх, хамгаалалтын малгай, цээживч, өвдөг, тохойны хамгаалалт, хүүхдийн гуталд таарсан хамгаалалтын дөрөөтэй эмээлээр хангах дүрмийг уралдаан бүрт мөрдүүлэх шаардлагатай байна. Амжилт гаргасан хүүхдэд спортын зэрэг цол олгох, хүүхдийн амь насны даатгалын доод хэмжээг тогтоох, хүүхдийг бэртэл гэмтэл авахаас сэргийлж зориуд мориноосоо унадаг байдлыг зогсоох хэрэгтэй. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш удаа морь унаж байгаа хүүхэд мориноос унасан тохиолдолд дараагийн насны морьдыг унуулахгүй байх, гэмтэл болон гэмтлийн үед авах арга хэмжээний талаар уяач, хүүхдүүд, ар гэрийнхнийг нь сургалтад хамруулах, унаач хүүхдийг жилд 1-2 удаа эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд оруулж хэвших шаардлагатайг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны дарга, Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхболд хэлэв.
2009 оны эхний найман сарын байдлаар Гэмтэл, согог, сэргээн засах клиникийн эмнэлэгт эмчлүүлсэн хүүхдийн 33 орчим хувь нь Улаанбаатар хотын, 67 хувь нь хөдөө орон нутгийн хүүхэд байжээ.
Тэдний 94 хувь нь хурдан мориноос унах үедээ бэртсэн бөгөөд хоёр хүүхэд мориндоо гишгүүлж, нэг хүүхэд морьтойгоо машинд мөргүүлэн, томоохон уралдаанд морь унасан хоёр хүүхэд гавал, тархины гэмтлийн улмаас нас баржээ.
Хурдны морь унаач хүүхдүүд гавал тархины гэмтэл, гарын яс хугарах, зөөлөн эдийн гэмтэл их авдаг нь судалгаагаар тогтоогдсон байна " гэжээ.
Х.Хулан
Хэрэгждэг бол Монгол Улсад хууль гэж бий. Хоёрдугаар сарын 27-ноос өмнө хурдан морины уралдаан зохион байгуулахыг хориглосон Засгийн газрын тогтоол байдаг юм. Тогтоолд заасан хугацаа дуусахтай зэрэгцээд "Дүнжингарав хурд-2011" уралдаан өчигдөр эхэлж, өнөөдрөөр үргэлжилж байна. Яасан их яараа вэ, уяач нар. Морь унаач арван настай хүүгийн сүнс амирлаагүй, ар гэрийнхнийх нь нулимс хатаж амжаагүй байхад адгуус уралдуулж таашаал авагчдын дараагийн баяр эхэлж байгаа нь энэ.
Дахиад л хэдэн зуун жаал ар гэртээ атга гурил, чимх будаа нэмэрлэхээр хахир хаврын хүйтнээр морины нуруун дээр осгохоо дөхөж байна. Хэчнээн нь хөл, гар чихээ хөлдөөж, гэмтэж бэртсэнийг өнөөдөр оройхондоо гэмтлийн эмнэлэг рүү утас цохиход төвөггүй мэдэж болно. "Дүнжингарав хурд -2011 "-ийн өчигдрийн уралдаанаар л гэхэд зуны кет өмссөн хүү морь унаж байна гэх юм. Их насны 200 гаруй морь уралдахад унаж яваа хүүхдүүдээс ердөө ганц нь хамгаалалтын хувцас өмссөн байсныг наадам сонирхогчид хэлж байна. Хурдан морь худалдаж авахдаа гар татаж мэддэггүй, наадмын түрүүг үнэтэй жийпээр байлж байж сая санаа нь амардаг хэрнээ алгын чинээ хүүхдэд хамгаалалтын малгай, дулаан хувцас аваад өмсгөчих сэтгэлгүй шинэ цагийн баячуудын хүн чанар хаачаа вэ.
