Засгийн газар Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл боловсруулжээ.

Мөн 1998 онд баталсан Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийг сайжруулах төслийг ч бэлтгэсэн байна. Гэвч эдгээр төслийг УИХ-д өргөн барихаас өмнө хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарав. 

22 жилийн өмнө баталсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг өнөөгийн нөхцөл байдалд тохируулан сайжруулах нь зөв. Үүнтэй санал нэгдэнэ. Гагцхүү хуулийн төсөлд “Хэвлэлийн зөвлөлийг төр байгуулан санхүүжүүлнэ. Хэвлэлийн зөвлөл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн бэлтгэсэн мэдээ, сурвалжилга, нэвтрүүлэг нь сэтгүүл зүйн ёс зүйн зарчмуудыг мөрдсөн эсэхэд хяналт тавина. Хэвлэлийн зөвлөлийн шийдвэрийг үл хэрэгссэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчид Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ” гэсэн агуулгатай заалтууд багтжээ.

Хамгийн ноцтой нь энэ бүхний ард Х.Нямбаатар гишүүнтэй УИХ-ын сонгуульд өрсөлдсөн нэр дэвшигч бий гэдгийг ч онцлов. 

Энэ санаагаа бататгасан заалтуудыг Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа шигтгэж амжсан юм. Худал мэдээлэл түгээсэн хэргээр сэтгүүлчид 1-5 жил хорих ял, хэвлэл мэдээллийн байгууллагад 10-80 сая төгрөгийн торгууль оногдуулдаг болохоо төлөвлөжээ. Одоо мөрдөж буй Эрүүгийн хуулийн 13.14 дүгээр зүйлд зааснаар

Худал мэдээлэл тараах /Энэ зүйлийг 2020 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./
1.Хүний нэр төр, алдар хүнд, хуулийн этгээдийн ажил хэргийн нэр хүндэд халдсан илт худал мэдээллийг олон нийтэд тараасан бол дөрвөн зуун тавин нэгжээс нэг мянга гурван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр зуун дөчин цагаас долоон зуун хорин цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас гурван сар хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ.

Тэгэхээр Х.Нямбаатар сайдын санаачлан, Хууль зүй дотоод хэргийн яамны боловсруулсан төсөлд 13.14 дэх заалтын торгууль, шийтгэлийг илт нэмэгдүүлсэн байна. Торгох, нийтэд тустай ажил хийлгэх, зорчих эрх хязгаарлах шийтгэлийг 1-5 жилийн хорих ялаар солих нь. Иймд Хэвлэлийн зөвлөл, МСНЭ, Нийслэлийн сэтгүүлчдийн холбоо, Сайтын холбоо гэх мэт сэтгүүл зүйн байгууллагууд эсэргүүцлээ илэрхийлэн, дээрх хуулийн төслүүдийг эргүүлэн татах шаардлагыг Х.Нямбаатар сайдад хүргүүлээд байна.

Сонгууль дөхөхөөр л нийгмийн сүлжээнд эвлүүлсэн бичлэгүүд, нэр дэвшигчийн залуугийн гэрэл зургууд, үндэсний аюулгүй байдал, Монгол Улсын тусгаар тогтнолоор нэр барьсан, халхавч хийсэн, хүний анхаарлыг татахуйц үг өгүүлбэр бүхий бичвэрүүд хөвөрдөг. Ёс зүйд харш, үзэж харж буй хүнийг бухимдуулсан тэдгээр постыг жирийн иргэд бичээд, бэлдээд, эвлүүлээд сууж байдаг уу? 

Х.Нямбаатар сайд өчигдөр (2020.12.15) NTV телевизийн “Улаан бал” нэвтрүүлэгт оролцохдоо өөрийг нь олон нийтийн сүлжээгээр хэрхэн гүтгэж доромжилсныг жишээ болгон ярьсан юм. Иймд тэрээр жүжигчин Навчаагийн эсрэг гомдлоо цагдаагийн байгууллагад гарган, одоо хэрэг прокурор хянах шатанд байгаа гэв. Хамгийн ноцтой нь энэ бүхний ард Х.Нямбаатар гишүүнтэй УИХ-ын сонгуульд өрсөлдсөн нэр дэвшигч бий гэдгийг ч онцлов. Энэ нь зарим (бүгд биш) хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон фэйсбүүк, твитер дэх хэн нэгнийг гутаан доромжилсон, үзэн ядсан, гүтгэсэн бичвэрүүдийн ард улс төрчид, улс төрд санаархагчид байдгийг баталлаа. Түүнээс жирийн иргэд нэгнээ гүтгээд, харлуулаад байх нь түгээмэл биш.

