Дэлхий дахинд хорт хавдраар өвчлөгсдийн тоо нэмэгдэж байгаа нь олон хүнийг түгшээх бо­лов. Нөгөөтэйгүүр, өвч­лөл хэт залуужиж буй юм байна. Энэ байдал Дэл­хийн эрүүл мэндийн бай­гуул­лагыг түгшүүр ава­хад хүр­гэжээ. Олон хүнийг хамарч байгаа хорт хавд­рын шалт­гаан тогтоогдсон бөгөөд тэр нь химийн гаралтай эм бэлд­мэлийн ач, тус байж. Агаарын бохирдол үүний бас нэгэн шалтгаан гэдгийг Хавдар судлалын үндэсний тө­вийн эрдэм шинжилгээний сургалт мэдээллийн ал­баны дарга Д.Оюунчимэг хэлсэн. Түүн­тэй уулзаж ярилцлаа.

-Хавдрын өвчлөл ихэс­сэнийг цаг үргэлж ярь­даг ч юунаас үүдэл­тэй эсэх то­дорхойгүй юм шиг ээ. Дэл­хий дахиныг түгшээсэн хав­­­­­дар манайд ямар бай­далтай байна вэ?
-Орчны уур амьсгалын болон өдөр тутамд хэрэглэдэг хүнсний бүтээгдэхүүний өөрч­­лөлт хавдар тусахад нөлөөлдөг. Түүнчлэн хөдөл­гөөний хомсдолтой ч хол­боотой юм.

Сүүлийн арван жил дэл­хий нийтээр халдварт өвчинд анхаарал хандуулсаар ирсэн. Тэр нь үр дүнд хүрч, өдгөө халдварт өвчний эсрэг олон вакцинтай болсон байгаа. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар халдварт бус өвчлөлийн тоо эрс нэмэгдэх боллоо. Үүнд, зүрх судас, хавдар, чихрийн шижин, осол гэмтэл зэрэг багтдаг. Тиймээс дэл­хий да­хинд халдварт бус өвчний эсрэг тэмцэх аян зарлаад байна. Халдварт бус өвчний эхэнд хорт хавдрын өвчлөл ордог.

-Дэлхийн эрүүл мэн­дийн байгууллагад бүртгэл­тэй хэдэн төрлийн хавдар байдаг вэ. Монголчуудад аль нь зонхилон тохиолд­дог вэ?
-Одоогоор дэлхий дахинд 200 гаруй төрлийн хорт хав­дар байдаг гэсэн судалгаа бий. Үүнээс 100 гаруй төр­лийн хавдраар манайхан зонхилон өвчилдөг.

Ер нь хавдар хүний эд, эсийн тогтолцоонд бүрддэг. Тэгэхээр хүний эд, эс ямар тогтолцоотой эсэхээс шалт­гаалан хавдар үүсдэг гэж болно. Өөрөөр хэлбэл, арьс, яс, булчирхай, уушиг, элэг­ний гээд хүнд ямар эрхтний систем байна тэр болгон л хавдраар өвчлөх магад­лал­тай байдаг. Манайхны өвчил­дөг хавдрын 80 хувийг элэг, ходоод, улайн хоолой, уушиг, умайн хүзүү, хөхний хавдар эзэлдэг юм.

Бүдүүн шулуун гэдэсний болон нойр булчирхай, савны хавдрууд үлдсэн хувьд нь багтдаг.
Монголд зонхилон то­хиолд­дог хорт хавдрын үүсэх шалтгаан, эрсдэлт хүчин зүйлүүд харилцан адилгүй. Тухайлбал, элэгний хавдар нь халдварт шар өвчний виру­сээс үүдэлтэй. Өөрөөр хэл­бэл, халдварт шар өвчний вирус архагшсанаар элэгний хорт хавдраар өвчлөхөд хүр­гэдэг. Энэхүү өвчлөлийг нэ­мэгдүүлэх бас нэгэн шалт­гаан өнөөдөр архи, тамхи, хоол хүнсний зохисгүй хэрэг­лээ гэж болно.

-Хавдраар өвчилснийг ярихаас өмнө эрүүл бай­хын тулд яах ёстой талаар уншигчдад зөвлөхгүй юу?
-Тэгэхээр хавдрыг өвчил­сөн хойно нь эмчилнэ гэдэг бол бэрхшээлтэй. Хавдар аль болох эрт үе шатандаа илэрвэл төгс эмчлэгдэх хувь төдий чинээ ихэсдэг. Тэр ч утгаараа гурав, дөрөвдүгээр үе шатандаа илэрсэн хавдар төгс эмчлэгдэх нь хүнд­рэл­тэй. Ийм тохиолдолд хэдий хугацаанд амьдруулах тухай яригдахаас биш төгс эмчлэг­дэж болохыг хэлэхэд хэцүү.

Хавдар хожуу үе шатан­даа илэрвэл эмчлүүлэхэд хүндрэлтэй тул урьдчилан сэргийлэхэд илүү анхаарах хэрэгтэй болж бай­гаа юм. Ингэснээр хавдраас бүрэн сэргийлэх боломжтой. Хүүх­дийг багаас нь ариун цэвэр, хоол хүнсний аюулгүй байд­лыг сахих, гараа угаах дадалд сургах явдал урьд­чилан сэр­гийлэх аргуудын эхнийх юм.

