Цас ханзрахад хамгийн түрүүнд дэлбээлдэг цэцэг бол яргуй. Нэг газраа 6-10 жил ургадаг бөгөөд үр нь гурван жил соёолох чадвартай байдаг аж. Дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст буюу сэрүүн бүсэд ургадаг нийт 35 зүйлийн яргуй бий хэмээн тэмдэглэжээ.

Эдгээрээс зургаан зүйлийн яргуй манай оронд ургадаг бөгөөд тав нь хөх, нэг нь шар өнгийн цэцэгтэй ч ялгарах гойд шинж чанар байдаггүй. Хэдийгээр энэ цэцэг элбэг ургамлын тоонд ордог ч голдуу хангай, хээрийн жалга хөндий даган ургадаг.

Хөрсний гадаргын градус өдөртөө нэмэх тав, шөнөдөө тэг болсон тохиолдолд яргуй дэлгэрэх нөхцөл бүрддэг байна. Цэцэгсийн дундаас үнэр, амтаараа ялгардаг яргуй нь 5-10 хоногийн л настай.

Хаврын сульдсан малыг тэнхрүүлэх увидас түүнд бий. Үүнээс гадна энэ цэцгийг уламжлалт анагаах ухаанд эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэсээр иржээ. Тухайлбал, Төвдийн анагаах ухаанд яргуйн халуун гэж болох чанарыг ашиглан арьсны янз бүрийн шарх, үрэвсэлт өвчний үед эртнээс хэрэглэдэг байв.

Мөн аливаа хор тайлах, хавдар хариулах, хүний биеийн дулааныг тогтвортой барихад сайн аж. Булчирхайн сүрьеэ, шамбрам, ходоодны үйл ажиллагааг сайжруулж, тамир тэнхээ оруулах, шар усны өвчнийг хатаах, хуучирсан, удсан бэтгийг дарах зэрэг идтэй хэмээн тэмдэглэжээ.

Дэлбээг нь цэцэглэх үед эмчилгээний журмаар хэрэглэвэл цусны даралт буулгадаг гэж үздэг.

Б.Гүнбилэг