Энэ жил Монголын бо­ловс­ролын түүхэнд зургаан настай хүүхдээ сургуульд оруулах болсон нь олон эцэг эхчүүдийг түгшээж, баяр­луулж байна. Эрх баригчид зургаан настай хүүхэд сур­гуульд элсүүлж буйгаа урь­дын адил сонгуулийн шоу болгож эхлэв. Хүүхэд бага­чуудын хамгийн том баяр хи­чээ­лийн шинэ жилийн нээл­тэд төрийн түшээдийн хэлсэн үг­нээс үзвэл ямар нэгэн сон­гуульд бэлдэж байгаа нь тодорхой. Өчигдөр "Үдийн цай" байсан хөтөлбөр өнөөдөр "Үдийн хоол" болсон тухай сүртэйгээр зарлан тунхаглав.

Гэхдээ өнгөрсөн хугацаанд "Үдийн цай" хөтөлбөрөөр бизнес хийж байсан албан тушаалтнууд, зөвхөн үдийн цай уух зорилгоор олон арван хүүхэд сургуульдаа эргэж ирснийг анзаарахгүй байгаа бололтой. Түүнээс дутахгүй олон хүүхэд өдрийн хоолтой золгох болсондоо баярлаж байна. Монголын боловс­ролын системд бизнесийн томоохон орон зай үүсэв.

Сурах бичиг, дүрэмт хувцас, үдийн хоол, ширээ сандал, бичгийн хэрэгсэл нийлүүлэх эрхийн ард албан тушаалт­нууд байдаг нь хэнд ч тодор­хой. Энэ их бизнес Боловс­ролын яамыг боловсролын стан­дартыг тодорхойлох, хэрэг­жүүлэх ажлаас хол­дуулж, гаднаа үзэл суртал ярьсан, дотроо ашиг хайсан бизне­сүүдийн үүр болгох бололтой.

Урьд нь намын үзэл суртлыг хэрэгжүүлэгч байсан Боловс­ролын яам өнөөдөр бизне­сийн халхавч болсон үзэл сурталч болов. Багаасаа хүүх­дийн байгуул­лагаар хоол­­­лож Боловсролын сайд болсон Н.Болормаа олон хоногийн өмнөөс "Зургаан настай хүүхдийг хүлээн ава­хад бэлэн болсон" тухай мэ­дэг­дэж байв.

Хачирхалтай нь хичээлийн шинэ жил эхлээд хоёр хоноогүй байхад ТВ-9-өөр нөгөө бэлэн гээд байсан анги танхимуудад нь зургаан настнуудыг хонь хурга шиг хашчихсан тухай мэдээ ца­цагд­саар. Инээдтэй нь түрүү­чийн арваад жил сургасан хүүхдүүд нь 10 хүүхэд тут­мын нэг нь боловсролын стан­дартыг хангаж байгаа тухай хяналтын байгууллага мэдэг­дэж байна.

Хэдийгээр монголчууд боловсролын салбарт урьд байгаагүй их хэмжээний хө­рөнгө зарцуулж байгаа боловч Боловсролын яамны ганц удаагийн шал­галтаар хэдэн арван жил зар­цуулсан энэ их хөрөнгөөр хэн юу зааж, хэн юу сурсан нь тодорхой биш болж байна. Хүүхдийг багаас сургах нь монголчуудад шинэ­лэг зүйл биш юм. Нүү­дэл­чин монгол­чууд хөлд оро­хоосоо хонь хариулж, морь уралдуулж амьдралд сурал­цаж эхэлдэг уламжлал бий. Мөн тав, зур­гаан настайгаа­саа хийдэд шавилан түвд, тан­гад, манж, хятад хэл үздэг байсан. Бичиг үсэгтний тоо­гоор дэлхийд дээгүүрт ордог боловч бо­ловс­ролын түвшин­гээр Аф­ри­кийн орнуудаас ялгарах юм алга.

Урьд муу сурсан хүүх­дийг "Барилгын ТМС-д явуул­на, илгээлтийн эзэн болгоно" хэмээн айлга­даг байсан бол өнөөдөр хам­гийн өндөр орло­го­той иргэд энэ мэргэжлийн хүмүүс бо­лжээ. Хэдэн жилийн өмнөөс төр "хэрэгцээтэй" мэргэжилд хө­рөнгө түлхүү зарах тухай номлож эхлэсэн.

