2000 оны арван­хоёр­ду­гаар сарын 6 бол МҮДН, МҮАН, МСДН, МОАН, МУНН зэрэг намууд нэгдэж, улс төрийн намуудын дунд эргэлт хийсэн өдөр.

Тэр өдөр ард­чил­лын төлөөх улс төрийн намууд Их хурлаа хийж, Ардчилсан намыг бай­гуул­сан. Маргааш нь буюу 7-ны өдөр энэ нэгдэлд оролцогч намуудын дэргэдэх залуу­чуу­дын байгууллагууд эвсэн нэгдэж, анхны үндэсний чуул­ган хуралдаж, АН-ын дэргэ­дэх Ардчилсан залуучуудын холбоог үүсгэн байгуулж бай­лаа. Энэ өдрийг өчигдөр АН, Ардчилсан залуучуудын хол­боо тэмдэглэн оюутан за­луус, иргэдтэй “Үзэл бодол, үнэт зүйлээ таниулах өдөр” сэдвийн дор уулзалт ярилц­лага хийсэн юм. Уулзалт ярилц­лагад оролцогсдод АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж лекц уншиж, тэдний асуултад ха­риулт өгөв. АН-ын даргын лекцийг товчлон хүргэж бай­на.

АН-ын хувьд хамгийн гол баримтлал юу вэ гэхээр энэ бол улстөрчдийн нам биш, намын гишүүдийнх ч биш, энэ бол ард түмний байгуул­лага. Ард түмний сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэхэд нь улс төрийн аргаар туслах, хангах, үйлчлэх гэсэн бай­гуул­лага. Ардчиллын эрх чө­лөө­ний баталгаа бол АН биш ард түмэн өөрөө юм. Ард түмний хувь заяаг ямар ч Ерөнхийлөгч, хаан, Засгийн газар, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүн тодор­хой­лохгүй. Манай нам ард түм­нээс санал авсан, авч байгаа.

Одоогоор 800 мянга орчим хүнээс 2,4 сая санал ирсэн. Олон санал давхацсан хэдий ч ойролцоогоор арван мянга орчим багц санал гарах тө­лөв­тэй байгаа.

1990 оноос хойш ард­чиллын төлөө 17 жил тэмцлээ. Улс төр рүү хөтөлсөн зам хэцүү байсан. Хэцүү бүхнийг даван туулсаар ирсэн. Жи­шээ нь, авлига хамгийн муу­хай, шийдэхэд хүнд асуудлын нэг. 2004 онд Ерөнхий сай­даар сонгогдоод авлигатай тэмцэх тухай УИХ дээр яриад Засгийн газарт орж ирэхэд Ху намын гишүүн “Та авлига гэж юу яриад байна. Та хэнийг хэлээд байна аа, аан. Хуралд чинь суухгүй ээ” гээд хурлаас гарч байсан. Тэр үед “Би сайдаасаа больё” гээд сайд нар нь арвуулаа гарын үсэг зурсан. Энэ бол сайдаасаа больж байгаа юм биш, тэдэнд Элбэгдоржоос салах нь чухал байсан. Гэтэл одоо бол сай­даа боль гээд гуйгаад байхад суугаад байгаа биз дээ. Ерөн­хий сайд нь болиулъя гээд УИХ дээр оруулаад байхад сайдууд нь болихгүй ээ гээд байлаа шүү дээ. Энхболд нь сүүлдээ мухардаад өргөдлөө буцаагаад татаад авсан. Ийм шог юм болж байна, ийм засаг байна. Ийм байдлыг АН-ын 25 гишүүн УИХ-д сууж байгаа учраас ард түмэн харуулж чадаж байгаа. Тэр үед Хувьс­галт нам сайндаа Ерөнхий сайдын суудлыг аваагүй, хариуцлагаас зугтсан л хэрэг. Хувьсгалт намынхан суудлаа өгч чаддаггүй. Би гаалийн Баатарт ажлаа өг гэж хэлэхэд Засгийн газар хуралдахгүй байсан. Манай намын Д.Дор­лиг­жав Эрдэнэтийн захирлаас буухдаа тамга тэмдгийг нь хадаг яндар бариад дараагийн хүнд нь хүлээлгэж өгч байсан. Түүнийг ажлаа авахад нь харин Ху намын хүн өрөөгөө түгжээд хоёр, гурван сар алга болж л байсан.

