"МОНГОЛЫН ЗУН ЦАГ ҮЗЭСГЭЛЭНТЭЙ, НАРНЫ ИЛЧ МАШ ГАЙХАЛТАЙ"
"МОНГОЛЫН ЗУН ЦАГ ҮЗЭСГЭЛЭНТЭЙ, НАРНЫ ИЛЧ МАШ ГАЙХАЛТАЙ"
"МОНГОЛЫН ЗУН ЦАГ ҮЗЭСГЭЛЭНТЭЙ, НАРНЫ ИЛЧ МАШ ГАЙХАЛТАЙ"
"МОНГОЛЫН ЗУН ЦАГ ҮЗЭСГЭЛЭНТЭЙ, НАРНЫ ИЛЧ МАШ ГАЙХАЛТАЙ"
-Та Монгол улсад томилогдож ирээд даруй нэг жил болжээ. Анх ирэхэд төрсөн сэтгэгдлийг одоогийнхтой харьцуулахад хэр өөрчлөгдсөн байна вэ?
-Би багагүй цаг хугацааг Зүүн Өмнөд Азийн орнуудад өнгөрүүлсэн. Тэр дундаа Сингапур, Бруней зэрэг улсуудад албан үүргээ гүйцэтгэж, Лаос улсад суух элчин сайдаар тус тус ажиллаж байсан. Тэгэхээр энд ирэхээс өмнө Зүүн Өмнөд Азийн орнуудын талаар багагүй туршлага хуримтлуулсан гэсэн үг.
Монголд ирээд миний ихээр гайхсан зүйл бол өмнө нь төсөөлж байснаас минь ондоо буюу Монгол улс Азийн орон гэхээс илүүтэй зүүн Европын орнуудын шинж чанарыг агуулсан байсан. Түүх, газар зүйн байдлаас харахад Азийн улс ч гэлээ Европ болон Азийн соёлын холимог шинж чанартай байсан нь надад ажиллахад илүү дөхөм санагдсан. Учир нь монголчуудтай хамтран ажиллахад хялбар, шударга байдал нь бидний ажлыг илүү амар болгодог.
Мөн энд дурдах ёстой хамгийн гайхалтай зүйл бол нар мандсан цэлмэг өдрүүд бөгөөд надад энэ нь маш сайхан санагддаг. Мэдээж Монгол орон өвлийн цагт хүйтэн байдгийг хүн бүр л мэднэ. Гэхдээ Монголын зун цаг хэчнээн үзэсгэлэнтэй, нарны илч ямар гайхалтайг хүмүүс тэр бүр ярьдаггүй. Эдгээр нь надад тун таатай гэнэтийн бэлэг болсон.
-Та сая Монгол улсыг Европ болон Азийн холимог соёлтой хэмээн яриандаа дурдлаа. Монголчуудыг Европ соёлыг хэт их нэвтрүүлээд Монгол гэх тодотголтой соёлын агуулгаа үгүй хийж байна гэж зарим нь үздэг. Ийм холимог соёлтой байх нь зөв үү, буруу юу? Таны бодол?
-Миний бодлоор Монгол улс энэ төрлийн хос өв соёлтой болсон нь харин ч сайн хэрэг гэж бодож байна. Монголын эзэнт гүрэн, Чингис хааны үед Монголын эзэнт гүрэн Ази, Еврази даяар тэлж байсан эртний түүхээс харахад ч соёлын холимог байдлыг эрт дээр үеэс агуулсан гэж хэлж болохоор юм.
Нөгөөтээгүүр монголчууд нээлттэй, маш нөхөрсөг, дэлхийн бусад улс оронд болж буй үйл явдалд байнга анхаарал хандуулдаг зан чанартай нь холбоотой байх. Би хөдөө орон нутгуудад явж байхдаа монгол хүмүүс Их Британи, Европ, дэлхийн улс орнуудын үйл явдлын талаар ямар сайн мэддэгийг сонсоод их гайхдаг. Тэгэхээр миний бодлоор энэ нь сайн зүйл, Монгол бусад улстай харилцаа холбоогоо сайжруулахад ч тустай. Ялангуяа газарзүйн хувьд хоёр том хөрш орны дунд оршиж байгаа Монгол улс гуравдагч хөршүүдтэйгээ харилцаа холбоогоо өргөжүүлсээр л байна. Хэрэв холимог соёлыг давуу тал гэж харвал энэ нь маш ач холбогдолтой зүйл юм.
-Өнгөрсөн онд Монгол, Их Британи улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 55 жилийн ой тохиосон. Энэ хүрээнд хийгдсэн томоохон үйл явдлууд юу байна вэ?
-Их Британи Улс 1963 онд Монгол Улстай дипломат харилцаа тогтоосон хамгийн анхны барууны орон болж байсан түүхтэй. Бидний харилцааны энэхүү онцгой үеийг хоёр улс өдгөө ч дурссаар ирсэн. Тиймээс бид 55 жилийн ойгоо ёслол төгөлдөр тэмдэглэхийг хүссэн бөгөөд энэ хүрээнд маш олон арга хэмжээг зохион байгуулсан.
Миний бие томилогдож ирэхээс өмнө, өмнөх элчин сайд маань 55 жилийн ойг угтан Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрт томоохон хүлээн авалт зохион байгуулсан. Мөн Сүхбаатарын талбай дээр алдарт Битлз хамтлагийн хөшөөг мөсөөр урласан. Түүнээс гадна ойн төгсгөлд бид Монголын төмөр замын галт тэргийг хөлсөлж хоёр улсын төрийн далбааг байршуулсан галт тэрэгний аялал зохион байгуулж Дархан, Эрдэнэт, Сүхбаатар, Замын-Үүд хотоор дайран өнгөрсөн. Ийн аялах замдаа бид хоёр орны харилцааг тодотгох ажлууд болон уулзалтуудыг зохион байгууллаа.
-Та Монгол улсад томилогдож ирээд даруй нэг жил болжээ. Анх ирэхэд төрсөн сэтгэгдлийг одоогийнхтой харьцуулахад хэр өөрчлөгдсөн байна вэ?
-Би багагүй цаг хугацааг Зүүн Өмнөд Азийн орнуудад өнгөрүүлсэн. Тэр дундаа Сингапур, Бруней зэрэг улсуудад албан үүргээ гүйцэтгэж, Лаос улсад суух элчин сайдаар тус тус ажиллаж байсан. Тэгэхээр энд ирэхээс өмнө Зүүн Өмнөд Азийн орнуудын талаар багагүй туршлага хуримтлуулсан гэсэн үг.
Монголд ирээд миний ихээр гайхсан зүйл бол өмнө нь төсөөлж байснаас минь ондоо буюу Монгол улс Азийн орон гэхээс илүүтэй зүүн Европын орнуудын шинж чанарыг агуулсан байсан. Түүх, газар зүйн байдлаас харахад Азийн улс ч гэлээ Европ болон Азийн соёлын холимог шинж чанартай байсан нь надад ажиллахад илүү дөхөм санагдсан. Учир нь монголчуудтай хамтран ажиллахад хялбар, шударга байдал нь бидний ажлыг илүү амар болгодог.
Мөн энд дурдах ёстой хамгийн гайхалтай зүйл бол нар мандсан цэлмэг өдрүүд бөгөөд надад энэ нь маш сайхан санагддаг. Мэдээж Монгол орон өвлийн цагт хүйтэн байдгийг хүн бүр л мэднэ. Гэхдээ Монголын зун цаг хэчнээн үзэсгэлэнтэй, нарны илч ямар гайхалтайг хүмүүс тэр бүр ярьдаггүй. Эдгээр нь надад тун таатай гэнэтийн бэлэг болсон.
-Та сая Монгол улсыг Европ болон Азийн холимог соёлтой хэмээн яриандаа дурдлаа. Монголчуудыг Европ соёлыг хэт их нэвтрүүлээд Монгол гэх тодотголтой соёлын агуулгаа үгүй хийж байна гэж зарим нь үздэг. Ийм холимог соёлтой байх нь зөв үү, буруу юу? Таны бодол?
-Миний бодлоор Монгол улс энэ төрлийн хос өв соёлтой болсон нь харин ч сайн хэрэг гэж бодож байна. Монголын эзэнт гүрэн, Чингис хааны үед Монголын эзэнт гүрэн Ази, Еврази даяар тэлж байсан эртний түүхээс харахад ч соёлын холимог байдлыг эрт дээр үеэс агуулсан гэж хэлж болохоор юм.