Монголын морин спорт уяачдын холбооноос "Дүнжингарав хурд -2011" уралдаан эхлэх гэж байгаатай холбоотой мэдээлэл өгөхөөр өнгөрсөн баасан гаригт хэвлэлийн бага хурал зарласан. Гэсэн ч тэдний ичих булчирхай нь гэнэт ажиллаад хурлыг цуцалсан юм. Тухайн өдрийн хэд, хэдэн сонинд арван настай талийгаач хүүгийн тухай мэдээлэл гарсан болохоор тэр. Хэн ч энэ талаар дуугарахгүй, чимээгүй өнгөрсөн бол "Дүнжингарав хурд-2011" уралдаан болох гэж байгаа талаар тус холбооныхон баяр бахдал болгон зарлах байсан нь мэдээж. Энэ бүхэн ч дүүрч, эрлийз адууг энэ наадамд оролцуулах болсонд эгдүүцсэн хэдэн уяач өдөр тутмын сонинуудын хамгийн үнэтэй нүүрт мэдэгдэл гаргажээ.
Мэдэгдлийг гаргахад УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Тод манлай, манлай, алдарт, аймгийн алдарт, ахмад, залуу уяач нар нэгдсэн гэнэ. Мөн ч мундаг баг байгаа биз. Тэд монгол адууг нь эрлийз адуутай уралдуулах шийдвэрт гомдсондоо Монголын морин спорт уяачдын холбоогоо муулж гарчээ. Эрлийз адууг төрийнхөө их наадамд уралдуулснаас болоод 30-50 жил хөдөлмөрлөж байж авдаг тод, манлай уяачийн алдрыг 3-5 жилд авдаг боллоо л гэнэ. Энэ холбоо ажлаа хийж чадахгүй байгаагаас хүүхдийн амь нас эрсэдсэн гэж бас цухас дурдсан байна. Ингэж л нэг юм эрхэм уяачдын амнаас "хүүхдийн амь" гэдэг үг унав. Мэдэгдлийг нь сайтар уншаад үзвэл эрлийз адуу уралдуулснаас болоод хүүхдийн амь эрсэдсэн ч юм шиг утгыг давхар хавчуулаад авч. Ер нь бол уяачдын холбоогоо баалах гэхдээ унаач хүүхдийн үхлээр "улстөр" хийгээд байгаа ч юм шиг ойлгогдоод байна.
Мэдэгдэл гаргагчид өнцгийг нь өөрсөддөө ашигтайгаар гаргаж тайлбарлах гээд хадуурчихсан болохоос биш унаач хүүхдүүдийн амь эрсэдсэнд уяачдын холбоо буруутай нь үнэн. Морь унаач хүүхдийн хамгаалалтын тусгай хэрэгсэл, хувцас, эрүүл мэнд, боловсрол, эдийн засаг, амь насны даатгал, нөхөн олговрын асуудал Монголын төрд огт сонин биш байсаар ирлээ. Хүүхдийн төлөө үндэсний газар 2006 онд "Хурдан морь унаач хүүхдийн үндэсний чуулган" нэртэй баримт бичгийн эмхтгэл гаргаснаас хойш юу хийсэн бэ. Морь унадаг хүүхдүүд энэ чуулганаар үзэл бодол, хүсэл мөрөөдөл, байр сууриа хангалттай илэрхийлсэн. Эмхтгэлийг гаргахад туслалцаа үзүүлсэн байгууллагуудын жагсаалт дотор Монголын морин спорт уяачдын холбоо ч багтаж байна. Тэгсэн хэрнээ холбогдох хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлж, хариуцлага тооцож байгаа нь хаана байна вэ. Морь унаач хүүхдэд ашигтай хууль тогтоомжид ядаж нэг ширхэг нэмэлт, өөрчлөлт оруулъя гэж хичээхгүй юм.
"Уралдааны үеэр машинаар хөөж, шахахыг, хүүхдийг дарамтлахыг зогсооё", "Хамгаалалтын хувцастай болж, унаач хүүхдүүдийг даатгалд хамруулъя", "Өвлийн уралдааныг болиулаасай", "Өвлийн уралдааны замыг засч, эрүүл мэндийг маань хамгаалаасай", "Аюулгүй байдалд маань анхаарал тавиач". "Хүүхдийн хөдөлмөрийг үнэлж, эрхийг нь хамгаалаач", "Морь унадаг хүүхдүүдэд төрөөс анхаарал хандуулаач" гэсэн олон хүсэлтийг хүүхдүүд аль эрт, 2006 онд гаргаж тавьж байсныг энэ эмхтгэлд тэмдэглэн үлдээжээ. Харамсалтай нь, 2006 оноос хойш таван жилийн хугацаанд байдал бахь байдгаараа. Хүүхдүүд үхэж байна, эрэмдэг зэрэмдэг болж, эрүүл мэндээрээ хохирч байна. Хичээл сурлага, ахуй амьдрал бол бүр ч сонин биш, томчуудад.
