Дэлхий дахины анхаарлын төв болж, томоохон компани, тэрбумтнуудыг татан оруулаад буй криптовалют, тэр дундаа биткойны талаарх сонирхолтой мэдээллүүдийг хүргэж байна.

Криптовалют гэж юу вэ? Биткойн яагаад ийм үнэтэй байна вэ? Олборлолт гэдэг нь юу вэ? Криптовалютад хөрөнгө оруулах нь ашигтай юу? зэрэг асуултынхаа хариултыг эндээс авна гэж найдъя.

КРИПТОВАЛЮТ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Криптовалютыг товчоор тайлбарлавал бараа, үйлчилгээг онлайнаар худалдан авч солилцоход ашиглах төлбөрийн хэрэгсэл юм. 

Криптовалют нь цаасан мөнгө эсвэл зоос шиг бодит биш, харагдаж бас гарт баригдахгүй бөгөөд “Digital currency”-н нэг төрөл юм.

Digital currency /Дижитал валют буюу мөнгөн дэвсгэрт/ нь бараа, үйлчилгээг цахим орчинд арилжаалах, солих зорилгоор бүтээсэн, интернэт болон тоон систем бүхий компьютерт суурилсан цахим мөнгөн тэмдэгт, мөнгөтэй төстэй хөрөнгө юм.

Дижитал валют нь дотроо:

• Central bank digital currency /Төв банкны дижитал валют буюу CBDC нь аль нэг улсын төв банкнаас гаргасан дижитал валют бөгөөд бусад төрлөөсөө ялгаатай нь төвлөрсөн удирдлагатай, төр, засгийн газраас гаргасан статустай байдаг/
• Virtual currency /Төвлөрсөн удирдлагатай ба бүтээгч, хөгжүүлэгчид нь удирддаг, ямар нэг бүлэг, нийгэмлэгийн гишүүдийн дунд ашиглагддаг цахим мөнгө буюу Token/Coin/
• Crypto currency /Ямар нэг төв байгууллага тогтмол хэвлэж, үйлдвэрлэхгүй бөгөөд ихэвчлэн төвлөрсөн бус удирдлагатай blockchain технологид суурилсан цахим мөнгө/ гэсэн төрлүүдтэй.

Хэрвээ криптовалютыг анх нэг байгууллага эсвэл хувь хүн гаргаад хянаж байдаг бол үүнийг төвлөрсөн удирдлагатай гэж үздэг. Харин төвлөрсөн бус удирдлага гэдэг нь blockchain технологи дээр суурилсан, хэрэглэгчдийн гүйлгээний бүртгэлийн сан болж ажилладаг.

Криптовалют нь “blockchain” гэх технологид суурилсан. Блокчейн нь тасралтгүй нэмэгдэж байдаг бүртгэлийн жагсаалт бөгөөд жагсаалтыг бүрдүүлж буй хэсгүүдийг блок гэнэ. 

Блок бүр нь гүйлгээний баримт, цаг хугацааны мэдээллийг агуулдаг ба мэдээллийн нууцлалыг криптографиар хангадаг.

Криптографи гэдэг нь эртний Грек хэлний “kryptós” /далд, нууц/, “graphein” /бичих/ гэх үгнээс гаралтай ба мэдээллийн аюулгүй байдлыг бүтээх аргуудын нэг юм. Энэ аргаар дижитал валютын харилцааг зохицуулахаас гадна компьютерын нууц үг үүсгэх, төлбөрийн картын чип бүтээх, цахим худалдааны аюулгүй байдлыг хангах, цэргийн харилцаа холбоог зохицуулахад хэрэглэдэг.

Криптовалютын ширхэг бүрийн баталгаатай байдлыг блокчейн технологиор хангадаг. Блокчейний блок бүр өмнөх блоктойгоо холбох нууцлалтай мэдээллийг агуулсан учир загварыг нь өөрчлөх маш хэцүү. Өөрөөр хэлбэл таны нэр дээрх криптовалютыг хэн нэгэн өөрийн нэр дээр шилжүүлэх боломжгүй гэсэн үг.

“Bitcoin/Биткойн” бол нээлттэй эхийн програм хангамж дээр суурилан 2009 онд бүтээсэн криптовалют бөгөөд хамгийн анхны төвлөрсөн бус удирдлагатай дижитал валют юм.

Үүнээс хойш олон төрөл үүсэж бий болсоор өдгөө 6700 гаруй төрлийн криптовалют зах зээлд арилжаалагдаж байна. Энэ оны хоёрдугаар сарын 18-ны байдлаар нийт криптовалютуудын үнэ 1.6 их наяд ам.долларыг давжээ.

Үүнээс 970 тэрбум ам.долларыг нь биткойн дангаараа эзэлж байна. Араас нь Ethereum, Tether, Binance Coin, Cardano зэрэг валютууд удаалдаг.

БИТКОЙНЫ ӨНДӨР ҮНЭ НЬ ДАВУУ ТАЛ Ч ТОГВОРГҮЙ БАЙДАЛ НЬ СУЛ ТАЛ

Хүмүүсийн биткойн авах гэж шуурч буй голлох шалтгаан нь:

• Биткойн тэргүүтэй криптовалютуудыг бодит мөнгөн дэвсгэртүүдийг орлох ирээдүйн мөнгө гэж үздэг бөгөөд үнэ цэн нь улам өсөхөөс өмнө худалдаж авахаар уралдаж байна.
• Криптовалютуудын гүйлгээг аль нэг төв банк удирдан зохицуулж чаддаггүй учраас хараат бусаар үнэ өсөх магадлалтай.
• Криптовалютын нууцлалыг хангадаг блокчейн нь уламжлалт төлбөрийн системээс илүү аюулгүй.
• Зарим чинээлэг бүлгийнхэн криптовалютын үнэ өсөх буурахыг ажиглан хувьцаатай төстэйгөөр ашиг олдог зэрэгт оршино.