Нөгөөтээгүүр монголчууд нээлттэй, маш нөхөрсөг, дэлхийн бусад улс оронд болж буй үйл явдалд байнга анхаарал хандуулдаг зан чанартай нь холбоотой байх. Би хөдөө орон нутгуудад явж байхдаа монгол хүмүүс Их Британи, Европ, дэлхийн улс орнуудын үйл явдлын талаар ямар сайн мэддэгийг сонсоод их гайхдаг. Тэгэхээр миний бодлоор энэ нь сайн зүйл, Монгол бусад улстай харилцаа холбоогоо сайжруулахад ч тустай. Ялангуяа газарзүйн хувьд хоёр том хөрш орны дунд оршиж байгаа Монгол улс гуравдагч хөршүүдтэйгээ харилцаа холбоогоо өргөжүүлсээр л байна. Хэрэв холимог соёлыг давуу тал гэж харвал энэ нь маш ач холбогдолтой зүйл юм.
-Өнгөрсөн онд Монгол, Их Британи улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 55 жилийн ой тохиосон. Энэ хүрээнд хийгдсэн томоохон үйл явдлууд юу байна вэ?
-Их Британи Улс 1963 онд Монгол Улстай дипломат харилцаа тогтоосон хамгийн анхны барууны орон болж байсан түүхтэй. Бидний харилцааны энэхүү онцгой үеийг хоёр улс өдгөө ч дурссаар ирсэн. Тиймээс бид 55 жилийн ойгоо ёслол төгөлдөр тэмдэглэхийг хүссэн бөгөөд энэ хүрээнд маш олон арга хэмжээг зохион байгуулсан.
Миний бие томилогдож ирэхээс өмнө, өмнөх элчин сайд маань 55 жилийн ойг угтан Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрт томоохон хүлээн авалт зохион байгуулсан. Мөн Сүхбаатарын талбай дээр алдарт Битлз хамтлагийн хөшөөг мөсөөр урласан. Түүнээс гадна ойн төгсгөлд бид Монголын төмөр замын галт тэргийг хөлсөлж хоёр улсын төрийн далбааг байршуулсан галт тэрэгний аялал зохион байгуулж Дархан, Эрдэнэт, Сүхбаатар, Замын-Үүд хотоор дайран өнгөрсөн. Ийн аялах замдаа бид хоёр орны харилцааг тодотгох ажлууд болон уулзалтуудыг зохион байгууллаа.
Тодруулбал, Их Британийн худалдааны төлөөлөгчдийг Эрдэнэтийн зэсийн уурхайд урьж танилцуулсан. Мөн манай консулын ажилтнууд Замын-Үүд хотод очиж, Монголд аялж буй Британичуудад туслалцаа үзүүлэн ажилладаг тэндхийн удирдлагуудтай уулзсан бол зарим нь бидний хэрэгжүүлж буй “Зэрлэг ан, амьтны хууль бус наймааны эсрэг” хөтөлбөрийн хэрэгжилттэй танилцсан гээд ойн хүрээнд хэд хэдэн томоохон арга хэмжээг зохион байгуулсан байлаа.
Энэ үеэр хоёр улсын төрийн томоохон айчлалууд болсон бөгөөд манай улсын Азийн бүсийг хариуцсан Сайд Ноён Марк Филд өнгөрсөн зун ирж, бид Монгол улсад худалдааны шинэ элч томилсон бөгөөд тэрээр Монголд хоёр ч удаа айлчилсан. Харин Монголоос Гадаад харилцааны сайд өнгөрөгч аравдугаар сард, Уул уурхай хүнд үйлдвэр болон Эрчим хүчний сайд нар Их Британид ажлын айлчлалууд хийсэн. Мөн Ерөнхий сайд асан Сү.Батболдоор ахлуулсан хоёр улсын парламентын найрамдлын бүлгийн гишүүд албан ёсны айчлал хийсэн.
Өнгөрсөн жил Их Британи улс Монголд бүтээгдэхүүнээ борлуулах өөрийн улсын экспортологчдод санхүүжилт олгохоор болсон. Тус санхүүжилтын зээлийг Монгол төгрөгөөр болон бусад валютаар ч олгох боломжтой бөгөөд энэ төрлийн экспортын санхүүжилттэй байх нь нэгэн чухал хөгжлийн алхам юм.
Мөн Монголын Засгийн газартай Brexit-ийн талаар, GSP+ (Generalised Scheme of Preferences) тойрог худалдааны давуу эрхийг хэрхэн олгох талаар ярилцсан. Их Британи Европын холбооноос гарахад бид ижил төстэй схемийг боловсруулж, Монголын зарим бүтээгдэхүүнийг Их Британийн зах зээлд үргэлжлүүлэн худалдаалах давуу эрх олгох боломжийг олгоно. Дээр дурдсанчлан ойн хүрээнд багагүй ажлуудыг бид амжуулаад байна.
Зургадугаар сарын 7-д Хатан хааны төрсөн өдрийг та бүхэн тэмдэглэсэн. Дэлхийн бусад орнуудад хэрхэн тэмдэглэдэг уламжлалтай вэ?
Бидний тэмдэглэдэгтэй адил тэмдэглэдэг. Цог жавхлант Хатан хааны төрсөн өдөр дөрөвдүгээр сарын 21 юм. Цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалан Британид зургадугаар сарын эхний долоо хоногт тэмдэглэн өнгөрүүлдэг. Энэ өдөр Лондон хотын төвд ‘’Trooping the colour’’ хэмээх цэргийн парад болдог. Хилийн чанадад байгаа элчин сайдын яамнуудын хувьд мөн зургадугаар сарын эхний долоо хоногт тэмдэглэдэг. Төрсөн өдрийн хүлээн авалт нь хүндэт зочдын хамтаар Хатан хаан он удаан жил хаан ширээнд заларч буйг тэмдэглэхийн зэрэгцээ манай хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны амжилтуудыг тэмдэглэдэг баяр юм. Бусад оронд буй Британийн Элчин сайдын яамдууд ч ийм маягаар тэмдэглэдэг.
Хатан хааны уламжлал, эрх мэдэл, соёлтой байх нь ерөнхийлөгч, парламентийн засаглалаас юугаараа давуу талтай байдаг вэ?
Давуу болон сул тал байдаг гэж шууд хэлэх нь өрөөсгөл юм. Мэдээж энэ нь тухайн улс бүрийн нөхцөл байдлаас хамаарах зүйл. Их Британи улсын хувьд эрт дээр үеэс буюу маш урт хугацаанд хаант засаглалтай байсаар ирсэн. Нэгэн цагт байсан Хэмжээлшгүй эрхт хаант засаг өөрчлөгдөж өдгөө Парламентын тогтолцоотой Хаант засаглалтай болж өнгөрсөн үеийг бодоход харьцангуй бага төрийн эрх мэдэлтэй болсон. Нэг үгээр манай улс парламтентийн тогтцолцоонд илүүтэй төвлөрч ажилладаг гэсэн үг.
Миний хэлэх гэсэн гол санаа бол ардчилсан парламентын засаглалтай байх нь ард түмний санаа бодол, тэдний хэрэгцээ, шаардлагыг парламент, Засгийн газрын дээд түвшинд хүргэхэд сайнаар нөлөөлдөг. Ингэснээр парламент ард түмэнд юу хэрэгтэйг ойлгон шийдвэр гарган ажилладаг.
Тодруулбал, Их Британийн худалдааны төлөөлөгчдийг Эрдэнэтийн зэсийн уурхайд урьж танилцуулсан. Мөн манай консулын ажилтнууд Замын-Үүд хотод очиж, Монголд аялж буй Британичуудад туслалцаа үзүүлэн ажилладаг тэндхийн удирдлагуудтай уулзсан бол зарим нь бидний хэрэгжүүлж буй “Зэрлэг ан, амьтны хууль бус наймааны эсрэг” хөтөлбөрийн хэрэгжилттэй танилцсан гээд ойн хүрээнд хэд хэдэн томоохон арга хэмжээг зохион байгуулсан байлаа.
Энэ үеэр хоёр улсын төрийн томоохон айчлалууд болсон бөгөөд манай улсын Азийн бүсийг хариуцсан Сайд Ноён Марк Филд өнгөрсөн зун ирж, бид Монгол улсад худалдааны шинэ элч томилсон бөгөөд тэрээр Монголд хоёр ч удаа айлчилсан. Харин Монголоос Гадаад харилцааны сайд өнгөрөгч аравдугаар сард, Уул уурхай хүнд үйлдвэр болон Эрчим хүчний сайд нар Их Британид ажлын айлчлалууд хийсэн. Мөн Ерөнхий сайд асан Сү.Батболдоор ахлуулсан хоёр улсын парламентын найрамдлын бүлгийн гишүүд албан ёсны айчлал хийсэн.