Сүр дуулиантай, хэл амтайгаар эхэлж, телевизийн суваг болгоноор шахуу аль нэг ивээн тэтгэгч байгууллагын тусламжтайгаар үзэгчдэд шууд хүргэж байгаа "Дүнжингаравын хурд-2011" наадам бай шагнал, цол, уралдах мориныхоо тоогоор улсын наадмаас дутахааргүй л томоохонд тооцогдож байна. Бас уралдааны замыг 10 км-ээс хэтрүүлэхгүй байхаар заасан Хурдан морины уралдааны дүрмийг зөрчиж, 15 км-т морьдыг уралдуулж, замаа хүртэл томруулсан байна. Харин унаач хүүхдүүд нь зуны кеттэй, гай таарч мориноосоо унавал амийг нь хамгаалж үлдэх зориулалтын хувцасгүй, өрөвдмөөр, тарчигхан хэвээрээ.
2006 онд хөндсөн сэдэвт одоог хүртэл өөрчлөлт гарсангүй
Хурдан морь унаач хүүхдүүдтэй холбоотой асуудлаар өнгөрсөн хугацаанд хийж байсан чуулга уулзалт, хөндөж байсан асуудлын талаарх мэдээллийн товчийг хүргэе. Зөвхөн энэ хоёр мэдээллээс харахад 2006 онд морь унаач хүүхдүүдэд байсан бэрхшээл 2010 онд хэвээрээ л байж. Одоо ч гэсэн өөрчлөгдөөгүй байна.
2006 оны тавдугаар сарын 17. Монгол Улсын хүний эрхийн үндэсний комиссын http://www.mn-nhrc.org/ цахим хуудаст гарсан мэдээлэлд:
"Хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах улсын нэгдсэн Чуулган 2006 оны тавдугаар сарын 2-4-нд боллоо. Чуулганыг Биеийн тамир, спортын хороо, Хүүхдийн төлөө үндэсний газар, Хүний эрхийн үндэсний комиссоос зохион байгуулж, уяачдын холбоод болон хурдан морь унаач хүүхдүүд гээд 500 гаруй хүн оролцлоо. Уг чуулганд хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар зохион байгуулагч, төлөөлөгчид итгэл тавьж, унаач хүүхдүүдийн эрх зөрчигдөж байгааг хөндсөнөөс гадна тухайн сэдвийн агуулгыг хэлэлцүүлгийн хэмжээнд оруулан гаргаж ирсэн нь давуу талтай боллоо. Чуулганаас хоёр бичиг баримт гарч, хүүхдийн эрхийг хамгаалах чухал санаануудыг багтаасан байна. Үүнд:
-Монгол Улсын Баяр наадам явуулах журамд орсон заалтуудаас тусад нь унаач хүүхдүүдийн эрхийг хамгаалах
-Хурдан морь унаач хүүхдүүдийн насыг дээшлүүлэх
-Бооцоот уралдаан болон өвлийн уралдаанд насанд хүрэгчдийг оролцуулахаар тогтох зэрэг санааг гаргалаа.
Хоёр дахь бичиг баримт болох санамж бичигт, уг чуулганыг зохион байгуулсан есөн байгууллага хамтран морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар ерөнхий санал гарган, гарын үсэг зурсан байна. Дүгнэж хэлэхэд, сүүлийн үед хурдан морины уралдаан шинж чанараа өөрчилж, бизнес, ашиг сонирхлын шинж чанартай болсон. Уралдаж буй зай хэтэрхий хол, үүнээс болж хүүхдүүд унаж бэртэх, тэр тусмаа амиа алдах нь элбэг болсон байна. Албан бус мэдээгээр сүүлийн жилүүдэд 11 аймгийн хэмжээнд 15 хүүхэд амь эрсэдсэн тохиолдол гарснаас гадна, 210 хүүхэд хүндэвтэр гэмтэл аван тахир дутуу болсон тохиолдол байна" гэжээ.
