УИХ-ын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы өчигдрийн (2024.12.27) хуралдаанаар Хархорум хотын бүтээн байгуулалт, хөгжлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн талаарх төсөл санаачлагчийн илтгэл болон Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан юм.

УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрах төслийг зарчмын хувьд дэмжиж байгаагаа илэрхийлээд, хот байгуулахтай холбоотой эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн эсэх, Хархорум хотын байгуулалтад аялал жуулчллын чиглэлийг хэрхэн тодотгосон талаар тодруулав.

Монгол Улсын сайд Н.Учрал, Анх удаа хотыг төлөвлөж, байгуулахаар санаачилсан гэдгийг онцлоод Хархорум хотын захиргааг байгуулсан талаар мэдээллийг өгсөн. Тус захиргаанаас өнгөрсөн хугацаанд олон улсын нээлттэй сонгон шалгаруулалт зарлахад архитектур, хот төлөвлөлтийн олон улсын компаниуд саналууд ирүүлсэн хэмээн хариуллаа. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэхээр тооцож, Гаалийн тарифын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах, хөрөнгө оруулалт хийх тохиолдолд татваруудаас чөлөөлдөг, хойшлуулдаг энэ эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлэх юм байна. Хархорин нь Их Монгол Улсын нийслэл байсан төдийгүй олон улсын худалдааны зангилаа төв байсныг тэрбээр дурдаад, Орхоны хөндийд одоо ч гэсэн жилд 40-50 мянган жуулчин очдог учраас хот байгуулахдаа эдгээрийг тооцсон болохыг тайлбарласан.



Түүнчлэн Их Монгол Улсын нийслэлийн туурийг сэргээж, музей хэлбэрээр ажиллуулах, монгол залуусын виртуал орчинд бүтээсэн эртний Хархорум хотыг олон улсад сурталчлах боломжтой хэмээн үзснийг тэрбээр хариултдаа дурдсан. Шинэ хот байгуулах санхүүжилтийн талаар тодруулахад “Нэн тэргүүнд дэд бүтцийг нь шийдэх шаардлагатай. Улс, орон нутгийн төсөв, гадаад, дотоодын санхүүжилтээр дэд бүтцийг нь бүтээн байгуулахаар төлөвлөөд, ажиллаж байна. Тийм учраас энэ хуулийн төслийг дагалдуулаад хууль, тогтоолын төслүүдийг  өргөн мэдүүлсэн. Эдгээр нь батлагдвал Хархорин хот бие даасан статустай болоод, Захирагчтай болоод бүтээн байгуулалтын ажлууд эхэлнэ” гэж Н.Учрал сайд хариулсан.

Хот байгуулах мэргэжил ашиглалтын өмнөх захиргааг яаралтай байгуулж, ажилд нь оруулах нь зүйтэй гэдэг байр суурийг А.Ганбаатар гишүүн илэрхийлээд, төмөр зам, агаарын тээвэр, хурдны зам, метро, хурдны галт тэрэг зэргийг байгуулах, мөн засаг, захиргааны байгууллагуудаа төвхөнүүлж, сургууль, эмнэлэг, соёл, спортын байгууламжуудаа байгуулчихвал хүмүүс аяндаа шилжин суурьшиж, төвлөрөл бий болно хэмээсэн.

Хархорум хотыг барих газрын байршил нь ЮНЕСКО-д бүртгэгдсэн дэлхийн соёлын өвийн газар дээрээ давхцаж болохгүй учраас хот байгуулахад тохиромжтой, зэрэгцээ 183 га газрыг Засгийн газар тусгай хэрэгцээнд авсан.

Орхоны хөндий нь түүхийн арвин баялаг дурсгалтай төдийгүй байгалийн өвөрмөц сайхан тогтоц, нүүдлийн соёл иргэншлийн цөм, архелоги антропологийн дурсгал ихтэй өлгий нутаг гэдгийг Ж.Баярмаа гишүүн дурдаад, бүтээн байгуулалт өрнүүлэхдээ архелоги, антропологийн судалгааг хамт хийсэн эсэхийг лавлав.

