Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгийн урилгаар Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант Улсын Гадаад хэрэг, хамтын нөхөрлөл, хөгжлийн сайд Дэвид Камерон 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 25-26-ны өдрүүдэд Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийнэ. Түүний айлчлалын талаар бичсэн нийтлэлийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

2013 онд миний бие Төв Азид албан ёсны айлчлал хийсэн Их Британийн анхны Ерөнхий сайд болж байв. Казахстаны Астана, Атырау хотуудад айлчлахад эртний соёл иргэншилтэй ч харьцангуй  залуу үндэстний хувьд  эдийн засаг хийгээд дэлхийд эзлэх байр сууриа хэрхэн хурдан өөрчилж байгааг харахад гайхалтай санагдаж байлаа.  Ийнхүү хоёр улсын хамтын ажиллагааг улам бэхжүүлэхийн төлөө ажиллахаар сэтгэл шулуудсан билээ.

Энэ долоо хоногт би Монгол Улс болон Төв Азийн таван улсад тойрон айлчлал хийж буй Их Британийн анхны Гадаад хэргийн сайд болж байна. Мөн Их Долоогийн Гадаад хэргийн сайд нараас тус бүс нутагт тойрон айлчлал хийж буй цөөн сайд нарын нэг юм. Эдгээр зургаан улс үндэстэн өөрийн гэсэн өвөрмөц өв уламжлалтай бөгөөд хурдацтайгаар хөгжин өөрчлөгдөж байгаа билээ.  Тэдний ард түмэн юун түрүүнд тусгаар тогтнол, улсынх нь хилийг эрхэмлэн хүндэтгэхийг хүсдэг. Бид, хоёр талт  түншлэлээ эдгээр улс нэг бүртэй улам бэхжүүлэхийг хүсэж байна.

"Битлз" хамтлагийн хөшөө нь барууны хориотой хөгжмийг нууцаар сонсдог байсан үеэс ардчилал руу шилжсэн түүхэн үйл явдлыг гэрчлэх нэгээхэн бэлэг тэмдгүүдийн нэг юм.

Бидний хамтын ажиллагаа ихээхэн ололт амжилттай байна. Астанагийн олон улсын санхүүгийн төв, Ташкент дахь Вестминстерийн Олон улсын Их сургууль зэрэг амжилттай яваа байгууллагуудын гол цөм нь Англи хэл, хууль, боловсрол юм. Рио Тинто, Шелл, BAE зэрэг компаниуд томоохон төслүүдэд хөрөнгө оруулж ажлын байр бий болгож, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжиж байна. Бид Төв Азийн уулархаг нутгаас Пакистан хүртэл усан цахилгаан эрчим хүчний станц барихад тусалж байна. Улаанбаатар хотноо сүндэрлэх гайхамшигт дөрвөл ‘’Битлз’’ хамтлагийн хөшөө нь барууны хориотой хөгжмийг нууцаар сонсдог байсан үеэс ардчилал руу шилжсэн түүхэн үйл явдлыг гэрчлэх нэгээхэн бэлэг тэмдгүүдийн нэг юм.

1990-ээд онд энэ бүс нутгаас Их Британид хүрч чадсан хамгийн алдартай экспорт нь манай тухайн үеийн Ерөнхий сайдад бэлэглэсэн уралдааны морь Туркмен азарга, Максат байсан юм. Тэгвэл өнөөдөр манай улсын Улирлын чанартай ажилтан авах өргөтгөсөн хөтөлбөрийн дагуу  тус бүс нутгаас хэдэн арван мянган хүн Британид ажиллахаар ирж байна. Air Astana, Uzbekistan Airways, Turkemenistan Airlines компаниуд долоо хоног бүр Лондон руу хэд хэдэн нислэг үйлдэж байна. Мөн ‘’Монгол Хаан’’ жүжиг ч Лондонгийн Вест Эндэд үзэгчдийг байлдан дагуулсан билээ.

Хөгжлийн хөтөлбөрийн хөрөнгө оруулалтаа гурав дахин нэмэгдүүлж байна. Ингэснээр бид хамтдаа ард иргэдээ аюулгүй, сайн сайхан амьдруулж чадна.

Харин одоо бид илүү урагшлах цаг нь болсон. Бид зөрчилдөөнтэй, тодорхой бус ертөнцөд амьдарч байна. Энэ цаг үе уг бүс нутагт онцгой сорилтуудыг бий болгож байна. Сүүлийн жилүүдэд хуурай уур амьсгалтай  Казахстан, Монголд болсон хүчтэй үерийн дүр зураг уур амьсгалын өөрчлөлтийн аюул улам бүр нэмэгдэж байгааг сануулж байна. Мөн дэлхийн технологи, эдийн засгийн өөрчлөлт нь бид бүгдээс залуучуудаа хөгжүүлж, тэднийг зөв ур чадвараар хангахыг шаардаж байна.

Бидний хэн нь ч ганцаараа эдгээр бэрхшээлийг даван туулах боломжгүй. Та бүхний нэгэн адил Их Британи өнөөгийн зөрчилдөөнтэй, тодорхой бус ертөнцөд олон улсын түншлэлээ нэмэгдүүлэхийн үнэ цэнийг улам ойлгож байна.