2010 оны наймдугаар cap. Хүүхдийн төлөө үндэсний газрын http://nac.gov.mn/ цахим хуудаст:
"Төр, засгаас гадна хүүхдийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоо хамтран хурдны морь унадаг хүүхдийн тусгай зориулалтын хэрэглэл, хувцас, аюулгүй байдлыг хангах нөлөөллийн ажил хийж байгаа ч сайжруулах шаардлага зүй ёсоор гарч байна.
Иймээс уяачид, унаач хүүхэд, эцэг эх, хүүхдийн эрхийн байгууллага зэргийн саналыг сонсохоор талууд хамтран уулзалт зохион байгуулжээ. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш морь унаж байгаа хүүхдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тавих хяналт муугаас хохирдог, 7-гоос доош настай хүүхдийг 7 настай хэмээн бүртгүүлдэг. Даатгалд хамрагдсан хүүхдийн тоо зарим уралдаанд дөнгөж 30 хувьтай байдаг төдийгүй нас барсан хүүхэд ч ослын даатгалгүй байдаг. Хүүхдүүд зайдан морь унаж уралддаг нь буурахгүй байгаа учир аюулгүй байдлыг нь хангаж эмээл, хэрэгслийн стандарт бий болгон, заавал мөрдүүлэх шаардлагатай болжээ.
Хурдан морь унаач хүүхдэд бөөрний болон гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл жирийн хүүхэдтэй харьцуулахад түгээмэл илэрч байгаа шалтгааныг ч тогтоох шаардлагатай байна.
Иймээс цаашид 7-гоос доош настай хүүхдийг хурдан морь унуулахгүй байх, даатгуулсан гэрчилгээг заавал үзэж байж бүртгэх, хамгаалалтын малгай, цээживч, өвдөг, тохойны хамгаалалт, хүүхдийн гуталд таарсан хамгаалалтын дөрөөтэй эмээлээр хангах дүрмийг уралдаан бүрт мөрдүүлэх шаардлагатай байна. Амжилт гаргасан хүүхдэд спортын зэрэг цол олгох, хүүхдийн амь насны даатгалын доод хэмжээг тогтоох, хүүхдийг бэртэл гэмтэл авахаас сэргийлж зориуд мориноосоо унадаг байдлыг зогсоох хэрэгтэй. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш удаа морь унаж байгаа хүүхэд мориноос унасан тохиолдолд дараагийн насны морьдыг унуулахгүй байх, гэмтэл болон гэмтлийн үед авах арга хэмжээний талаар уяач, хүүхдүүд, ар гэрийнхнийг нь сургалтад хамруулах, унаач хүүхдийг жилд 1-2 удаа эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд оруулж хэвших шаардлагатайг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны дарга, Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхболд хэлэв.
2009 оны эхний найман сарын байдлаар Гэмтэл, согог, сэргээн засах клиникийн эмнэлэгт эмчлүүлсэн хүүхдийн 33 орчим хувь нь Улаанбаатар хотын, 67 хувь нь хөдөө орон нутгийн хүүхэд байжээ.
Тэдний 94 хувь нь хурдан мориноос унах үедээ бэртсэн бөгөөд хоёр хүүхэд мориндоо гишгүүлж, нэг хүүхэд морьтойгоо машинд мөргүүлэн, томоохон уралдаанд морь унасан хоёр хүүхэд гавал, тархины гэмтлийн улмаас нас баржээ.
Хурдны морь унаач хүүхдүүд гавал тархины гэмтэл, гарын яс хугарах, зөөлөн эдийн гэмтэл их авдаг нь судалгаагаар тогтоогдсон байна " гэжээ.
Х.Хулан
Дахиад л хэдэн зуун жаал ар гэртээ атга гурил, чимх будаа нэмэрлэхээр хахир хаврын хүйтнээр морины нуруун дээр осгохоо дөхөж байна. Хэчнээн нь хөл, гар чихээ хөлдөөж, гэмтэж бэртсэнийг өнөөдөр оройхондоо гэмтлийн эмнэлэг рүү утас цохиход төвөггүй мэдэж болно. "Дүнжингарав хурд -2011 "-ийн өчигдрийн уралдаанаар л гэхэд зуны кет өмссөн хүү морь унаж байна гэх юм. Их насны 200 гаруй морь уралдахад унаж яваа хүүхдүүдээс ердөө ганц нь хамгаалалтын хувцас өмссөн байсныг наадам сонирхогчид хэлж байна. Хурдан морь худалдаж авахдаа гар татаж мэддэггүй, наадмын түрүүг үнэтэй жийпээр байлж байж сая санаа нь амардаг хэрнээ алгын чинээ хүүхдэд хамгаалалтын малгай, дулаан хувцас аваад өмсгөчих сэтгэлгүй шинэ цагийн баячуудын хүн чанар хаачаа вэ.
