БНСУ манай гуравдагч хөршүүдийн нэг. Азийн өндөр хөгжилтэй оронд тооцогддог тус улстай Монгол Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцэрэ байгуулахаар 2023 оноос хойш ажиллаж байна.

Эдийн засгийн түншлэлийн гэрээнд Чөлөөт худалдааны гэрээ мөн багтдаг. Энэ нь хоёр улс харилцан бие биедээ зах зээлээ нээж, илүү уян хатан нөхцөлөөр худалдаа хийж, хөрөнгө оруулна гэсэн үг. Энэ гэрээг байгуулахад хуулийн зөвлөхөөр ажиллаж буй З.Шагдарсүрэнтэй ярилцав. 

-Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр олон улсын гэрээ тул дотоодын хууль тогтоомжоос давуу эрхтэй баримт бичиг болно. Иймд гэрээний заалт бүр маш чухал үр нөлөөтэй. Мөн гэрээний хоёр хавсралт гэрээнээс дутахгүй чухал.

Манай улс Дэлхийн худалдааны байгууллагын ерөнхий хэлэлцээрт багтсан. Энэ хэлэлцээрийн хавсралтад аль салбаруудад гадаадын хөрөнгө оруулалтыг оруулахгүй вэ гэдгээ тодорхой заадаг.

Хүн орхоодой Өмнөд Солонгосын стратегийн бүтээгдэхүүн тул энэ салбар руу (загас мөн адил) гаднын компаниудыг оруулдаггүй юм байна.

Энэ дагуу бид БНСУ-тай байгуулах хэлэлцээрийн хавсралтад нээлттэй, хаалттай салбаруудаа нэрлэсэн. Хавсралтад заагаагүй салбарт хэлэлцээрийн нөгөө тал чөлөөтэй орох, үйл ажиллагаа явуулах амлалт өгөөгүй гэсэн үг юм.

Хоёрдугаар хавсралтад ямар салбаруудыг хаахаа жагсаасан. Хаана гэдгийг юу гэж ойлгох вэ гэхээр Монгол Улс эдгээр салбарт амлалт өгөхгүй, зохицуулах бодлогын орон зайгаа авч үлдэж байна гэсэн үг юм. Энэ нь хөрөнгө оруулагчийн зүгээс эрсдэлтэй салбарууд.

Жишээ нь, БНСУ манай хөрөнгө оруулагчдад далайн тээврээ хязгаарласан. Энэ нь бидэнд татгалзах салбар биш. Учир нь бид далайн тээвэр хийдэггүй. Иймд энэ салбараа манай хувийн хэвшлийнхэнд нээж өгөөч гэхгүй.   

-Манай талаас уул уурхайг хязгаарласан салбарт багтаажээ. Энэ нь "Рио Тинто" гэх мэт түрүүлж орж ирсэн, гаднын ААН-үүдэд давуу байдал үүсгэхгүй юу?
-Тус улс манай уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулах сонирхлоо илэрхийлдэг. Хэлэлцээрийн төслийг яриа хэлэлцээний шатанд өөрчлөх боломжтой. Манай талаас уул уурхайн салбарыг хязгаарласнаар тус улсын хувийн хэвшилд л хаалттай болно. Энэ салбар манай улсад хөгжсөөр, бид цаашид энэ салбарт ямар зохицуулалт хийх нь тодорхойгүй байна. Иймд энэ салбарыг бүхэлд нь хаалттай болгосон. Гэхдээ БНСУ-ын төрийн өмчит ААН-үүдэд нээлттэй гэсэн үг юм.        

Тус улс уул уурхайг дагасан үйлчилгээнүүд болох хүнд машин техник нийлүүлэх хүсэлтэй байгаа юм.    

Газрын тос, цөмийн эрчим хүчний салбар манай стратегийн ач холбогдолтой салбар тул мөн хаалттай гэсэн хавсралтад багтсан. Газрын зураг, өндөр нарийвчлалтай кадастрын зураг боловсруулах, ундны усны салбарт улсын нууц тул мөн хаалттай.

БНСУ манай улсад хүнсний бөөний худалдаа эрхдлэх бол заавал Монголд төлөөний газраа нээнэ. Зарим тохиолдолд тухайн компанид Монголд оффисоо нээхийг шаардсан.

Стратегийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг экспортлох зөвшөөрлийг өрсөлдөөнт шалгаруулалтын үндсэн дээр, магадлан итгэмжлэлээр олгоно. Манай улсын стратегийн хүнсний бүтээгдэхүүний (мах, сүү, гурил гэх мэт) экспортлох зөвшөөрлийг  хүссэн компани бүрд олгодоггүй.

Согтууруулах ундаа борлуулахдаа мөн зөвшөөрөл авна. Малын генетик нөөцийн судалгаа хийхдээ БНСУ-ын компани заавал монгол компанитай хамтран ажиллана. Захиалгаар судалгаа хийх нь үйлчилгээний нэг төрөл юм.

Хүн орхоодой Өмнөд Солонгосын стратегийн бүтээгдэхүүн тул энэ салбар руу (загас мөн адил) гаднын компаниудыг оруулдаггүй юм байна.