Өнгөрсөн жил Их Британи улс Монголд бүтээгдэхүүнээ борлуулах өөрийн улсын экспортологчдод санхүүжилт олгохоор болсон. Тус санхүүжилтын зээлийг Монгол төгрөгөөр болон бусад валютаар ч олгох боломжтой бөгөөд энэ төрлийн экспортын санхүүжилттэй байх нь нэгэн чухал хөгжлийн алхам юм.
Мөн Монголын Засгийн газартай Brexit-ийн талаар, GSP+ (Generalised Scheme of Preferences) тойрог худалдааны давуу эрхийг хэрхэн олгох талаар ярилцсан. Их Британи Европын холбооноос гарахад бид ижил төстэй схемийг боловсруулж, Монголын зарим бүтээгдэхүүнийг Их Британийн зах зээлд үргэлжлүүлэн худалдаалах давуу эрх олгох боломжийг олгоно. Дээр дурдсанчлан ойн хүрээнд багагүй ажлуудыг бид амжуулаад байна.
Зургадугаар сарын 7-д Хатан хааны төрсөн өдрийг та бүхэн тэмдэглэсэн. Дэлхийн бусад орнуудад хэрхэн тэмдэглэдэг уламжлалтай вэ?
Бидний тэмдэглэдэгтэй адил тэмдэглэдэг. Цог жавхлант Хатан хааны төрсөн өдөр дөрөвдүгээр сарын 21 юм. Цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалан Британид зургадугаар сарын эхний долоо хоногт тэмдэглэн өнгөрүүлдэг. Энэ өдөр Лондон хотын төвд ‘’Trooping the colour’’ хэмээх цэргийн парад болдог. Хилийн чанадад байгаа элчин сайдын яамнуудын хувьд мөн зургадугаар сарын эхний долоо хоногт тэмдэглэдэг. Төрсөн өдрийн хүлээн авалт нь хүндэт зочдын хамтаар Хатан хаан он удаан жил хаан ширээнд заларч буйг тэмдэглэхийн зэрэгцээ манай хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны амжилтуудыг тэмдэглэдэг баяр юм. Бусад оронд буй Британийн Элчин сайдын яамдууд ч ийм маягаар тэмдэглэдэг.
Хатан хааны уламжлал, эрх мэдэл, соёлтой байх нь ерөнхийлөгч, парламентийн засаглалаас юугаараа давуу талтай байдаг вэ?
Давуу болон сул тал байдаг гэж шууд хэлэх нь өрөөсгөл юм. Мэдээж энэ нь тухайн улс бүрийн нөхцөл байдлаас хамаарах зүйл. Их Британи улсын хувьд эрт дээр үеэс буюу маш урт хугацаанд хаант засаглалтай байсаар ирсэн. Нэгэн цагт байсан Хэмжээлшгүй эрхт хаант засаг өөрчлөгдөж өдгөө Парламентын тогтолцоотой Хаант засаглалтай болж өнгөрсөн үеийг бодоход харьцангуй бага төрийн эрх мэдэлтэй болсон. Нэг үгээр манай улс парламтентийн тогтцолцоонд илүүтэй төвлөрч ажилладаг гэсэн үг.
Миний хэлэх гэсэн гол санаа бол ардчилсан парламентын засаглалтай байх нь ард түмний санаа бодол, тэдний хэрэгцээ, шаардлагыг парламент, Засгийн газрын дээд түвшинд хүргэхэд сайнаар нөлөөлдөг. Ингэснээр парламент ард түмэнд юу хэрэгтэйг ойлгон шийдвэр гарган ажилладаг.
"ЛОНДОНЫ АМЬТАН СУДЛАЛЫН НИЙГЭМЛЭГ МОНГОЛД ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГАА ЯВУУЛЖ БАЙНА"
"ЛОНДОНЫ АМЬТАН СУДЛАЛЫН НИЙГЭМЛЭГ МОНГОЛД ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГАА ЯВУУЛЖ БАЙНА"
-Бритини улс Ногоон хөгжил, уур амьсгалын өөрчлөлт, ан амьтны хамгаалал тал дээр нэлээд ач холбогдол өгдөг юм шиг санагддаг. Эл асуудлууд Монгол Улсын хувьд ч гэсэн чухал ач холбогдолтой болсон. Энэ тал дээрх таны бодол?
-Их Британийн хувьд байгаль орчны асуудал, ялангуяа цаг уурын өөрчлөлтийн чиглэлээр ажиллах нь нэн чухал юм. Саяхан Их Британийн Засгийн газар 2050 он гэхэд хүлэмжийн хийн ялгарлыг тэг болгох эдийн засгийн зорилт тавьж буйгаа зарласан бөгөөд ийм зорилт тавьсан анхны хөгжингүй улс болсон. Учир нь бид дэлхийн цаг уурын өөрчлөлтөөс үүсч буй бэрхшээл, гарах эрсдлийг маш сайн ойлгодог.
Үүний нөлөөг бид дэлхийн олон оронд, түүн дотроо Монголд ч олж харж байна. Тиймээс бид дэлхийн олон улсад цаг уурын өөрчлөлт, байгаль орчин, нэн ховордсон амьтдыг хамгаалахад нь онцгой анхаарч ажилладаг. Хэрэв энэхүү эрсдэл хэвээр байсаар дэлхийн дулаарал үргэлжилсээр байвал ирээдүйд дэлхийн байгаль орчинд ноцтой хохирол гарч хэтдээ ямар үр дагавартай байхыг бид бүгд мэднэ.
Ирж буй жилүүдэд дэлхийн иргэн бүрийн сайн сайхны төлөө эдгээр нөлөөллийг багасгаж, байгаль орчноо хамгаалахын тулд бид одоо л хамтран ажиллах шаардлагатай. Тиймээс бид энэ асуудалд анхаарлаа хандуулахыг эрмэлздэг.
Их Британи нь Монгол Улсад дэмжлэг үзүүлдэг хэд хэдэн олон улсын сангийн хандивлагч орон юм. Жишээ нь Ногоон уур амьсгалын сангийн нөөцийн 12 хувийг Их Британи улс бүрдүүлдэг ба тус сангаас хэрэгжүүлж буй олон хөтөлбөр Монгол улсад туслалцаа үзүүлдэг.
Түүнчлэн байгаль орчин, ан амьтдын төрөл зүйлийг хамгаалах чиглэлийн манай улсын олон томоохон сангууд Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Мөн дэлхийн хамгийн эртний гэх тодотголтой Лондонгийн амьтны хүрээлэнг хариуцдаг Лондоны амьтан судлалын нийгэмлэг Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байгааг та бүхэн мэдэх байх. Тэд Монголын гайхалтай ан, амьтдыг хамгаалахаар ажиллаж байна.
-"Хиймэл дагуулын мэдээнд суурилсан малын индексжүүлсэн даатгал (#SIBELIUs)" төслийг Британийн сансрын агентлагаас санхүүжүүлэн хэрэгжүүлж байгаа гэсэн. Энэ нь байгаль хамгааллын нэгэн төсөл байх. Чухам ямар ач холбогдолтой төсөл вэ?
-Тийм ээ, энэ нь техник технологийн хөгжлийг байгаль орчны доройтлын эсрэг тэмцэхэд ашиглаж буйн нэгэн тод жишээ юм. Хиймэл дагуулын технологийг ашигласнаар Их Британийн сансрын агентлагаас Монгол орны цаг агаарын өөрчлөлт, байгаль орчин доройтсон, уур амьсгалын нөлөөнд өртсөн гэх мэт мэдээллийг багтаасан бүрэн зураглалыг гаргах боломжтой болно. Ингэснээр бодлого боловсруулагчдыг бодит мэдээллээр хангах боломтой болж, оновчтой шийдвэр гаргахад нь чухал нөлөөтэй гэсэн үг. Энэ нь сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийг ашиглан байгаль орчны олон асуудлуудын шийдлийг олох сонирхолтой арга гэж бодож байна.
Энэ төсөл саяхнаас хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд харьцангуй шинэ хэвээр байна. Гэхдээ энэхүү мэдээлэл нь ирээдүйд Монголын бодлого боловсруулагчдад газар ашиглалт, хүрээлэн буй орчин, бэлчээрийн доройтлын талаарх зарим асуудлыг шийдвэрлэхэд тусална гэж найдаж байна.
-Британийн ахлах сургууль, коллежууд нь дэлхийд алдартай. Өөр сүлжээ сургуулиуд Монголд салбараа нээх төлөвлөгөөтэй байна уу. Жишээ нь Далвич коллеж (Dulwich college) гэх мэт.
-Далвич, Веллингтон зэрэг Британийн хэд хэдэн коллеж БНХАУ, Малайз гэх мэт Азийн улсуудад салбар сургуулиа нээсэн байдаг.Монголын тал Британийн сургуулиудийг авчрах сонирхолтой байдаг гэж би боддог. Гэхдээ одоогийн байдлаар тодорхой зүйл төлөвлөөгүй байгаа ч тэдэнд сонирхол байвал мэдээж Их Британийн Элчин сайдын Яамнаас зүгээс дэмжих болно.