Монголын морин спорт уяачдын холбооноос "Дүнжингарав хурд -2011" уралдаан эхлэх гэж байгаатай холбоотой мэдээлэл өгөхөөр өнгөрсөн баасан гаригт хэвлэлийн бага хурал зарласан. Гэсэн ч тэдний ичих булчирхай нь гэнэт ажиллаад хурлыг цуцалсан юм. Тухайн өдрийн хэд, хэдэн сонинд арван настай талийгаач хүүгийн тухай мэдээлэл гарсан болохоор тэр. Хэн ч энэ талаар дуугарахгүй, чимээгүй өнгөрсөн бол "Дүнжингарав хурд-2011" уралдаан болох гэж байгаа талаар тус холбооныхон баяр бахдал болгон зарлах байсан нь мэдээж. Энэ бүхэн ч дүүрч, эрлийз адууг энэ наадамд оролцуулах болсонд эгдүүцсэн хэдэн уяач өдөр тутмын сонинуудын хамгийн үнэтэй нүүрт мэдэгдэл гаргажээ.
Мэдэгдлийг гаргахад УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Тод манлай, манлай, алдарт, аймгийн алдарт, ахмад, залуу уяач нар нэгдсэн гэнэ. Мөн ч мундаг баг байгаа биз. Тэд монгол адууг нь эрлийз адуутай уралдуулах шийдвэрт гомдсондоо Монголын морин спорт уяачдын холбоогоо муулж гарчээ. Эрлийз адууг төрийнхөө их наадамд уралдуулснаас болоод 30-50 жил хөдөлмөрлөж байж авдаг тод, манлай уяачийн алдрыг 3-5 жилд авдаг боллоо л гэнэ. Энэ холбоо ажлаа хийж чадахгүй байгаагаас хүүхдийн амь нас эрсэдсэн гэж бас цухас дурдсан байна. Ингэж л нэг юм эрхэм уяачдын амнаас "хүүхдийн амь" гэдэг үг унав. Мэдэгдлийг нь сайтар уншаад үзвэл эрлийз адуу уралдуулснаас болоод хүүхдийн амь эрсэдсэн ч юм шиг утгыг давхар хавчуулаад авч. Ер нь бол уяачдын холбоогоо баалах гэхдээ унаач хүүхдийн үхлээр "улстөр" хийгээд байгаа ч юм шиг ойлгогдоод байна.
Мэдэгдэл гаргагчид өнцгийг нь өөрсөддөө ашигтайгаар гаргаж тайлбарлах гээд хадуурчихсан болохоос биш унаач хүүхдүүдийн амь эрсэдсэнд уяачдын холбоо буруутай нь үнэн. Морь унаач хүүхдийн хамгаалалтын тусгай хэрэгсэл, хувцас, эрүүл мэнд, боловсрол, эдийн засаг, амь насны даатгал, нөхөн олговрын асуудал Монголын төрд огт сонин биш байсаар ирлээ. Хүүхдийн төлөө үндэсний газар 2006 онд "Хурдан морь унаач хүүхдийн үндэсний чуулган" нэртэй баримт бичгийн эмхтгэл гаргаснаас хойш юу хийсэн бэ. Морь унадаг хүүхдүүд энэ чуулганаар үзэл бодол, хүсэл мөрөөдөл, байр сууриа хангалттай илэрхийлсэн. Эмхтгэлийг гаргахад туслалцаа үзүүлсэн байгууллагуудын жагсаалт дотор Монголын морин спорт уяачдын холбоо ч багтаж байна. Тэгсэн хэрнээ холбогдох хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлж, хариуцлага тооцож байгаа нь хаана байна вэ. Морь унаач хүүхдэд ашигтай хууль тогтоомжид ядаж нэг ширхэг нэмэлт, өөрчлөлт оруулъя гэж хичээхгүй юм.