Ажлын хэсгээс хариулахдаа “Газар доор нь монгол угсаатны таван нийслэлийн туурь байгаа учраас 2004 онд Орхоны хөндийг ЮНЕСКО дэлхийн соёлын өвд бүртгэсэн. Хархорум хотыг барих газрын байршил нь ЮНЕСКО-д бүртгэгдсэн дэлхийн соёлын өвийн газар дээрээ давхцаж болохгүй учраас хот байгуулахад тохиромжтой, зэрэгцээ 183 га газрыг Засгийн газар тусгай хэрэгцээнд авсан” гэв.  Түүнчлэн хот бүхэлдээ төлөвлөгдсөн байх учраас энэ дагуух хөрөнгө оруулалт, түүнийг дагасан газар олголтын шийдвэр гаргах болно гэдгийг ажлын хэсэг тайлбарлав. Хархорум хотын хөгжлийн бүтээн байгуулалтын хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх шаардлагатай гэдэг байр суурийг С.Эрдэнэболд гишүүн илэрхийлээд энэ чиглэлээр ямар төлөвлөгөөтэй байгааг тодруулсан.

Хот төлөвлөлтийн нарийвчилсан стратегийг боловсруулж, дэд бүтцийг орчин үеийн дэвшилтэт технологийн дагуу бүтээн байгуулах, ногоон байгууламжийг тэргүүн эгнээнд тооцож, төлөвлөдөг, иргэдийн   оролцоог хангах зэрэг хотыг сэргээх олон улсын жишиг байдгийг Н.Учрал сайд дурдаад “Хархорум хот анх 1220 онд байгуулагдсан. Тухайн орчин нь газарзүйн байршил, цаг уур, орчин нөхцөл, байгалийн хувьд нэн таатай, даацын хувьд хангалттай учраас хот байхад зөв байршилтай. Тэр ч утгаараа хотыг сэргээн байгуулахдаа түүхэн дурсгалт газрыг нь сэргээж, орчин үед нийцүүлэх нь чухал гэж харж байна. Тийм ч учраас Хархорум хотын тэргүүлэх чиглэл нь түүхэн аялал жуулчлал байж, бүтээн байгуулалтыг үүнд чиглүүлэн, брэндинг бүрдүүлж, дэлхийд таниулах ёстой гэж үзсэн” гэв.

70 ХУВИЙГ ХУВИЙН ХЭВШЛЭЭР ГҮЙЦЭТГҮҮЛЭХЭЭР ТӨР-ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ТҮНШЛЭЛЭЭР ХИЙХ ТӨЛӨВЛӨЖЭЭ

Б.Батбаатар гишүүнийн тодруулсны дагуу өнөөдрийг хүртэлх ажлуудын талаар ажлын хэсгээс мэдээлэл өгөв. Урьдчилсан ТЭЗҮ-ийг боловсруулсан бөгөөд 26.4 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж байж 500 мянган хүн амьдрах хот болох боломжтой, үүний 70 хувийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлэхээр төр-хувийн хэвшлийн түншлэлээр хийх шаардлагатай ажлуудыг ч тодорхойлсон байгаа гэв. Хархорум хотын бүтээн байгуулалт хөгжлийг дэмжих чиглэлээр Засгийн газрын санаачилгын үр дүнд Турк Улс түүх, археологийн олдворыг сэргээх төсөл дээр хамтрах, Арабын улсууд Хархорум хотын эрчим хүч, инженерийн дэд бүтцийн чиглэлээр хамтран ажиллах, Австрали Улс цэвэр усны шугам, хоолой, ногоон байгууламж, сэргээгдэх эрчим хүчний төслийг хамтран хэрэгжүүлэх, Болгар Улс орон сууцын төслүүд дээр ажиллах, БНХАУ хотын ногоон байгууламж, сэргээгдэх эрчим хүчний төслийг хамтарч хэрэгжүүлэх, ОХУ барилгын материалын үйлдвэрлэл, дэд бүтцийн төсөл дээр, БНСУ Хархорум хотын түүх археологийн олдворыг олон нийтэд таниулах дээр хамтарч ажиллах саналуудаа илэрхийлээд байгаа талаар Н.Учрал сайд мэдээлэл өгөв.