Түүнээс гадна Кэмбрижийн олон улсын үнэлгээний байгууллага нь Кембрижийн системд нийцүүлэн Монголын сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахад туслах хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа юм. Кембрижийн сургалтын хөтөлбөрийг англи хэл дээр GCSEs (General Certificate of Secondary Education) ба A түвшинг багтаасан сургуулиуд байдаг. Тэд Монголын боловсролын салбарын цаашдын хөгжлийг дэмжих зорилгоор уг төслийн хоёр дахь үе шат руу орох гэж байна. Монгол Улсын Боловсролын яамны мэргэжилтнүүдийн хамтаар ирэх жилүүдэд бид үүнийг амжилттай хэрэгжүүлнэ гэж маш их найдаж байна.
-Бритини улс Ногоон хөгжил, уур амьсгалын өөрчлөлт, ан амьтны хамгаалал тал дээр нэлээд ач холбогдол өгдөг юм шиг санагддаг. Эл асуудлууд Монгол Улсын хувьд ч гэсэн чухал ач холбогдолтой болсон. Энэ тал дээрх таны бодол?
-Их Британийн хувьд байгаль орчны асуудал, ялангуяа цаг уурын өөрчлөлтийн чиглэлээр ажиллах нь нэн чухал юм. Саяхан Их Британийн Засгийн газар 2050 он гэхэд хүлэмжийн хийн ялгарлыг тэг болгох эдийн засгийн зорилт тавьж буйгаа зарласан бөгөөд ийм зорилт тавьсан анхны хөгжингүй улс болсон. Учир нь бид дэлхийн цаг уурын өөрчлөлтөөс үүсч буй бэрхшээл, гарах эрсдлийг маш сайн ойлгодог.
Үүний нөлөөг бид дэлхийн олон оронд, түүн дотроо Монголд ч олж харж байна. Тиймээс бид дэлхийн олон улсад цаг уурын өөрчлөлт, байгаль орчин, нэн ховордсон амьтдыг хамгаалахад нь онцгой анхаарч ажилладаг. Хэрэв энэхүү эрсдэл хэвээр байсаар дэлхийн дулаарал үргэлжилсээр байвал ирээдүйд дэлхийн байгаль орчинд ноцтой хохирол гарч хэтдээ ямар үр дагавартай байхыг бид бүгд мэднэ.
Ирж буй жилүүдэд дэлхийн иргэн бүрийн сайн сайхны төлөө эдгээр нөлөөллийг багасгаж, байгаль орчноо хамгаалахын тулд бид одоо л хамтран ажиллах шаардлагатай. Тиймээс бид энэ асуудалд анхаарлаа хандуулахыг эрмэлздэг.
Их Британи нь Монгол Улсад дэмжлэг үзүүлдэг хэд хэдэн олон улсын сангийн хандивлагч орон юм. Жишээ нь Ногоон уур амьсгалын сангийн нөөцийн 12 хувийг Их Британи улс бүрдүүлдэг ба тус сангаас хэрэгжүүлж буй олон хөтөлбөр Монгол улсад туслалцаа үзүүлдэг.
Түүнчлэн байгаль орчин, ан амьтдын төрөл зүйлийг хамгаалах чиглэлийн манай улсын олон томоохон сангууд Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Мөн дэлхийн хамгийн эртний гэх тодотголтой Лондонгийн амьтны хүрээлэнг хариуцдаг Лондоны амьтан судлалын нийгэмлэг Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байгааг та бүхэн мэдэх байх. Тэд Монголын гайхалтай ан, амьтдыг хамгаалахаар ажиллаж байна.
-"Хиймэл дагуулын мэдээнд суурилсан малын индексжүүлсэн даатгал (#SIBELIUs)" төслийг Британийн сансрын агентлагаас санхүүжүүлэн хэрэгжүүлж байгаа гэсэн. Энэ нь байгаль хамгааллын нэгэн төсөл байх. Чухам ямар ач холбогдолтой төсөл вэ?
-Тийм ээ, энэ нь техник технологийн хөгжлийг байгаль орчны доройтлын эсрэг тэмцэхэд ашиглаж буйн нэгэн тод жишээ юм. Хиймэл дагуулын технологийг ашигласнаар Их Британийн сансрын агентлагаас Монгол орны цаг агаарын өөрчлөлт, байгаль орчин доройтсон, уур амьсгалын нөлөөнд өртсөн гэх мэт мэдээллийг багтаасан бүрэн зураглалыг гаргах боломжтой болно. Ингэснээр бодлого боловсруулагчдыг бодит мэдээллээр хангах боломтой болж, оновчтой шийдвэр гаргахад нь чухал нөлөөтэй гэсэн үг. Энэ нь сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийг ашиглан байгаль орчны олон асуудлуудын шийдлийг олох сонирхолтой арга гэж бодож байна.
Энэ төсөл саяхнаас хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд харьцангуй шинэ хэвээр байна. Гэхдээ энэхүү мэдээлэл нь ирээдүйд Монголын бодлого боловсруулагчдад газар ашиглалт, хүрээлэн буй орчин, бэлчээрийн доройтлын талаарх зарим асуудлыг шийдвэрлэхэд тусална гэж найдаж байна.
-Британийн ахлах сургууль, коллежууд нь дэлхийд алдартай. Өөр сүлжээ сургуулиуд Монголд салбараа нээх төлөвлөгөөтэй байна уу. Жишээ нь Далвич коллеж (Dulwich college) гэх мэт.
-Далвич, Веллингтон зэрэг Британийн хэд хэдэн коллеж БНХАУ, Малайз гэх мэт Азийн улсуудад салбар сургуулиа нээсэн байдаг.Монголын тал Британийн сургуулиудийг авчрах сонирхолтой байдаг гэж би боддог. Гэхдээ одоогийн байдлаар тодорхой зүйл төлөвлөөгүй байгаа ч тэдэнд сонирхол байвал мэдээж Их Британийн Элчин сайдын Яамнаас зүгээс дэмжих болно.
Түүнээс гадна Кэмбрижийн олон улсын үнэлгээний байгууллага нь Кембрижийн системд нийцүүлэн Монголын сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахад туслах хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа юм. Кембрижийн сургалтын хөтөлбөрийг англи хэл дээр GCSEs (General Certificate of Secondary Education) ба A түвшинг багтаасан сургуулиуд байдаг. Тэд Монголын боловсролын салбарын цаашдын хөгжлийг дэмжих зорилгоор уг төслийн хоёр дахь үе шат руу орох гэж байна. Монгол Улсын Боловсролын яамны мэргэжилтнүүдийн хамтаар ирэх жилүүдэд бид үүнийг амжилттай хэрэгжүүлнэ гэж маш их найдаж байна.
"НООЛУУРЫН САЛБАРТ МОНГОЛТОЙ ХАМТРАН АЖИЛЛАХ СОНИРХОЛТОЙ БРИТАНИЙН ХЭД ХЭДЭН КОМПАНИ БИЙ"
"НООЛУУРЫН САЛБАРТ МОНГОЛТОЙ ХАМТРАН АЖИЛЛАХ СОНИРХОЛТОЙ БРИТАНИЙН ХЭД ХЭДЭН КОМПАНИ БИЙ"
-Өнгөрсөн жил “British school of Ulaanbaatar” дээр үүссэн хөрөнгө оруулагчдын маргааны асуудалд Британийн элчин ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Нэгдүгээрт, миний ойлгож байгаагаар үүсээд байсан асуудлууд одоо нааштай шийдэгдэж байгаа. Болсон үйл явдалд би маш их санаа зовж буйгаа тухайн үед илэрхийлж, энэ үйл явдлын дараа сургууль дээр очсон. Одоо маргаан шийдэгдсэн бөгөөд сургууль буцаад хэвийн ажиллаж байна. Тус сургууль GCSEs ба A түвшин бүхий Британийн сургалтын хөтөлбөрийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулдаг нь сайшаалтай. Нөгөөтэйгүүр, Бритиш сургуультай албан ёсны институцийн холбоо байхгүй ч Британийн сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буйд нь баяртай байдаг. Мөн энэхүү боломжийг ашиглахыг хүсч байгаа олон эцэг эх байгаа гэж бодож байна. Тус маргаан аль хэдийнэ шийдвэрлэгдсэн нь сайшаалтай бөгөөд одоо сургуулийн үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжилж сурагчдад боловсрол олгох л хамгаас чухал юм.
-Их Британийн Засгийн Газрын Чевнинг тэтгэлэгт хөтөлбөрт Монголоос хичнээн оюутан хамрагдаад байгаа болон цаашид квотын хэмжээг нэмэх боломжтой юу?