Саяхан Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Н.Бо­лор­маа өнөөдөр хэрэгцээ, шаардлага өндөртэй байгаа мэргэжлийг Төр илүү "харж үзэх" тухай мэдэгдэж байна. Харин 250 жилийн өмнө А.Смит "төрийн үүрэг бол нийгмийн аюулгүй байдал, иргэдийн тэгш эрх, хувийн аж ахуйн хүч чадлаас давсан нийгмийн зайлшгүй шаард­лага­тай үйлдвэрлэл, үйлчил­гээг эрхлэх" хэмээн товч тодорхой хэлжээ. Мөн тэрээр "хувь хүний өөрийн ашиг олохоор чармайсан аливаа үйлдэлд төр оролцох нь эр­гээд нийгмийн дарамтыг ихэс­гэх аюултайг" анхаа­руулжээ.

Америкийн хуульч Б. Бернс "Төр таны төлөө анхаарал тавиад эхэлмэгц, таны эрх чөлөөний мэдрэмж сэрэх" хэрэгтэйг анхааруул­жээ. Гэ­тэл өнөөгийн эрх ба­риг­чид та бидний өмнөөс боловсрол, мэргэжлийн чиг­лэлийг тодор­хойлох оролд­лого хийж эхэл­лээ. 1990 онд зах зээлийн эдийн засагч Д.Бямбасүрэн Ерөнхий сайд байхдаа өөрийн хүүгээ мал­чин болгов. Тэр хэнийг ч мал дээр гарахыг уриалсангүй. Мал өсгөх нь ирээдүйтэй гэдгийг биеэр үзүүлсэн хэрэг.

Энэ жишгээр бол Боловс­ролын сайд өнөө­дөр Мэргэж­лийн сургалтын төвд хүүгээ сургаж бусдыг уриалбал түү­ний "өнөөгийн шаардлагатай мэргэжилт­нүүдийг бэлтгэх" гэж зүтгэж байгаа нь үнэмшил төрүүлнэ. Төр хууль, эдийн засаг, ор­чуу­лагчийн сургуу­лиудыг олон, чанаргүй, ажлын байр­гүй гэх мэтээр хавчих бод­лого явуулж байна. Түү­гээр ч зогсохгүй барилгын мэргэ­жилт­нийг түлхүү бэл­дэхийн тулд мэргэжлийн сур­гал­тын төвүүдэд сурал­цагч­дад цалин олгож эхэллээ.

Энэ нь ядуу­рал дээр тоглох дараа­гийн алхам. Учир нь өнөөгийн боловсролын сургалтаар ар­ван жил суралцсан хүүхдүү­дийн маш бага хувь нь стан­дартын шаардлага хангаж байна. Сургуульд явж цаг алдсанаас сонин зарж гэрээ тэжээвэл зах зээлд илүү их амьдрах чадвартай, мэд­лэгтэй болж өснө. Сургуульд сурах гэж бус хооллох гэж очиж байгаа хүүхдүүдтэй адил Мэргэжлийн сургалтын төвд цалин авах сонирхолтой хүүхдүүд олширно.

Арван жилийн дараа нөгөө их мөнгө хаяж сургасан хүүхдүүдээс 10 хүрэхгүй хувь нь барилга дээр харагдаж магадгүй юм. Энэ бүхнийг урьдчилан хара­хад элдэв мэргэ төлгө, томъёо тооцооны шаардлага алга. Хувь хүн ашиг олох мэргэжлийг төрөөр заал­гахгүйгээр,төсвөөс мөнгө нэхэлгүйгээр өөрөө эзэм­шээд ашгийг нь хүртдэг амьд­ралын хууль байдаг.

Өнөөг хүртэл Монголд бизнесийн өндөр боловсрол олгох сур­гууль бий болоогүй л байна. Өнөөдөр эдийн засагч худал­дагч хийж, цахилгааны инже­нер цахилгаанчны ажил хайж хэдэн насаа элээж байна. Энэ бүхэн боловсрол гэдэг бол Болормаагийн эрдэнийн хи­шиг биш гэдгийг батална. Ингээд бодохоор Боловс­ролын яам Монголын харан­хуйг боловсруулж бай­гаа мэт.

Х.Баттөгс