Ер нь сонгууль дөхөхөөр л нийгмийн сүлжээнд эвлүүлсэн бичлэгүүд, нэр дэвшигчийн залуугийн гэрэл зургууд, үндэсний аюулгүй байдал, Монгол Улсын тусгаар тогтнолоор нэр барьсан, халхавч хийсэн, хүний анхаарлыг татахуйц үг өгүүлбэр бүхий бичвэрүүд хөвөрдөг. Ёс зүйд харш, үзэж харж буй хүнийг бухимдуулсан тэдгээр постыг жирийн иргэд бичээд, бэлдээд, эвлүүлээд сууж байдаг уу? Мэдээж үгүй. МАН, АН гэх мэт хоёр том нам, тэдний хэвлэлийн албад, пи арчид, нэр дэвшигчдийн зөвлөхүүд, улстөрчид өөрсдөө л сонгуулийн өмнө ёс зүйгүй, увайгүй аашилдаг. Хэн нь илүү их муулах вэ хэмээн уралддаг, үүнийгээ сайн пи ар хийлээ хэмээн эндүүрдэг. Харин одоо үүнийхээ горыг хүртээд, арай хэтэрлээ, хэцүүдлээ, миний нэр төрд халдлаа, намайг гүтгэлээ хэмээн халаглацгааж байна. Өөдөө шидсэн чулуу өөрийн толгой дээр гэж энэ. Тэдний "гар хөл" болж, сэтгүүл зүйн наад захын хэм хэмжээг илт зөрчсөн контентыг нь нийтэлдэг сайт, сэтгүүл ч бий. Гэхдээ маш цөөн.     

Харамсалтай нь улс төрчид анхнаасаа зөв, соёлтой өрсөлдөөний орчин бүрдүүлээгүйнхээ уршгийг бүхэл бүтэн салбарт (сэтгүүл зүй) нялзаан, бүх сэтгүүлчийн мэдээ, нийтлэл нэвтрүүлгийн агуулгыг хянаж цагддаг болох нь. Энэ нь Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуультай илт зөрчилдөнө. Хэдий дөрөвхөн заалтттай ч энэ хууль ардчиллын тулгуур баганын нэг болох хэвлэл мэдээллийн салбарын онцлогийг сайтар харгалзан, хоточ банхар буюу нийгмийн сайн сайхан, шударга ёсыг сахин хамгаалах үүргийг нь сануулсан байдаг. Тодруулбал:        

Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хүний үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг баталгаажуулахад оршино. Төрөөс олон нийтийн мэдээллийн агуулгад хяналт /цензур/ тогтоохгүй. Төрөөс хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд нийтлэх, нэвтрүүлэх мэдээлэлд хяналт тавих байгууллага байгуулахгүй бөгөөд ийм хяналтын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхгүй.

Гэтэл Х.Нямбаатар сайдын тайлбарлаж буйгаар Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлийг төрөөс байгуулж, төр санхүүжүүлэх аж. Ингэснээр төр буюу эрх баригч намын олон нийтэд мэдээлэхийг хүсээгүй, нуун дарагдуулсан мэдээг түгээсэн сэтгүүлч Хэвлэлийн зөвлөл гэх байгууллагын шахалт, дарамт дор ажиллах эрсдэлтэй.           

Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний хуульд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нь өөрийн нийтэлж, нэвтрүүлж байгаа зүйлийнхээ төлөө хариуцлага хүлээнэ” гэсэн заалт ч бий. Энэ дагуу баримтаа нягтлаагүй, буруутгагдаж буй талаас тайлбар аваагүй гэх мэт алдаа гаргасан сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл Зөрчлийн хуулийн дагуу хариуцлагаа хүлээж байна. Энэ нь ч зөв. 