-Одоогийн байдлаар уг тэтгэлэгээр сурсан 200 орчим төгсөгч байна. Бид Их Британид магистрын зэрэгт суралцуулахаар жил бүр дунджаар 12-15 монгол оюутанд уг тэтгэлэгийг олгодог. Мэдээж суралцах оюутнуудын тоо санхүүжилтийн хэмжээнээс хамаардаг бөгөөд ирээдүйд энэ тоо нэмэгдээсэй гэж би маш их хүсч байна. Чевнингийн тэтгэлэгт Монголын Боловсролын яамнаас хамтран санхүүжилт хийж байгаад бидний хувьд маш их баяртай байгаа. Ингэснээр Монголоос илүү олон оюутан Их Британид суралцах боломжтой болж байгаа юм. Цаашид оюутнуудын тоо нэмэгдэх боломж гарах байх гэж найдаж байна. Учир нь жил бүр уг тэтгэлэгт хамрагдахыг хүссэн олон чадварлаг хүүхэд залуус өргөдлөө ирүүлдэг. Ийм олон тооны чадварлаг залуустай улсад улам олон тэтгэлэг олгомоор санагддаг.
Бид жил бүр боломжийн тооны оюутнуудыг илгээдэг бөгөөд ингэснээр Монголын боловсролын чадамж, хөгжилд хувь нэмэр оруулж байна гэж боддог.
-Их Британи нь Монголын хоёр дахь том экспорт улс. Гэхдээ үүнд алтны экспорт дийлэнх хувийг эзэлдэг. Бидэнд өөр ямар төрлийн бүтээгдэхүүний боломж байгаа гэж та хардаг вэ?
-Энэ нь Монгол Улсын экспортын бүтээгдэхүүнээс шууд хамаарна. Одоогийн байдлаар ихэнх экспорт Хятадад руу гардаг. Монгол улсын экспортын дийлэнх нь эрдэс баялгийн салбарт байдаг, нөгөөтэйгүүр нүүрс, зэс гэх мэт байгалийн баялгийн том зах зээл Хятад улсад байдгаас гадна мэдээж Монголын хөрш улс учир энэ нь экспортын хувьд хялбар зах зээл юм. Монгол Улс эдийн засгаа солонгоруулж зах зээлд олон төрлийн бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх сонирхол нэмэгдэж байгаа энэ үед хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн, ноолуур, арьс шир, нэхмэл зэргийг экспортлох томоохон боломжууд байна гэж харж байна. Мөн Монголоос чанартай бүтээгдэхүүн худалдан авах ч боломж бий.
Ноолуурын салбарт Монголтой хамтран ажиллах сонирхолтой Британийн хэд хэдэн компани байдаг. Учир нь монгол ноолуур маш чанартай гэдгийг тэд сайн мэддэг. Хэрэв Монголын үйлдвэрүүд ноолуураа өөрсдөө боловсруулдаг болчихвол Хятад руу түүхий ноос экспортлохоос илүүтэйгээр сайн чанарын ноолууран бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээ их байгаа хөгжингүй орнуудын зах зээлд экспортлох нь Монголд илүү ашигтай гэж би бодож байна.
Жишээ нь, АНУ-руу Монголоос ноолуур экспортлоход дэмжлэг үзүүлэх худалдааны гэрээг хийхээр ажиллаж байгаа. Энэ нь Монгол Улс бараа бүтээгдэхүүнээ бэлэн байгаа зах зээлд нийлүүлэн нэмүү өртгийн сүлжээнд ахиц гаргаж буйн тод жишээ юм.
-Өнгөрсөн жил “British school of Ulaanbaatar” дээр үүссэн хөрөнгө оруулагчдын маргааны асуудалд Британийн элчин ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Нэгдүгээрт, миний ойлгож байгаагаар үүсээд байсан асуудлууд одоо нааштай шийдэгдэж байгаа. Болсон үйл явдалд би маш их санаа зовж буйгаа тухайн үед илэрхийлж, энэ үйл явдлын дараа сургууль дээр очсон. Одоо маргаан шийдэгдсэн бөгөөд сургууль буцаад хэвийн ажиллаж байна. Тус сургууль GCSEs ба A түвшин бүхий Британийн сургалтын хөтөлбөрийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулдаг нь сайшаалтай. Нөгөөтэйгүүр, Бритиш сургуультай албан ёсны институцийн холбоо байхгүй ч Британийн сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буйд нь баяртай байдаг. Мөн энэхүү боломжийг ашиглахыг хүсч байгаа олон эцэг эх байгаа гэж бодож байна. Тус маргаан аль хэдийнэ шийдвэрлэгдсэн нь сайшаалтай бөгөөд одоо сургуулийн үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжилж сурагчдад боловсрол олгох л хамгаас чухал юм.
-Их Британийн Засгийн Газрын Чевнинг тэтгэлэгт хөтөлбөрт Монголоос хичнээн оюутан хамрагдаад байгаа болон цаашид квотын хэмжээг нэмэх боломжтой юу?
-Одоогийн байдлаар уг тэтгэлэгээр сурсан 200 орчим төгсөгч байна. Бид Их Британид магистрын зэрэгт суралцуулахаар жил бүр дунджаар 12-15 монгол оюутанд уг тэтгэлэгийг олгодог. Мэдээж суралцах оюутнуудын тоо санхүүжилтийн хэмжээнээс хамаардаг бөгөөд ирээдүйд энэ тоо нэмэгдээсэй гэж би маш их хүсч байна. Чевнингийн тэтгэлэгт Монголын Боловсролын яамнаас хамтран санхүүжилт хийж байгаад бидний хувьд маш их баяртай байгаа. Ингэснээр Монголоос илүү олон оюутан Их Британид суралцах боломжтой болж байгаа юм. Цаашид оюутнуудын тоо нэмэгдэх боломж гарах байх гэж найдаж байна. Учир нь жил бүр уг тэтгэлэгт хамрагдахыг хүссэн олон чадварлаг хүүхэд залуус өргөдлөө ирүүлдэг. Ийм олон тооны чадварлаг залуустай улсад улам олон тэтгэлэг олгомоор санагддаг.
Бид жил бүр боломжийн тооны оюутнуудыг илгээдэг бөгөөд ингэснээр Монголын боловсролын чадамж, хөгжилд хувь нэмэр оруулж байна гэж боддог.
-Их Британи нь Монголын хоёр дахь том экспорт улс. Гэхдээ үүнд алтны экспорт дийлэнх хувийг эзэлдэг. Бидэнд өөр ямар төрлийн бүтээгдэхүүний боломж байгаа гэж та хардаг вэ?
-Энэ нь Монгол Улсын экспортын бүтээгдэхүүнээс шууд хамаарна. Одоогийн байдлаар ихэнх экспорт Хятадад руу гардаг. Монгол улсын экспортын дийлэнх нь эрдэс баялгийн салбарт байдаг, нөгөөтэйгүүр нүүрс, зэс гэх мэт байгалийн баялгийн том зах зээл Хятад улсад байдгаас гадна мэдээж Монголын хөрш улс учир энэ нь экспортын хувьд хялбар зах зээл юм. Монгол Улс эдийн засгаа солонгоруулж зах зээлд олон төрлийн бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх сонирхол нэмэгдэж байгаа энэ үед хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн, ноолуур, арьс шир, нэхмэл зэргийг экспортлох томоохон боломжууд байна гэж харж байна. Мөн Монголоос чанартай бүтээгдэхүүн худалдан авах ч боломж бий.
Ноолуурын салбарт Монголтой хамтран ажиллах сонирхолтой Британийн хэд хэдэн компани байдаг. Учир нь монгол ноолуур маш чанартай гэдгийг тэд сайн мэддэг. Хэрэв Монголын үйлдвэрүүд ноолуураа өөрсдөө боловсруулдаг болчихвол Хятад руу түүхий ноос экспортлохоос илүүтэйгээр сайн чанарын ноолууран бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээ их байгаа хөгжингүй орнуудын зах зээлд экспортлох нь Монголд илүү ашигтай гэж би бодож байна.
Жишээ нь, АНУ-руу Монголоос ноолуур экспортлоход дэмжлэг үзүүлэх худалдааны гэрээг хийхээр ажиллаж байгаа. Энэ нь Монгол Улс бараа бүтээгдэхүүнээ бэлэн байгаа зах зээлд нийлүүлэн нэмүү өртгийн сүлжээнд ахиц гаргаж буйн тод жишээ юм.
-Одоогоор Монголд Их Британийн хөрөнгө оруулалттай хичнээн компани байгаа вэ?