Microsoft-ыг үндэслэгч Билл Гейтс биткойны талаар "хангалттай мөнгөтэй л биш бол худалдаж аваад хэрэггүй" гэж зөвлөж байсан. Учир нь криптовалютын үнийн тогтворгүй байдал нь их хэмжээний мөнгөө алдахад хүргэж болзошгүйг анхааруулж байсан юм.

Криптовалютын сүлжээнд олборлолт /mining/ хийнэ гэдэг нь гүйлгээний баталгаажуулалтад тус болж буй явдал юм. Хэрэглэгч сүлжээнд нэвтрэн өөрийн компьютерыг ачааллуулж олборлолт хийснээр тухайн криптовалютын сүлжээний ачааллаас хуваалцдаг. Валют худалдан авах, зарах үйлдэл бүр тусдаа блок болон бүртгэгдэж баталгааждаг. Уг баталгааг хангах ажлыг дэлхийн өнцөг булан бүрээс олборлолт хийж буй хэрэглэгчид хийдэг гэсэн үг.

Хэдий чинээ олон хүн олборлож байна төдий чинээ криптовалютын гүйлгээг баталгаажуулах хүчин чадал нэмэгддэг ба хэрэглэгчид үүнийхээ төлөө криптовалютын нэгж хэмжээгээр шагнуулдаг. Шагнал болж олборлогдсон криптовалют нь гүйлгээний үнэ төлбөрийг бууруулж хямд болгох учиртай.

КРИПТОВАЛЮТ БА ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ХЭРЭГЛЭЭ

Нэгж криптовалютын үнэ нь түүнийг олборлоход ашигласан аварга том компьютерүүдийн үнэ төлбөр, тэдгээрийн ялгаруулж буй дулааныг хөргөх үйлдвэр, техник, түүнийг ажиллуулах цахилгаан эрчим хүчнийхээ өртөгт хүрдэггүй гэж зарим судлаачид үздэг. Иймээс ч криптовалютыг олборлох тусам үнэ нь өссөөр байж магадгүй аж.

Одоогоор дэлхий даяар 18.5 сая биткойн олборлогдоод байгаа ба энгийн нэг компьютероор түүнийг олборлох боломжгүй болжээ.

Кембрижийн их сургуулийн судалгаагаар Биткойн олборлоход дэлхий даяар дунджаар 130 терраватт цаг эрчим хүч зарцуулж байна. Энэ нь Нидерланд улсын хэрэглээтэй дүйцэх хэмжээ бөгөөд ашиглаж буй цахилгааны гурваны хоёрыг нь чулуун түлш шатаан гаргаж авдаг аж.

Биткойн олборлоход дам ялгарч буй нүүрсхүчлийн хий нь Аргентин улсын ялгаруулж буйтай адил хэмжээнд хүрсэн байна.

Улмаар биткойн олборлогчид цахилгааны төлбөр илүү хямд орнууд руу шилжиж байгаа ба тухайн орнууд нь цахилгаан эрчим хүчнийхээ ихэнх хувийг нүүрс шатааж гаргаж авдаг байна. Биткойныг албан ёсоор хянадаг байгууллага үгүй тул олборлогчид ямар эрчим хүч ашиглаж байгаа эсэхээ мэдэх аргагүй. 

Мэддэг бол хэн ч сэргээгдэх эрчим хүчийг илүүд үзнэ. Биткойны ердөө нэг гүйлгээг хийхэд ялгарч буй нүүрсхүчлийн хий нь Youtube дээр 51 мянган цаг бичлэг үзэх, 680 мянган ширхэг виза карт үйлдвэрлэхэд ялгарч буй нүүрсхүчлийн хийтэй адил байгаа аж.

Түүнчлэн дэлхий даяар криптовалют олборлогчдын тоо олширсноор компьютерын график карт/GPU/-ын эрэлт нэмэгдэж, үнэ нь өсжээ.

График карт нь компьютерын тооцолох чадварыг нэмэгдүүлж олборлохо тусалдаг бөгөөд Nvidia's GTX 1060, GTX 1070, AMD's RX 570, RX 580 картуудын үнэ 2019 оноос хойш 2-3 дахин өссөн байна.

Биткойны дараа орох үнэлгээтэй Ethereum-ийг хөгжүүлэгчид олборлох системийг өөрчлөн байгальд илүү бага хор хөнөөл учруулах, цахилгаан эрчим бага хэрэглэдэг болгохоор ажиллаж буйгаа хэлсэн.

Хэдий сөрөг нөлөө бий ч томоохон компаниуд криптовалют тэр дундаа биткойнд хөрөнгө оруулж, олборлох үйлдвэр, багууд бий болсоор байна. Үүний улмаас цаашид криптовалютаас үүдэлтэй байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөө ихэссээр байгаа нь асуудал дагуулж байгаа юм.

Эх сурвалж: CoinMarketCap, NerdWallet, TheGuardian, BBC