Энэ улс орныг өнөөдөр хуулиар өөрчилнө. Үүнийг өөрчлөхийн тулд 17 жил сэт­гэлээ маажууллаа, өрөө ухуул­лаа. Манай ард түмэн өнөөдөр 17 жилийн курс, дамжааг дүүргэлээ. Одоо хэн юу хийвэл зөв, хэн юу хийвэл буруу болдгийг мэднэ. Одоо улс төрийн нам, төрийн ал­баны хууль, Авлигын хууль гээд бүгдийг өөрчлөх хэрэг­тэй.

Энэ уулзалт ярилцлагын нэг гол сэдэв бол эрх чөлөө. Ард түмэн эрх чөлөөтэй байх ёстой, ард түмэн сонголттой байх ёстой. Эрх чөлөөтэй ард түмэн эх оронтой, тусгаар, сайхан амьдралтай, сонголт хийх чадвартай байдаг, өөрөө өөрийнхөө хувь заяаг өөрөө шийддэг. Тэд даран­гуйлаг­чийг төрүүлдэггүй. Өнөөдөр хамгийн байх ёсгүй, ойлгомж­гүй, байх ёсгүй ойлголт бол төр. Төр байдаг болохоор ард түмэн байгаа юм биш. Ард түмэн байгаа болохоор төр байдаг. Өнөөдөр ард түмэн төрд зүтгэж байгаа юм шиг л байх юм. Өнөөдөр шаард­лага­тай бүх ажлыг та, би, тэр хийж амжуулж чадахгүй. Тийм учраас тэр ажлуудыг амжуу­лахын тулд дундаасаа хэдэн төгрөг цуглуулж төсөв гэгчийг бүрдүүлж хэдэн хүн цалин­жуу­лаад өөрийнхөө төлөө ажиллуулдаг. Харамсалтай нь тэрийг төр гээд нэрлэчихсэн, харчихсан байгаа байхгүй юу. Тэр төр гэдэг чинь таны төлөө үйлчилж, гүйж байх ёстой. Өнөөдөр та бидний татвар төсөв гэдэг сав руу ороод та бидэнд мэдэх­гүй­гээр алга болж байна. Ард түмэн гэдэг ойлголт байдаг болохоос биш төр гэдэг ойл­голт байж таа­рахгүй. Төрийн алба, төрийн өмч гэж бай­даггүй, ард түмний өмч, ний­тийн өмч гэдэг байдаг. Ний­тийн бие засаг газар гэж байдаг болохоос төрийн бие засах газар гэж байдаггүй биз дээ.

Өнөөдөр энэ бүх болох­гүй, бүтэхгүй байгаа зүйлийг ард түмэн өөрчилнө. Тэрний төлөө бүгдээрээ зүтгэх хэрэг­тэй байна. Нэг өдөр суб­ботник хийж байгаа юм ард­чиллыг хийгээд дуусдаггүй юм байна. Амьдралын тур­шид, өглөө босоод айл гэрээ цэвэрлэдэг шиг, хоолоо идсэ­ний­хээ дараа аягаа угаадаг шиг үргэлжид ардчиллыг тор­дож байх ёстой юм байна гэх зэргээр АН-ын дарга Ц.Элбэг­дорж нэг цаг гаруй лекц унш­сан юм. Түүнийг лекц уншиж байхад уулзалт ярилцлагад оролцогчид олонтаа алга ташин хүлээн авсан.

Дараа нь дуучин Ж.Мөнх­бат ая дуугаа өргөж, язгуур урлагийн “Тэнгэрийн уудам” хамтлаг уран бүтээлээ сонир­хууллаа. Өнөөдөр Ардчилсан залуучуудын холбооноос зар­ласан “Миний мэдэх Ард­чилал” сэдэвт уралдаанд ирүүлсэн бүтээлүүдээр үзэс­гэлэн гарах ба 14.00 цагаас УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан залуучуудын холбооны ерөн­хийлөгч Л.Гантөмөр, УИХ-ын гишүүн, мөн холбооны хүндэт ерөнхийлөгч З.Энхболд нар холбооны гишүүд дэмжигчид, оюутан залуучуудын дунд нээлттэй хэлэлцүүлэг хийнэ. Арванхоёрдугаар сарын 7-ны өдрийг “Залуучуудад хандсан төрийн бодлогыг тодорхойлох өдөр” хэмээн нэрлэж, жил бүр тэмдэглэхийн зэрэгцээ тө­рөөс залуучуудад хандсан бодлогыг тодорхойлж, хэлэл­цүүлэг явуулж байх гэнэ.

Д.Навчаа