-Энд үйл ажиллагаа явуулж байгаа манай хэд хэдэн компани бий. Хамгийн томоохон нь Их Британи, Австралийн хамтарсан Рио Тинто бөгөөд компанийн удирдага нь Лондонд байдаг. Тус компанийн хөрөнгийн 40 орчим хувийг Британийн хөрөнгө оруулагчдаас бүрдүүлдэг. Оюу Толгойн уурхайг ажиллуулдаг энэ компани нь Монгол Улсад манай улсын үйл ажиллагаагаа явуулж буй хамгийн том аж ахуй нэгж юм . Нөгөөтэйгүүр Монголын эдийн засгийн хөгжилд чухал ач холбогдолтой энэхүү хөрөнгө оруулалтыг дэмжихэд миний хувьд багагүй цаг хугацааг зарцуулсан.
Түүнчлэн уул уурхайн салбарт ашигладаг тоног төхөөрөмжийн хөдөлгүүр үйлдвэрлэдэг Cummins зэрэг бусад компаниуд бий. Уул уурхайн том ачааны машины генераторын хөдөлгүүрийг Их Британид байдаг Cummins компани үйлдвэрлэдэг. Энэ компани нь Монголд томоохон үйлдвэртэй бөгөөд тэнд нь Оюу Толгой, Эрдэнэт зэрэг уурхайнуудын машин, төхөөрөмжинд засвар үйлчилгээ үзүүлдэг.
Эдгээрээс гадна бид нягтлан бодох бүртгэлийн компаниуд бий. Жишээ нь үүнд KPMG, PWC зэргийг дурдаж болно. Мөн Лондонгийн хөрөнгийн бирж нь Монголын хөрөнгийн биржтэй маш чухал түншлэлийн гэрээтэй бөгөөд энэ нь цаашид улам өргөжнө. Ялангуяа, Монголын хөрөнгийн бирж дээр үнэт цаасаа бүртгүүлэх дотоодын компаниуд улам бүр нэмэгдэж байгаа үед эдгээр компаниуд нь Лондонгийн хөрөнгийн биржид давхар бүртгүүлэх боломж бий. Ингэснээр дэлхийн санхүүгийн төвүүдийн нэг болох Лондон дахь мэдлэг туршлагыг Монгол улстай хуваалцаж тус улсын хөрөнгийн зах зээлийн салбарыг хөгжүүлэх боломжтой юм.
Худалдаа үйлчилгээний компаниуд ч Монголд орж ирсэн. Жишээ нь ‘’Jaguar Land Rover’’ компанийн машинууд борлуулалт сайтай байна. Мөн Portmeirion, Mothercare, Karen Millen зэрэг компаниуд бий.
Мөн Монгол Улсын эдийн засаг өргөжиж, худалдан авах чадавхи өсөхийн хэрээр Монголд дэлгүүр нь буй Burberry шиг томоохон брэндүүд энд үйл ажиллагагаа явуулах боломж бүрдэх юм. Миний хувьд Их Британийн хүнсний бүтээгдэхүүний зах зээлийг илүүтэй хөгжүүлэх сонирхолтой байна. Одоогоор виски үйлдвэрлэдэг Diageo PLC Монголд байгаа. Эдгээр нь цаг хугацааны явцад өргөжин тэлнэ гэж найдаж байна.
-Манай улсын Засгийн газартай ямар төсөл, хөтөлбөр дээр хамтран ажиллаж байна вэ?
-Бид хэд хэдэн зүйл дээр ажиллаж байгаа. Гэхдээ одоогоор бидэнд Монгол Улстай хийсэн хоёр талын хөгжлийн хөтөлбөр байхгүй. Өмнө дурьдсанчлан, бид Ногоон Уур амьсгалын сан гэх мэт олон талт сангуудынхаа тусламжтайгаар хувь нэмрээ оруулдаг. Элчин сайдын яамны түвшинд бидэнд жижиг төслүүд хэрэгжүүлэх боломжтой сан бий. Жишээлбэл, бид Шотландын Эдинбург хотын Хериот-Ватт их сургуулийн англи хэлний орчуулгын курст төрийн албан хаагчдыг энэ удаад гурав дахь жилдээ илгээж байна.
Энэ нь сайд, өндөр албан тушаалтнуудад англи хэл дээр орчуулга хийх төрийн албан хаагчдын ур чадварыг хөгжүүлдэг хөтөлбөр гэсэн үг. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд бид 22 хүн явуулсан бол оны сүүлээр дахин өөр албан хаагчдыг сургана. Мөн одоогийн байдлаар бид мөнгө угаахтай тэмцэх, НҮБ-ын хориг арга хэмжээг хэрэгжүүлэх талаар Лондонд уулзалт, сургалт зохион байгуулан холбогдох албаныхныг явуулах гэж байна. Энэ нь Монгол Улсын зүгээс анхаарлаа хандуулан ажиллаж буй асуудал юм.
Ялангуяа Монгол Улс санхүүгийн салбарт нөлөөлж болох саарал жагсаалтаас зайлсхийхийн тулд олон улсын санхүүгийн үйл ажиллагааны ажлын хэсгийн зөвлөмжийн дагуу энэ жил мөнгө угаахтай тэмцэх чиглэлээр шургуу ажиллаж байна. Тиймээс бид Их Британид хэрхэн мөнгө угаахаас урьдчилан сэргийлдэг талаар туршлага судлуулахаар Гадаад харилцааны яам, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Монгол банкнаас холбогдох албан тушаалтнуудыг илгээхэд дэмжлэг үзүүлж байгаа юм.
-Одоогоор Монголд Их Британийн хөрөнгө оруулалттай хичнээн компани байгаа вэ?
-Энд үйл ажиллагаа явуулж байгаа манай хэд хэдэн компани бий. Хамгийн томоохон нь Их Британи, Австралийн хамтарсан Рио Тинто бөгөөд компанийн удирдага нь Лондонд байдаг. Тус компанийн хөрөнгийн 40 орчим хувийг Британийн хөрөнгө оруулагчдаас бүрдүүлдэг. Оюу Толгойн уурхайг ажиллуулдаг энэ компани нь Монгол Улсад манай улсын үйл ажиллагаагаа явуулж буй хамгийн том аж ахуй нэгж юм . Нөгөөтэйгүүр Монголын эдийн засгийн хөгжилд чухал ач холбогдолтой энэхүү хөрөнгө оруулалтыг дэмжихэд миний хувьд багагүй цаг хугацааг зарцуулсан.
Түүнчлэн уул уурхайн салбарт ашигладаг тоног төхөөрөмжийн хөдөлгүүр үйлдвэрлэдэг Cummins зэрэг бусад компаниуд бий. Уул уурхайн том ачааны машины генераторын хөдөлгүүрийг Их Британид байдаг Cummins компани үйлдвэрлэдэг. Энэ компани нь Монголд томоохон үйлдвэртэй бөгөөд тэнд нь Оюу Толгой, Эрдэнэт зэрэг уурхайнуудын машин, төхөөрөмжинд засвар үйлчилгээ үзүүлдэг.
Эдгээрээс гадна бид нягтлан бодох бүртгэлийн компаниуд бий. Жишээ нь үүнд KPMG, PWC зэргийг дурдаж болно. Мөн Лондонгийн хөрөнгийн бирж нь Монголын хөрөнгийн биржтэй маш чухал түншлэлийн гэрээтэй бөгөөд энэ нь цаашид улам өргөжнө. Ялангуяа, Монголын хөрөнгийн бирж дээр үнэт цаасаа бүртгүүлэх дотоодын компаниуд улам бүр нэмэгдэж байгаа үед эдгээр компаниуд нь Лондонгийн хөрөнгийн биржид давхар бүртгүүлэх боломж бий. Ингэснээр дэлхийн санхүүгийн төвүүдийн нэг болох Лондон дахь мэдлэг туршлагыг Монгол улстай хуваалцаж тус улсын хөрөнгийн зах зээлийн салбарыг хөгжүүлэх боломжтой юм.
Худалдаа үйлчилгээний компаниуд ч Монголд орж ирсэн. Жишээ нь ‘’Jaguar Land Rover’’ компанийн машинууд борлуулалт сайтай байна. Мөн Portmeirion, Mothercare, Karen Millen зэрэг компаниуд бий.
Мөн Монгол Улсын эдийн засаг өргөжиж, худалдан авах чадавхи өсөхийн хэрээр Монголд дэлгүүр нь буй Burberry шиг томоохон брэндүүд энд үйл ажиллагагаа явуулах боломж бүрдэх юм. Миний хувьд Их Британийн хүнсний бүтээгдэхүүний зах зээлийг илүүтэй хөгжүүлэх сонирхолтой байна. Одоогоор виски үйлдвэрлэдэг Diageo PLC Монголд байгаа. Эдгээр нь цаг хугацааны явцад өргөжин тэлнэ гэж найдаж байна.