"Уралдааны үеэр машинаар хөөж, шахахыг, хүүхдийг дарамтлахыг зогсооё", "Хамгаалалтын хувцастай болж, унаач хүүхдүүдийг даатгалд хамруулъя", "Өвлийн уралдааныг болиулаасай", "Өвлийн уралдааны замыг засч, эрүүл мэндийг маань хамгаалаасай", "Аюулгүй байдалд маань анхаарал тавиач". "Хүүхдийн хөдөлмөрийг үнэлж, эрхийг нь хамгаалаач", "Морь унадаг хүүхдүүдэд төрөөс анхаарал хандуулаач" гэсэн олон хүсэлтийг хүүхдүүд аль эрт, 2006 онд гаргаж тавьж байсныг энэ эмхтгэлд тэмдэглэн үлдээжээ. Харамсалтай нь, 2006 оноос хойш таван жилийн хугацаанд байдал бахь байдгаараа. Хүүхдүүд үхэж байна, эрэмдэг зэрэмдэг болж, эрүүл мэндээрээ хохирч байна. Хичээл сурлага, ахуй амьдрал бол бүр ч сонин биш, томчуудад.
Сүр дуулиантай, хэл амтайгаар эхэлж, телевизийн суваг болгоноор шахуу аль нэг ивээн тэтгэгч байгууллагын тусламжтайгаар үзэгчдэд шууд хүргэж байгаа "Дүнжингаравын хурд-2011" наадам бай шагнал, цол, уралдах мориныхоо тоогоор улсын наадмаас дутахааргүй л томоохонд тооцогдож байна. Бас уралдааны замыг 10 км-ээс хэтрүүлэхгүй байхаар заасан Хурдан морины уралдааны дүрмийг зөрчиж, 15 км-т морьдыг уралдуулж, замаа хүртэл томруулсан байна. Харин унаач хүүхдүүд нь зуны кеттэй, гай таарч мориноосоо унавал амийг нь хамгаалж үлдэх зориулалтын хувцасгүй, өрөвдмөөр, тарчигхан хэвээрээ.
2006 онд хөндсөн сэдэвт одоог хүртэл өөрчлөлт гарсангүй
Хурдан морь унаач хүүхдүүдтэй холбоотой асуудлаар өнгөрсөн хугацаанд хийж байсан чуулга уулзалт, хөндөж байсан асуудлын талаарх мэдээллийн товчийг хүргэе. Зөвхөн энэ хоёр мэдээллээс харахад 2006 онд морь унаач хүүхдүүдэд байсан бэрхшээл 2010 онд хэвээрээ л байж. Одоо ч гэсэн өөрчлөгдөөгүй байна.
2006 оны тавдугаар сарын 17. Монгол Улсын хүний эрхийн үндэсний комиссын http://www.mn-nhrc.org/ цахим хуудаст гарсан мэдээлэлд:
"Хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах улсын нэгдсэн Чуулган 2006 оны тавдугаар сарын 2-4-нд боллоо. Чуулганыг Биеийн тамир, спортын хороо, Хүүхдийн төлөө үндэсний газар, Хүний эрхийн үндэсний комиссоос зохион байгуулж, уяачдын холбоод болон хурдан морь унаач хүүхдүүд гээд 500 гаруй хүн оролцлоо. Уг чуулганд хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар зохион байгуулагч, төлөөлөгчид итгэл тавьж, унаач хүүхдүүдийн эрх зөрчигдөж байгааг хөндсөнөөс гадна тухайн сэдвийн агуулгыг хэлэлцүүлгийн хэмжээнд оруулан гаргаж ирсэн нь давуу талтай боллоо. Чуулганаас хоёр бичиг баримт гарч, хүүхдийн эрхийг хамгаалах чухал санаануудыг багтаасан байна. Үүнд:
-Монгол Улсын Баяр наадам явуулах журамд орсон заалтуудаас тусад нь унаач хүүхдүүдийн эрхийг хамгаалах
-Хурдан морь унаач хүүхдүүдийн насыг дээшлүүлэх
-Бооцоот уралдаан болон өвлийн уралдаанд насанд хүрэгчдийг оролцуулахаар тогтох зэрэг санааг гаргалаа.