Олон улсын хөрөнгө оруулалт татах том төсөл учраас хууль гаргах нь чухал байгааг тайлбарлаад, Ерөнхийлөгчийн институц, гүйцэтгэх засаглал хөрөнгө оруулалтыг татах ажлуудыг хийнэ гэлээ. Үргэлжлүүлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Хосбаяр, П.Ганзориг, Д.Жаргалсайхан, Г.Лувсанжамц, Ц.Сандаг-Очир нар асуулт асууж, Сангийн сайд, Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга болон Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга, ажлын хэсгийн гишүүдээс хариулт авсны дараа А.Ундраа, С.Эрдэнэболд нарын гишүүд үг хэлсэн.

Орхоны хөндий нь эртний Их Монгол Улсын нийслэл төдийгүй түүнээс өмнөх олон мянган жилийн туршид хэд хэдэн эзэнт гүрний нийслэл байрлаж асан түүхт газар нутаг гэдэг утгаараа шинэ нийслэлээ төвхнүүлэх нь Монгол Улсын хувьд стратегийн чухал ач холбогдолтой, улсын хөгжлийн нэгэн түлхүүр гэж үзэж буйгаа А.Ундраа гишүүн илэрхийлээд хэлэлцүүлгийн явцад хууль хоорондын нийцлийг хангах чиглэлээр чамбай ажиллах шаардлагатай гээд, төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн.

Энэхүү төсөл нь монголчуудын үндэсний эв нэгдэл, оюун санааны дархлааг хатамжлан баталгаажуулах үйл хэрэг хэмээн С.Эрдэнэболд гишүүн онцлон тодотгоод төслийг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд бие даасан зохицуулалт бүхий эрх зүйн гаргалгаатай хуулийн төслийг боловсруулж, өргөн мэдүүлэх, ард түмний дунд санал асуулгыг явуулж угсаатны зүй, гүн ухаан, монголчуудын өвөрмөц онцлог, түүх соёл, өнөөгийн технологи гээд олон талыг нэгэн зэрэг агуулсан мэдлэгийн иж бүрдлээр энэ хотыг стратегийг тодорхойлох, 2030 оноос цааших хүн төрөлхтний өмнө тулгарах асуудлуудад шинэ хот бэлтгэлтэй байх буюу дасан зохицох чадвартай, ногоон, сэргээгдэх эрчим хүчинд суурилсан байх ёстой гэдэг саналуудыг илэрхийлсэн.

Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан, шинэ Хархорум хотыг байгуулах ажил ийнхүү хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг шийдвэрлэснээр гараагаа эхлүүлж буйг тэмдэглээд Улсын Их Хурлын зүгээс онцгой анхаарал хандуулан, өргөн бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсгийг байгуулж, эрчимтэй ажиллах нөхцөлөөр хангана гэлээ. Хархорум хотын бүтээн байгуулалт, хөгжлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэхийг хэлэлцэхийг дэмжих эсэх талаар санал хураалт явуулав.  Чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 69.2 хувь нь төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжсэн тул анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр харьяалах Байнгын хороонд шилжүүлэв. Мөн үдээс өмнөх хуралдаанаар хэлэлцсэн Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк үүсгэн байгуулах тухай хэлэлцээрт оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрч, соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг батлах санал хураалт явуулахад Улсын Их Хурлын 80 гишүүн дэмжсэн юм.