-Манай улсын Засгийн газартай ямар төсөл, хөтөлбөр дээр хамтран ажиллаж байна вэ?
-Бид хэд хэдэн зүйл дээр ажиллаж байгаа. Гэхдээ одоогоор бидэнд Монгол Улстай хийсэн хоёр талын хөгжлийн хөтөлбөр байхгүй. Өмнө дурьдсанчлан, бид Ногоон Уур амьсгалын сан гэх мэт олон талт сангуудынхаа тусламжтайгаар хувь нэмрээ оруулдаг. Элчин сайдын яамны түвшинд бидэнд жижиг төслүүд хэрэгжүүлэх боломжтой сан бий. Жишээлбэл, бид Шотландын Эдинбург хотын Хериот-Ватт их сургуулийн англи хэлний орчуулгын курст төрийн албан хаагчдыг энэ удаад гурав дахь жилдээ илгээж байна.
Энэ нь сайд, өндөр албан тушаалтнуудад англи хэл дээр орчуулга хийх төрийн албан хаагчдын ур чадварыг хөгжүүлдэг хөтөлбөр гэсэн үг. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд бид 22 хүн явуулсан бол оны сүүлээр дахин өөр албан хаагчдыг сургана. Мөн одоогийн байдлаар бид мөнгө угаахтай тэмцэх, НҮБ-ын хориг арга хэмжээг хэрэгжүүлэх талаар Лондонд уулзалт, сургалт зохион байгуулан холбогдох албаныхныг явуулах гэж байна. Энэ нь Монгол Улсын зүгээс анхаарлаа хандуулан ажиллаж буй асуудал юм.
Ялангуяа Монгол Улс санхүүгийн салбарт нөлөөлж болох саарал жагсаалтаас зайлсхийхийн тулд олон улсын санхүүгийн үйл ажиллагааны ажлын хэсгийн зөвлөмжийн дагуу энэ жил мөнгө угаахтай тэмцэх чиглэлээр шургуу ажиллаж байна. Тиймээс бид Их Британид хэрхэн мөнгө угаахаас урьдчилан сэргийлдэг талаар туршлага судлуулахаар Гадаад харилцааны яам, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Монгол банкнаас холбогдох албан тушаалтнуудыг илгээхэд дэмжлэг үзүүлж байгаа юм.
"МОНГОЛЫН ЧАДВАРЛАГ ЗАЛУУ ҮЕИЙНХЭН НАДАД МАШ ИХ СЭТГЭГДЭЛ ТӨРҮҮЛСЭН"
"МОНГОЛЫН ЧАДВАРЛАГ ЗАЛУУ ҮЕИЙНХЭН НАДАД МАШ ИХ СЭТГЭГДЭЛ ТӨРҮҮЛСЭН"
-Их Британи улс хэвлэл мэдээллийн тэр дундаа сэтгүүлчдийн хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө, аюулгүй байдалд багагүй ач холбогдол өгдөг. Их Британид сэтгүүлчдийг хэрхэн хамгаалдаг вэ?
-Энэ оны долдугаар сарын 10-11-нд Их Британийн Засгийн газар, Гадаад хэргийн сайд Жереми Хантын санаачилгаар хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний олон улсын хурал зохион байгуулсан. Сүүлийн жилүүдэд дэлхий даяар сэтгүүлчдэд маш их дарамт шахалт ирж, зарим тохиолдолд ажлаа хийснийх нь төлөө бүрэлгэж байгааг дэлхий нийт харж байна. Нээлттэй орны хувьд Их Британид үг хэлэх эрх чөлөө нь маш чухал бөгөөд манай Засгийн газраас сэтгүүлчдэд өөрийн ажлаа ямар ч саад бэрхшээл, заналхийлэл, хүчирхийлэлгүйгээр хийх боломжтой байх нь ямар их л ач холбогдолтохй бусад улсуудад харуулахыг хүссэн.
Их Британийн сэтгүүлчид нээлттэй, эрх чөлөөт нийгэмд аливаа ажлыг саадгүйгээр хийх эрхээ бүрэн хамгаалуулсан байдаг. Мэдээж бид хувь хүний нууцлалын тухай хуультай бөгөөд сэтгүүлчид түүнийг хүндэтгэх ёстой. Гэхдээ үүнээс бусдаар сэтгүүлчид бүрэн эрх чөлөөтэй байдаг учир тэд Засгийн газар болон нийгмийн янз бүрийн салбаруудад маш шүүмжлэлтэй хандаж чаддаг. Ийн шүүмжилснээр тэдний аюулгүй байдалд ямар нэгэн муу үр дагавар гардаггүй. Учир нь тэд зүгээр л ажлаа хийж байгаа хүмүүс.
Тиймээс Их Британид хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний уламжлал байсаар ирсэн бөгөөд энэ бол бидний хувьд бахархал болсон зүйл. Монголд ихэнхдээ нээлттэй чөлөөт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдтэй. “Хил Хязгааргүй Сурвалжлагч” (‘’Reporters Without Borders’’) гэх мэт олон улсын байгууллагуудын үзэж буйгаар Монгол Улс эрх чөлөөт хэвлэл мэдээллийн салбартай. Хэвлэл мэдээллийн зарим хэрэгсэл нь улс төрийн хамааралтай гэх асуудлууд байдаг ч дэлхийн олон оронд ийм үзэгдэл бий.
Хамгийн чухал нь Монгол сэтгүүлчид ихэнхдээ ажлаа хийх эрх чөлөөтэй байгаа нь юм. Зарим сэтгүүлч бусдыг гүтгэсэн хэмээн шүүхэд дуудагддаг. Гэхдээ хувь хүний аюулгүй байдлын талаас нь харвал Монголд сэтгүүлчдэд хүндэтгэлтэй ханддаг гэж бодож байна.
-Та энд чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрөөж байна вэ? Монгол орны хөдөө нутгаар аялсан уу?
-Тийм ээ, дээр дурдсанчлан галт тэрэгний аялал хийхэд би өөрөө оролцож Монгол орны хойд нутгуудаар бага зэрэг аялж Дархан, Эрдэнэт рүү явлаа. Мөн уг аяллаас гадна Сэлэнгэ аймгаар явж, Өмнөговь руу хэд хэдэн удаа буюу Оюу Толгойн уурхайд очихоос гадна Улаанбаатар хоттой ойролцоо аймгуудад зочилсон.
Монгол орон үнэхээр үзэсгэлэнтэй газар нутагтай. Мөн хоттой ойрхон ч гэсэн үзэсгэлэнтэй байгалтай Тэрэлж рүү явах дуртай. Өвлийн улиралд би Sky Resort-д цанаар гулгадаг. Зуны цагт их ажлын хажуугаар цаг зав гарвал гольф тоглох дуртай ч тэр бүр зав гараад байдаггүй юм. Би эртний сүм хийдэд маш их дуртай, тиймээс гэртэй минь ойр байдаг Чойжин ламын музей, бас тийм ч холгүй орших Богд Хааны музейг үзэх дуртай. Ялангуяа зуны дэлгэр цагт эдгээрийг үзэж сонирхоход маш тааламжтай байдаг.
-Та энэ жилийн Наадмыг хэрхэн тэмдэглэсэн бэ?
-Энэ жилийн наадам миний хувьд хоёр дахь нь байлаа. Тиймээс энэ удаад өнгөрсөн жилийг бодоход наадмыг хэрхэн тэмдэглэдэг, уг баярын талаар мэдэгдэхүүнтэй, нэг үгээр бага зэрэг дассан байсан. Би Наадмын нээлтийн томоохон арга хэмжээг Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд үзэж сонирхсон. Наадмын орой уламжлалт болон сонгодог хөгжмөөс авхуулаад поп урлаг хүртэлх Монголын бүхий л хөгжмийн онцлогийг харуулсан тоглолтыг Сүхбаатарын талбайд үзлээ. Мөн Их Тэнгэрт болсон Ерөнхийлөгчийн хүлээн авалтад оролцсон. Дараа өдөр нь Хүй долоон худагт хурдан морин уралдааныг үзэж сонирхон, Монголын Бизнесийн зөвлөл гэх мэт төрөл бүрийн байгууллагуудын уламжлалт гэрүүдээр зочилсон доо.
-Энд байх хугацаанд танд юу хамгийн ихээр сэтгэгдэл төрүүлэв?
-Монголын залуу үеийхэн надад маш их сэтгэгдэл төрүүлсэн. Монгол залуус маш сайн боловсролтой, нээлттэй сэтгэлгээтэй учир Монголынг үнэхээр сайхан ирээдүй хүлээж байна гэж хэлж болно.