Мөн Хэвлэлийн зөвлөл байгуулагдсанаасаа хойших зургаан жилд нийт 400 гаруй өргөдөл хүлээн авч шийдвэрлэжээ. Гомдлын дийлэнхийг улстөрчид биш иргэд,  байгууллагууд гаргасан байна. Зөвлөлийн дэргэд Радио телевизийн ёс зүйн хороо, Сонин, сайт, сэтгүүлийн ёс зүйн хороо тут тус ажилладаг. Тэд аль нэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагын бүтээлтэй холбоотой гомдлыг хүлээн аваад, холбогдох хороогоор хэлэлцүүлдэг. Ингэхдээ тухайн редакцад гомдлын талаар мэдэгдэж, редакцын байр суурийг авсны дараа, хэвлэл мэдээллийн ёс зүйн зарчимд тулгуурлан, олонхын саналаар шийдвэрээ гаргадаг юм. 2019 оны байдлаар Хэвлэл мэдээллийн зөвлөл дараах шийдвэрүүдийг гаргажээ:

-24 редакц хэвлэл мэдээллийн ёс зүйн зарчмаа зөрчөөгүй гэж олон нийтэд мэдээлсэн.
-14 редакц зөрчлөө өөрсдөө залруулсан, уучлал гуйсныг мэдэгдэж, нэрийг дурдалгүйгээр олон нийтэд мэдээлжээ.
-36 редакцыг хэвлэл мэдээллийн зарчмаа зөрчсөн тул нэрийг дурдаж, олон нийтэд танилцуулжээ. Энэ нь тус зөвлөлөөс ногдуулдаг хамгийн хатуу шийтгэл юм. Учир нь тухайн редакцын нэр хүндэд шууд нөлөөлж, уншигч, үзэгчийн итгэлийг алдах эрсдэлтэй.                     

Эндээс харахад сэтгүүл зүйн салбарт өөрийн зохицуулах байгууллага төлөвших шатандаа орж, хэвлэл мэдээллийн ёс зүйн зарчмыг мөрдүүлэхээр ажиллаж байна.    

Энэ ТББ аль нэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагын бүрэн харьяанд байдаг уу гэдгийг нягтлахад 2019 онд 164 сая төгрөгийн орлоготой ажиллан, үүний 80 хувийг төслийн (Дойче велле академи, Фридрих Эбертийн сан, Ханнс Зайделийн сан, OSCE, Германы хамтын ажиллагаа), ердөө 20 хувийг л дотоод эх үүсвэрээр бүрдүүлжээ. Мөн  Монголын хуульчдын холбоо, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, АТГ, ХХЗХ-той хамтран ажилладаг байна.           

Иймд Хэвлэлийн зөвлөл ажиллах нь зайлшгүй шаардлага мөн, гагцхүү төрийн хяналтад орохыг нь л эсэргүүцэж байна. Тэгээд ч сүүлийн саруудад үргэлжилж буй МҮОНРТ-ийн удирдлагатай холбоотой үйл явдал эрх баригчид, хэвлэл мэдээлэлтэй холбогдон сүжрэхээр юу болдгийг бэлхнээ харуулав. Энэ байгууллагын гүйцэтгэх захирлыг хамт олны шахалт шаардлагаар сольсон. Харин Л.Нинжжамц  зарим улс төрчдийн хатгаасаар энэ бүхэн өрнөсөн хэмээн нүүр номдоо бичсээр удаж байна. 

“Эрх баригчид, албан тушаалтнуудын үзэл суртал, таалал, хүсэл зорилгод үл нийцэх өөр үзэл бодол, байр суурь илэрхийлсэн иргэн, сэтгүүлч хэн бүхнийг хэзээ, хэн шалган тогтоож, хэрхэн нотлох нь үл ойлгогдох “илтэд худал мэдээлэл” гэх халхавчин дор Эрүүгийн гэмт хэрэгтэн болгох гэж буй нь туйлаас харамсалтай. Сэтгүүлчид өөрийн зохицуулалтыг маш сайн ойлгож, хамгаалах ёстой. Энэ нь зөвхөн нэг байгууллагын асуудал биш. Энэ бол соёлын, тогтолцооны, ардчиллын суурь зарчим, хүний эрхийн хамгаалалт, хэвлэлийн хараат бус байдлын баталгаа. Хэрэв бид энэ тогтолцоог дутуу ойлгож, хэрэггүй гэж үзвэл төр шууд хяналт бий болгодог” гэж Хэвлэлийн зөвлөлийн гүйцэтгэх захирал Г.Гүнжидмаа ярьсантай санал нийлж байна.

Төгсгөлд нь хэлэхэд сэтгүүлчдийг барьж хорих нь зөв гэж зарим хүн байр сууриа илэрхийлжээ. Сэтгүүлчдийн амыг хорьж, айлган хорьсноор юу болох вэ? Үзэгч, сонсогч, уншигч таны авах мэдээлэл нарийн шүүлтүүрээр орcны дараа танд хүрдэг болно. Энэ нь таны мэдэх, мэдээлэл авах эрхийг хязгаарлах юм шүү.