Хоол хүнсэндээ амьтны гаралтай өөх тостой хоолыг их хэмжээгээр идэхгүй байх нь чухал.
Монголын эмэгтэйчүүдэд зонхилон тохиолддог өвчний нэг умайн хүзүүний хавдар. Нийт эмэгтэйчүүдэд тохиолд­дог хавдрын хоёрдугаарт багт­­даг. Нэгдүгээрт мөн л элэгний хавдар ордог юм. Эмэгтэй хүн бэлгийн хавь­талд орсон ца­гаас эхлэн вирусийн халдвар авах эрс­дэлтэй болдог. Тий­мээс бэл­гийн олон хавь­тагчтай байх нь умайн хү­зүүний хорт хавд­раар өвч­лөхөд хүргэх аюул­тай гэдгийг сануулмаар бай­на.

-Тэмцсэний эцэст халд­варт өвчнөөс сэргийлэх вакцин­тай болжээ. Хавд­раас сэр­гийлэх вакцин манайд бий юү?
-Элэгний өвчилөлд 3-4 вирус яригдсан бол “HPҮ” буюу хүний хөхөнцөр виру­сийн хувьд өөр. Тэгэхээр ямар вирус зонхилон тархсан, түүний эсрэг вакцин хийж байгаа. Хөгжингүй орнуудад цөөхөн тоогоор л хэрэглэдэг. Асар өндөр өртөгтэй. Манай улсад ийм вакциныг одоогоор оруулж ирээгүй байгаа. Чу­хам ямар төрлийн вирус зон­хилж байгааг тогтоохоор эр­дэмтэд судалгаа хийж байна.

-Тэгээд хэзээ вакцинтай болох вэ?
-Юутай ч ойрын хуга­цаанд манайд улсад энэ вакциныг оруулж ирэх байх. Олон ул­сын байгуулла­гуу­даас ч энэ талаар санал тавьж байгаа болохоор хорт хавд­раас сэр­гийлэх уг вакциныг монгол­чууд олон жил хүлээх­гүй байх гэж бодож байна.

-Төгс эмчлэгддэг хав­дар гэж байдаг уу. Хорт хавдрын эмчилгээ ямар шатандаа яваа бол?
-Дээр дурдсан зургаан хавдраас эрт илэрсэн то­хиолдолд бүрэн төгс эмч­лэгддэг нь умайн хүзүүний болон хөхний хавдар юм. Энэ хоёр хавдраар өвчлөхийн гол шалтгаан нь хожуу төрөх, олон удаагийн үр хөндөлт, жирэмснээс хамгаалах эм, тариа гормоны зохисгүй хэ­рэглээ юм.

-Тэгвэл хавдрын онош­логоо хийх тоног төхөө­рөмж манайд ямаршуухан түвшинд байдаг вэ?
-Хавдар судлалын үндэс­ний төв улсын хэмжээнд ганц гэдгээрээ ачаалалтай ажил­ладаг. Тийм ч гэсэн шинэ тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх, байнга шинэчлэх ажлаа зог­соодоггүй. Хорт хавдраар өвчлөхөөс сэргийлэхэд хоёр төрлийн арга хэмжээг эхлэн зохион байгуулж байгаа. Өрх сумын түвшинд хорт хавдрыг илрүүлж болох хялбар, энгийн олон түмнийг хамрах түгээ­мэл аргуудыг эрүүл мэндийн анхан шатны бай­гууллагын ажилтнуудад сур­гах явдал чухал байгаа. Мөн эмнэл­гүүдийг хавдрыг эрт илрүүлэх тоног төхөөрөм­жөөр хангах нь чухал юм. Хавдар суд­лалын тө­вийн захирлын са­наачилгаар 21 аймгийн тө­вийн эмнэлэгт сүүлийн үеийн дижитал ду­рантай болсон. Энэ дурангаар ходоодны хавд­рыг оношлох боломжтой. Түүнчлэн Эрүүл мэндийн сайдын ту­шаалаар аймаг орон нутагт хорт хавдрын химийн эмчил­гээг хийлгэх болж байгаа.

Энэ мэт ачааллаа саа­руу­лаад ирэхээр бид өөрсдөө хөгжингүй орнуудын дэв­шилтэт технологи нэвтрүү­лэх боломж бүрдэж байна. Эд, эсийн шинжилгээгээр хавд­рыг оношилдог. Тиймээс ийм шинжилгээний лабора­торийн тоног төхөөрөмжийг шинэч­лэх тал дээр анхаарч ажил­лаж байгаа.

-Охид, бүсгүйчүүд өөхөн хавдраар өвчлөх нь ихэссэн гэх юм. Энэ үнэн үү. Эрүүл мэндэд хэр хортой вэ?
-Хавдрыг хортой хоргүй гэж ангилдаг. Өөх нь хүний биеийн хэсэг газар үрждэг бөгөөд манайхнаар өөхөн гээд байгаа тэр хавдрыг ана­гаах ухаанд липома гэж нэр­лэдэг. Ийм тохиолдолд тухайн хэсэгт зүсэлт хийж эмчлэхэд эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй.

Ч.Анна