Иймээс би энэ айлчлалыг хийж байгаа бөгөөд хөгжлийн хөтөлбөрийн хөрөнгө оруулалтаа гурав дахин нэмэгдүүлж байна. Ингэснээр бид хамтдаа ард иргэдээ аюулгүй, сайн сайхан амьдруулж чадна. Гурван тэргүүлэх чиглэлд харилцаагаа шинэ шатанд хүргэнэ гэж харж байна.

Нэгдүгээрт, олон улсын дэг журам. НҮБ-ын дүрэм, Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын үндсэн зарчмуудад бид бүгдээрээ нэгдмэл байр суурьтай байдаг. Тусгаар тогтнол. Нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал. Бид дэлхий даяар эдгээр зарчмуудыг хамгаалахын тулд хамтран ажиллах ёстой. Эс бөгөөс бидний бүрэн эрхт байдал, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал аюулд орох эрсдэлтэй.

Англи хэлийг албан ёсны хоёр дахь хэлээ болгон зарласан Монгол Улсад Английн ‘’Pearson’’ компани болон Кембриджийн Боловсролын компани зэрэг нь Англи хэлийг заах стандартыг дээшлүүлж байна.

Бидний хамтдаа хийж чадах зүйлсийн нэгэн бодит жишээ бол авлигатай тэмцэх хийгээд энэ бүс нутаг бол хориг арга хэмжээг тойрч гарах арын хаалга биш гэдгийг бататгах юм. Үүний нэгэн адил бид аюулгүй байдлын түншлэлээ бэхжүүлж, яриа хэлэлцээрээ гүнзгийрүүлж, аюулгүй байдлын хамтарсан сургалтыг хийх ёстой. Ингэснээр саяхан Москвад болсон аймшигт халдлагыг үйлдэгч ‘’Исламын улсын’’ Ис-Хоросан бүлэглэлийн заналхийллийн эсрэг хамтдаа тэмцэх боломжтой болно.  

Хоёрдугаарт, эдийн засгийн харилцаа. Британийн компаниуд энэ бүс нутагт газрын тос, байгалийн хий болон бусад байгалийн нөөцийг нээхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Одоо Их Британи улс нүүрс хүчлийн хий бага ялгаруулдаг, эрчим хүчинд хэмнэлттэй, эдийн засагт ашигтай  хөрөнгө оруулалт, технологийг санал болгож байна.

Айлчлалын үеэр би Төв Азийн анхны жижиг дунд үйлдвэрийн хувийн хөрөнгө буюу венчур капиталын санг байгуулах бөгөөд тус сан нь  тухайн бүс нутгийн ирээдүйтэй компаниудад хөрөнгө оруулах юм. Бид Төв Азийн компаниудыг дэмжих хүсэлтэй байна. Үүнд Британийн компаниуд болон мэргэжилтнүүд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

Жишээлбэл Уэльсийн "Concrete Canvas" компани бүс нутгийг бүрэн хангах хүчин чадал бүхий үйлдвэрээ  Бишкект нээж байна. Тус компани суурилуулахад хялбар, хурдан бөгөөд нүүрс хүчлийн хий бага ялгаруулдаг зотон өнхрөх бетоныг илүү хямд үнээр үйлдвэрлэнэ.  Энэ бүс нутагт уг технологи нэвтэрснээр бидний амин чухал хэрэгцээ болсон усыг хэмнэх болно.

Нээлттэй байдал, хууль ёсыг дээдлэх нь хөрөнгө оруулалтыг татдаг.

Мөн Астанагийн Олон улсын Санхүүгийн Төвийн жишээг авч үзье. Английн хараат бус шүүгчтэй олон улсын нийтлэг эрх зүйн шүүхийг нэвтрүүлснээр хэдхэн жилийн дотор мянга гаруй бизнес эрхлэгчдийг татаж, хоёр мянга гаруй маргааныг амжилттай шийдвэрлэсэн. Нээлттэй байдал, хууль ёсыг дээдлэх нь хөрөнгө оруулалтыг татдаг. Энэ загварчлалыг бүс нутаг дахь бусад улсууд сонирхож байгаад баяртай байна.

Гуравдугаарт, боловсрол. Энэ бүс нутгаас Чевнинг тэтгэлгээр сурах оюутны тоог хоёр дахин нэмэгдүүлж байгаа тул залуус дэлхийн шилдэг их сургуулиудад сурах боломжтой болж байна. Англи хэлийг албан ёсны хоёр дахь хэлээ болгон зарласан Монгол Улсад Английн ‘’Pearson’’ компани болон Кембриджийн Боловсролын компани зэрэг нь Англи хэлийг заах стандартыг дээшлүүлж байна.

Бидний зорилго бол охид, эмэгтэйчүүд болоод нийт ард иргэдэд олгох боловсролын чанарыг дээшлүүлэх юм. Ингэснээр иргэдийн боломжийг нэмэгдүүлж улс орны чадавхийг нэмэгдүүлнэ.

Эдгээр гурван чиглэлээр Монгол Улсын  Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нартай ярилцахад нэн таатай байх болно. Монгол Улсад анх удаагаа айлчлах гэж байгаадаа сэтгэл маш их хөдөлж байна.   

Бидний өмнө олон боломж байна. Энэ боломжуудыг хамтдаа хүртэцгээе.