Хоёр дахь бичиг баримт болох санамж бичигт, уг чуулганыг зохион байгуулсан есөн байгууллага хамтран морь унаач хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар ерөнхий санал гарган, гарын үсэг зурсан байна. Дүгнэж хэлэхэд, сүүлийн үед хурдан морины уралдаан шинж чанараа өөрчилж, бизнес, ашиг сонирхлын шинж чанартай болсон. Уралдаж буй зай хэтэрхий хол, үүнээс болж хүүхдүүд унаж бэртэх, тэр тусмаа амиа алдах нь элбэг болсон байна. Албан бус мэдээгээр сүүлийн жилүүдэд 11 аймгийн хэмжээнд 15 хүүхэд амь эрсэдсэн тохиолдол гарснаас гадна, 210 хүүхэд хүндэвтэр гэмтэл аван тахир дутуу болсон тохиолдол байна" гэжээ.
2010 оны наймдугаар cap. Хүүхдийн төлөө үндэсний газрын http://nac.gov.mn/ цахим хуудаст:
"Төр, засгаас гадна хүүхдийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоо хамтран хурдны морь унадаг хүүхдийн тусгай зориулалтын хэрэглэл, хувцас, аюулгүй байдлыг хангах нөлөөллийн ажил хийж байгаа ч сайжруулах шаардлага зүй ёсоор гарч байна.
Иймээс уяачид, унаач хүүхэд, эцэг эх, хүүхдийн эрхийн байгууллага зэргийн саналыг сонсохоор талууд хамтран уулзалт зохион байгуулжээ. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш морь унаж байгаа хүүхдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд тавих хяналт муугаас хохирдог, 7-гоос доош настай хүүхдийг 7 настай хэмээн бүртгүүлдэг. Даатгалд хамрагдсан хүүхдийн тоо зарим уралдаанд дөнгөж 30 хувьтай байдаг төдийгүй нас барсан хүүхэд ч ослын даатгалгүй байдаг. Хүүхдүүд зайдан морь унаж уралддаг нь буурахгүй байгаа учир аюулгүй байдлыг нь хангаж эмээл, хэрэгслийн стандарт бий болгон, заавал мөрдүүлэх шаардлагатай болжээ.
Хурдан морь унаач хүүхдэд бөөрний болон гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл жирийн хүүхэдтэй харьцуулахад түгээмэл илэрч байгаа шалтгааныг ч тогтоох шаардлагатай байна.
Иймээс цаашид 7-гоос доош настай хүүхдийг хурдан морь унуулахгүй байх, даатгуулсан гэрчилгээг заавал үзэж байж бүртгэх, хамгаалалтын малгай, цээживч, өвдөг, тохойны хамгаалалт, хүүхдийн гуталд таарсан хамгаалалтын дөрөөтэй эмээлээр хангах дүрмийг уралдаан бүрт мөрдүүлэх шаардлагатай байна. Амжилт гаргасан хүүхдэд спортын зэрэг цол олгох, хүүхдийн амь насны даатгалын доод хэмжээг тогтоох, хүүхдийг бэртэл гэмтэл авахаас сэргийлж зориуд мориноосоо унадаг байдлыг зогсоох хэрэгтэй. Нэг уралдаанд хоёр ба түүнээс дээш удаа морь унаж байгаа хүүхэд мориноос унасан тохиолдолд дараагийн насны морьдыг унуулахгүй байх, гэмтэл болон гэмтлийн үед авах арга хэмжээний талаар уяач, хүүхдүүд, ар гэрийнхнийг нь сургалтад хамруулах, унаач хүүхдийг жилд 1-2 удаа эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд оруулж хэвших шаардлагатайг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны дарга, Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхболд хэлэв.
2009 оны эхний найман сарын байдлаар Гэмтэл, согог, сэргээн засах клиникийн эмнэлэгт эмчлүүлсэн хүүхдийн 33 орчим хувь нь Улаанбаатар хотын, 67 хувь нь хөдөө орон нутгийн хүүхэд байжээ.
Тэдний 94 хувь нь хурдан мориноос унах үедээ бэртсэн бөгөөд хоёр хүүхэд мориндоо гишгүүлж, нэг хүүхэд морьтойгоо машинд мөргүүлэн, томоохон уралдаанд морь унасан хоёр хүүхэд гавал, тархины гэмтлийн улмаас нас баржээ.
Хурдны морь унаач хүүхдүүд гавал тархины гэмтэл, гарын яс хугарах, зөөлөн эдийн гэмтэл их авдаг нь судалгаагаар тогтоогдсон байна " гэжээ.
Х.Хулан