Тэдний ихэнх нь Их Британи, АНУ, Австрали, Европын орнуудад гээд дэлхийн өнцөг булан бүрт суралцсан байдаг. Мөн энд байгаа залуу үеийнхэн маш их эрч хүчтэй гэдэг нь мэдрэгддэг. Тэд Монгол орны байгалийн баялаг, газар зүйн байрлалаа ашиглаж чадварлаг залуусаа бүрэн дайчилж улсдаа эерэг өөрчлөлт авчирахыг хүсч байна.
Монгол залуус надад маш өндөр сэтгэгдэл төрүүлдэг учир би тэдэнтэй салбар бүрт хамтарч ажиллах дуртай. Монгол улс чадварлаг залуусаар түүчээлж яваа энэ цагт эргэлзээгүй гэрэлт ирээдүй өөд чиглэж байна гэж би бардам хэлнэ.
Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд Монгол Улсын төр засаг хуучин ЗХУ-ын авторитар тогтолцооноос өнөөгийн маш эрч хүчтэй ардчилал руу шилжсэн. Шинэ тогтолцоонд шилжих нь нэг өдрийн дотор л болчихдог зүйл биш, багагүй цаг хугацаа шаардана. Гэхдээ залуу хүмүүсийн хандлага, сэтгэлгээ нь улсын ирээдүйд эерэг ахиц дэвшил гаргахад тусална гэж би бодож байна.
-Бидний ярилцлагын урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
-Баярлалаа.
-Их Британи улс хэвлэл мэдээллийн тэр дундаа сэтгүүлчдийн хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө, аюулгүй байдалд багагүй ач холбогдол өгдөг. Их Британид сэтгүүлчдийг хэрхэн хамгаалдаг вэ?
-Энэ оны долдугаар сарын 10-11-нд Их Британийн Засгийн газар, Гадаад хэргийн сайд Жереми Хантын санаачилгаар хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний олон улсын хурал зохион байгуулсан. Сүүлийн жилүүдэд дэлхий даяар сэтгүүлчдэд маш их дарамт шахалт ирж, зарим тохиолдолд ажлаа хийснийх нь төлөө бүрэлгэж байгааг дэлхий нийт харж байна. Нээлттэй орны хувьд Их Британид үг хэлэх эрх чөлөө нь маш чухал бөгөөд манай Засгийн газраас сэтгүүлчдэд өөрийн ажлаа ямар ч саад бэрхшээл, заналхийлэл, хүчирхийлэлгүйгээр хийх боломжтой байх нь ямар их л ач холбогдолтохй бусад улсуудад харуулахыг хүссэн.
Их Британийн сэтгүүлчид нээлттэй, эрх чөлөөт нийгэмд аливаа ажлыг саадгүйгээр хийх эрхээ бүрэн хамгаалуулсан байдаг. Мэдээж бид хувь хүний нууцлалын тухай хуультай бөгөөд сэтгүүлчид түүнийг хүндэтгэх ёстой. Гэхдээ үүнээс бусдаар сэтгүүлчид бүрэн эрх чөлөөтэй байдаг учир тэд Засгийн газар болон нийгмийн янз бүрийн салбаруудад маш шүүмжлэлтэй хандаж чаддаг. Ийн шүүмжилснээр тэдний аюулгүй байдалд ямар нэгэн муу үр дагавар гардаггүй. Учир нь тэд зүгээр л ажлаа хийж байгаа хүмүүс.
Тиймээс Их Британид хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний уламжлал байсаар ирсэн бөгөөд энэ бол бидний хувьд бахархал болсон зүйл. Монголд ихэнхдээ нээлттэй чөлөөт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдтэй. “Хил Хязгааргүй Сурвалжлагч” (‘’Reporters Without Borders’’) гэх мэт олон улсын байгууллагуудын үзэж буйгаар Монгол Улс эрх чөлөөт хэвлэл мэдээллийн салбартай. Хэвлэл мэдээллийн зарим хэрэгсэл нь улс төрийн хамааралтай гэх асуудлууд байдаг ч дэлхийн олон оронд ийм үзэгдэл бий.
Хамгийн чухал нь Монгол сэтгүүлчид ихэнхдээ ажлаа хийх эрх чөлөөтэй байгаа нь юм. Зарим сэтгүүлч бусдыг гүтгэсэн хэмээн шүүхэд дуудагддаг. Гэхдээ хувь хүний аюулгүй байдлын талаас нь харвал Монголд сэтгүүлчдэд хүндэтгэлтэй ханддаг гэж бодож байна.
-Та энд чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрөөж байна вэ? Монгол орны хөдөө нутгаар аялсан уу?
-Тийм ээ, дээр дурдсанчлан галт тэрэгний аялал хийхэд би өөрөө оролцож Монгол орны хойд нутгуудаар бага зэрэг аялж Дархан, Эрдэнэт рүү явлаа. Мөн уг аяллаас гадна Сэлэнгэ аймгаар явж, Өмнөговь руу хэд хэдэн удаа буюу Оюу Толгойн уурхайд очихоос гадна Улаанбаатар хоттой ойролцоо аймгуудад зочилсон.
Монгол орон үнэхээр үзэсгэлэнтэй газар нутагтай. Мөн хоттой ойрхон ч гэсэн үзэсгэлэнтэй байгалтай Тэрэлж рүү явах дуртай. Өвлийн улиралд би Sky Resort-д цанаар гулгадаг. Зуны цагт их ажлын хажуугаар цаг зав гарвал гольф тоглох дуртай ч тэр бүр зав гараад байдаггүй юм. Би эртний сүм хийдэд маш их дуртай, тиймээс гэртэй минь ойр байдаг Чойжин ламын музей, бас тийм ч холгүй орших Богд Хааны музейг үзэх дуртай. Ялангуяа зуны дэлгэр цагт эдгээрийг үзэж сонирхоход маш тааламжтай байдаг.
-Та энэ жилийн Наадмыг хэрхэн тэмдэглэсэн бэ?
-Энэ жилийн наадам миний хувьд хоёр дахь нь байлаа. Тиймээс энэ удаад өнгөрсөн жилийг бодоход наадмыг хэрхэн тэмдэглэдэг, уг баярын талаар мэдэгдэхүүнтэй, нэг үгээр бага зэрэг дассан байсан. Би Наадмын нээлтийн томоохон арга хэмжээг Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд үзэж сонирхсон. Наадмын орой уламжлалт болон сонгодог хөгжмөөс авхуулаад поп урлаг хүртэлх Монголын бүхий л хөгжмийн онцлогийг харуулсан тоглолтыг Сүхбаатарын талбайд үзлээ. Мөн Их Тэнгэрт болсон Ерөнхийлөгчийн хүлээн авалтад оролцсон. Дараа өдөр нь Хүй долоон худагт хурдан морин уралдааныг үзэж сонирхон, Монголын Бизнесийн зөвлөл гэх мэт төрөл бүрийн байгууллагуудын уламжлалт гэрүүдээр зочилсон доо.
-Энд байх хугацаанд танд юу хамгийн ихээр сэтгэгдэл төрүүлэв?
-Монголын залуу үеийхэн надад маш их сэтгэгдэл төрүүлсэн. Монгол залуус маш сайн боловсролтой, нээлттэй сэтгэлгээтэй учир Монголынг үнэхээр сайхан ирээдүй хүлээж байна гэж хэлж болно.
Тэдний ихэнх нь Их Британи, АНУ, Австрали, Европын орнуудад гээд дэлхийн өнцөг булан бүрт суралцсан байдаг. Мөн энд байгаа залуу үеийнхэн маш их эрч хүчтэй гэдэг нь мэдрэгддэг. Тэд Монгол орны байгалийн баялаг, газар зүйн байрлалаа ашиглаж чадварлаг залуусаа бүрэн дайчилж улсдаа эерэг өөрчлөлт авчирахыг хүсч байна.
Монгол залуус надад маш өндөр сэтгэгдэл төрүүлдэг учир би тэдэнтэй салбар бүрт хамтарч ажиллах дуртай. Монгол улс чадварлаг залуусаар түүчээлж яваа энэ цагт эргэлзээгүй гэрэлт ирээдүй өөд чиглэж байна гэж би бардам хэлнэ.
Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд Монгол Улсын төр засаг хуучин ЗХУ-ын авторитар тогтолцооноос өнөөгийн маш эрч хүчтэй ардчилал руу шилжсэн. Шинэ тогтолцоонд шилжих нь нэг өдрийн дотор л болчихдог зүйл биш, багагүй цаг хугацаа шаардана. Гэхдээ залуу хүмүүсийн хандлага, сэтгэлгээ нь улсын ирээдүйд эерэг ахиц дэвшил гаргахад тусална гэж би бодож байна.
-Бидний ярилцлагын урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
-Баярлалаа.