Япон, Өмнөд Солонгос улсууд өөрсдөө олон жилийн турш хаалттай байж байгаад зах зээлээ барууны орнуудад нээж, тэдний технологиос суралцан, хөгжсөн улсууд.

Монгол шиг жижиг, хөгжиж буй улс Япон, БНСУ гэх мэт өндөр хөгжилтэй орнуудтай ийм гэрээ байгуулах нь буруу гэх хүн байна. Зарим судлаач энэ гэрээг хийхгүй, хаалттай хэвээр үлдэх нь харин ч өрсөлдөөнөөс хоцрогдох, инновац нэвтрэхгүй байх гэх мэт олон сул талтай гэдэг.       

Япон, Өмнөд Солонгос улсууд өөрсдөө олон жилийн турш хаалттай байж байгаад зах зээлээ барууны орнуудад нээж, тэдний технологиос суралцан, хөгжсөн улсууд.

Гаалийн мэдээллийг харвал манай улс бараг бүх улстай алдагдалтай худалдаа хийж байна. Тэгэхээр ямар ч улстай эдийн засгийн түншлэл байгуулаад хэрэггүй ч юм шиг. Гэхдээ геополитикийн ач холбогдол талаас нь харвал хэрэгтэй.        

Улс төрийн харилцаа өндөр түвшинд хүрсэн тул хамгийн түрүүнд Япон, Өмнөд Солонгостой гэрээ хийх нь.

Манай улс 3.5 сая хүн амтай тул хөрөнгө оруулагчид төдийлөн сонирхохгүй байж болох ч Монголд үйлдвэрлэсэн барааг дээрх хоёр орон руу таатай нөхцөлөөр гаргана. Иймд гуравдагч орны хөрөнгө оруулагч үйлдвэрээ Монголд нээх боломжтой. Энэ үүднээс зах зээлээ томруулах ААН-үүдэд боломж олгодог.

Япон руу зөгийн бал, чацаргана гэх мэт хүнсийг экспортолж байна. Томоко гэж япон хүн зөгийн балаа Япон руу экспортолдог.

-Энэ гэрээг байгуулснаар Японы импорт 300 сая ам.доллараас нэг тэрбум ам.долларт хүрлээ. Ялангуяа хуучин машиныг ихээр оруулж байгаа тухайд?
-Эдийн засгийн түншлэл байгуулсан, байгуулаагүй бид приус худалдан авсаар, амьжиргаагаа залгуулсаар л байх болно. Учир нь 15-аас дээш жилийн насжилттай автомашинд гаалийн хөнгөлөлт үйлчилдэггүй.            

Сүүлийн үед манайд GS25, Emart, CU гэх мэт БНСУ-ын дэлгүүрүүд олноороо нээгдлээ.  Эдийн засгийн түншлэл байгуулаагүй байсан ч үйлчилгээний салбарт Өмнөд Солонгосын олон брэнд нэвтэрлээ.    

Бид хаалттай хэвээрээ л байвал энэ мэт шинэ стандартууд манайд нэвтрэхгүй. Хилээ хаагаад үйлдвэрлэл нь хөгжсөн улс байна уу?

-Евразийн эдийн засгийн хэлэлцээрийг өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард байгуулахаар төлөвлөсөн. Гэвч дотоодын үйлдвэрлэгчид хүчтэй эсэргүүцсэн. Энэ гэрээг дотоодын ААН-үүд эсэргүүцэж байна уу?
-Эмзэг салбаруудаас хамаарна.      

Бид цөөн нэр төрлийн бараа үйлдвэрлэдэг. Тэдгээр үйлдвэрлэгчээ өндийж байхад нь зах зээлийг нь гаднынханд нээж болохгүй. Салбарын оролцогчдоо сонсоно. Наанатай, цаанатай хандах хэрэгтэй.

Уг нь оросын зах зээлд нэвтрэхэд япон, солонгос шиг өндөр шаардлага тавьдаггүй. Манай үйлдвэрлэгчдэд таатай боломж боловч хойд хөрш өндөр татвар ногдуулдаг.

-БНСУ манай талтай газрын ховор элементийн чиглэлд хамтран ажиллах сонирхлоо илэрхийлж, судалгааны хүрээлэн байгуулсан. Гэвч гэрээний төсөлд уул уурхайг бүхэлд нь Солонгосын хөрөнгө оруулагчдад хаажээ.
-БНСУ энэ заалтыг хүлээн зөвшөөрөөгүй. Тус улс хэдхэн салбарыг сонирхож байгаагийн нэг нь уул уурхай.

Гэхдээ стратегийн ордод хөрөнгө оруулахад Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хамаарахгүй. Тэгэхээр хоёр дахь хавсралтад заасан, хаалттай салбарууд нь илүүтэй хувийн хэвшилд хамаатай. Гэхдээ үүнийг орж болохгүй гэж ойлгож болохгүй. энэ нь эрсдэлтэй салбар шүү гэсэн анхааруулга гэдгийг дахин хэлье.        

Гаднын хөрөнгө оруулагчид манай уул уурхайн салбарт голдуу хөрөнгө оруулсан. БНСУ-д энэ салбар төдийлөн өндөр хөгжөөгүй байна. Тус улс манай газрын ховор элементийн төслүүдийг сонирхдог.    

-Мэдээлэл өгсөнд баярлалаа.