НҮБ-аас "Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал"-ыг ба­талс­ны 60 жилийн ой өчиг­дөр тохиов. Хүний эрхийг хэрхэн дээдэлдгээ тайлаг­нах, хү­нийг эрхээр нь хэрхэн хангах ёстой гээд энэ чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг газруу­дын баярын өдөр гэсэн үг. Тиймээс "Эмнести интер­нэшнл", Хүний эрхийн үндэс­ний комисс, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам хамтраад "Хүний эрхийн фестиваль" зохион байгуулжээ.

Монгол Улс хүний эрхийг хангах баримт бичгүүдэд нэгдсэнээрээ Азид дээгүүр цохиж явдаг. Гэтэл долдугаар сарын 1-нд онц байдал зарла­хад "Би чамайг буудахад хариуцлага хүлээхгүй шүү, Ерөнхийлөгч бидэнд эрхийг нь өгсөн..." хэмээн харгис аашлах цаг­даагийн дүрсийг буулгасан бичлэг ч өнөөдөр баримт болон үлдсэн байна.

Өнөөх хүнийг эрхээр нь хан­гах, хамгаалахыг дэмждэг, сахи­даг Монгол Улс хүчний байгууллагадаа хууль зааж сургадаггүйн илрэл болжээ. Тэд онц байдлын үед иргэ­дийн эрхийг хэрхэн хамгаа­лах мэдлэггүй, бараг хүний амийг чөлөөтэй хөнөөж бол­но гэж бодож байсан болол­той. Тэр бүхнээс улбаа­тайгаар Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны өмнө талий­гаачдынхаа зургийг тэврээд зогсож байгаа долдугаар сарын 1-нд нас барагсдын ар гэрийнхний байдал өнөөдөр манайд хүний эрхийн байдал ямар байгааг гэрчилнэ байх.

Тэдний ганц очих газар нь болсон "Эрх чөлөө" тө­вийн­хөн ч "Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал"-ын ойн өдрийг гунигтай л өнгөрүүлж байна. Хууль тогтоол хэрэгждэггүй газар эмх замбараагүй бай­дал үүсдэг, эмх замбараагүй байдал үүссэн газарт хүний эрх чөлөө зөрчигддөг гэдэг.

Долдугаар сарын 1-нд буудуулж нас барагсдын ар гэрийнхэн Хууль зүйн яамны үүдийг сахиад удаж байна. Тэднээс гадна "Цаг­даагийн машин хажуугаар гарсан, хөл рүү халуу орги­сон, тэр нь буудчихсан бай­сан..." гэх мэтчилэн ярих шархтай до­лоон хүн гэрээрээ эмчлүүлж байгаа тухай мэ­дээлэл хүний эрхийн байгуул­лагуудад бий. "Бууны шарх хурдан эдгээ­сэй, хичээл номдоо явахгүй бол ээжийн минь сэтгэл санаа өвдөөд, өтөлж хөгширчихлөө" гэж гэнэхэн өгүүлэх дунд сургуу­лийн хүүгийн тухай ч яриа байна. Харамсалтай нь, тэр хүүгийн шарх хэзээ ч эд­гэхээргүй хүнд болохыг мэ­дэх ойр тойрныхон нь сэт­гэлийг нь дэмнэхээс цаашгүй байгаа гэх.

Хууль зүйн яамны ха­шаа­ны үүдэнд удаан сууж байгаа хохирогчдын ар гэрийнхэн уг нь оршуулгын зардал хүсч байгаа. Гэхдээ оршуулгын гэх хэдэн төгрөгтөө биш Монголд дахин долдугаар сарын 1-ний өдөр шиг онц байдал зар­лахаар шаардлага тохиолд­вол улмаар хүний эрх зөр­чигдвөл шийддэг арга замыг нь арай хүнлэг түвшинд аваа­чихыг зорилоо хэмээн тайл­барлаж байна. Сонгуулийн өмнө "Алган дээрээ бөм­бөрүүл­нэ, амандаа хүлхэх шиг эрхлүүлнэ гэх шахам байсан эрх баригчид, төрийн түшээд долдугаар сарын 2-ны өдөр гэхэд ард түмэн рүүгээ нуруугаа харуулсан байжээ. Монголд асуудал шийддэг нэг ч газар алга" гэж талийгаачийн аав Ц.Энхбаяр ярьж байна. Яамныхантай анх есдүгээр сарын 3-нд уулзахад асуудлыг нь болж бүтэх хэмжээгээр нь шийдье гэжээ. Улмаар яамнаас хохи­рогч бүрт үнэгүй өмгөөлөгч гаргаж өгөөд, тэдний илт­гэлийг нь хүлээн авч. Тэрхүү илтгэлийн дагуу зохих арга хэмжээ авах хэрэг хэмээн хүлээж байтал чимээ сураг­гүй удсан болохоор арван­нэгдүгээр сарын 17-нд яам руу дахин хандсан аж. Гэтэл өмнөөс нь хохирогчдын ар гэрийнхнийг харж үзэх хуу­лийн төсөл боловсруулж эхэл­сэн тухай яриад эхэлжээ. Хуулийн төсөл бүх шат дамж­лагаараа яваад УИХ-аас га­рахад худалч хүний яриагаар бол бараг нас хүрэхгүй гэж үзсэн талийгаачдын ар гэ­рийн­хэн Ерөнхийлөгчийн хуу­лийн зөвлөх Д.Зүмбэрэл­лхамд ч хандаж үзсэн байна. Гэвч Ерөнхийлөгчийн саналыг УИХ баталж, хэрэгжүүлсэн болохоор тэд л асуудлыг тань шийдэх ёстой гэсэн хариу сонсчээ. Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гэгчээр хандах хүнгүй болсон боло­хоор хохирогчид "Монголд аливаа асуудлыг шийдэх нэг ч хүн байдаггүй, биес рүүгээ шидэхээс өөр ажил хийдэг хүнгүй" хэмээн гомдоллож суугаа хэрэг. "Миний талий­гаачыг найман цагдаа зэрэг зодсон байдаг. Гэтэл нэг цагдаа руу зургаан хүн дайр­сан бичлэгийг хичнээн удаа телевизээр давтлаа даа. Энгийн хүмүүс хэрхэн хохир­сон, ядарч зүдэрснийг нууж далдлахаас өөр ажил хийхгүй байгаа энэ цагдаа, хүчний байгууллагынхан" хэмээн бас нэгэн талийгаачийн ар гэрийн хүн ярьж байв.

Б.Хажидмаа