Тавантолгойн орд газ­рын 86 хувийг нь төр, 14 хувийг нь “Энержи ресурс” консерциум эзэмшиж бай­сан бөгөөд С.Баяр Ерөн­хий сайд болонгуутаа тус консерциумын мэдлийн ху­вийг хурааж аваад бай­гаа билээ. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд­той уулзаж ярилцлаа. Тэрбээр “Энержи ресурс” консер­циумын 15 хувийг эзэмшиж байсан юм.

-Тавантолгойг 100 хувь төрийн мэдэлд авах шийд­вэр гарсан. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Шийдвэр хараахан гараа­гүй байна. Ерөнхий сайд Тавантолгойн орд газрыг төр бүрэн эзэмших бололцоотой, ер нь ч тийм сонирхолтой байна гэдгээ илэрхийлсэн. Мэдээжийн энэ тухай ард­чилсан нийгэмд ярих л зүйл. Бас хуулийн дагуу ч байж болох асуудал.

-Тэгэхээр та Ерөнхий сайдыг дэмжиж байгаа хэ­рэг үү?
-Нөхцөл байдлыг хүмүүс ойлгох ёстой л доо. Нэгдү­гээрт, яагаад ийм асуудал гарах болов гэдгийг бодох хэрэгтэй. Хэрвээ Таван тол­гойн орд газрыг гадныхан эзэмшээд үйл ажиллагаа эрхэлж байсан бол өнөөдөр ямар нөхцөл байдал үүсэх байсан бол гэдгийг бодож үзэх ёстой. Үүнийг одоо хэлэхэд хэцүү л дээ. Мөн сүүлийн үед ард түмэн, эх орон гэж ярих дуртай, ард түмний нэр барь­сан эх орончийн дүр эсгэсэн хүмүүс олшрох болж. Тэд Тавантолойг “Энержи ре­сурс”-ээс хураан авах хэрэг­тэй хэмээн баахан шоудсан. Гэтэл муу хэлүүлээд байгаа тэр “Энержи ресурс” нь Та­ван­толгойн лицензийг өнөөд­рийг хүртэл хадгалсаар, гад­ныхны зууш болохоос хам­гаалсаар ирсэн байгаа юм. Тэгэхээр аль нь эх оронч байна вэ гэдгийг цаг хугацаа, нөхцөл байдал харуулаад өгч байгаа юм биш үү. Хоёр­дугаарт, юм хийж бүтээж байгаа хүмүүс дандаа шүүмж­лэлийн бай болдог гэдгийг харууллаа. Нийгэмд нэг ч төгрөгийн баялаг бүтээ­гээгүй хүмүүс бидний нэр хүндийг аль болохоор гутаах, хийсэн бүтээснийг нь сүүдэр­түүлэх гэж хичээсээр ирлээ. Мэдээж энэ бүхний ард тодор­хой хүмүүсийн улс төр, эдийн засгийн сонирхол бай­на. Тэдний хажууд “Энержи ресурс” консерциумд нэгд­сэн компаниуд жинхэнэ эх орончид байжээ гэж бодож байна. Учир нь лицензийг нь хууль номын дагуу авсан уу гэвэл авсан. Гадаадын хү­мүүс сонирхож байсан уу, сонирхож байсан. Хамгийн гол үр дүн нь энэ лицензийг зарж үрэгдүүлж, богино хуга­цааны ашиг хийгээгүйд л байгаа юм. Бид лицензийг аваад найман жил хэнд ч өгсөнгүй. Өөрөөр хэлбэл, охиноо хадамд гаргах гэж байгаа эцэг шиг л лицензийг нь хадгалж, харамлаж, тат­варын мөнгийг нь төлөөд, өрөөлд ч ашиглуулалгүй, зарж наймаалахгүй явсаар өнөөдрийг хүргэлээ.
Гэтэл дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний үнэ өсч, гадна дотныхон энэ ордыг сонир­хоод ирмэгц ёстой л нөгөө тамын тогооны үлгэр гээч болов. Ерөнхий сайд “Энержи ресурс”-ийнхэнд “сайхан хад­галж ирлээ, баярлалаа” гэж хэлсэнд нь талархаж байгаа.

-Тэгвэл Ерөнхий сай­дын зөв гэсэн үг үү?
-Гэхдээ “баярлалаа”-аар асуудлыг шийдчихнэ гэдэг хэцүү. “Баярлалаа” гэдэг үгийг ямар халааслах биш дээ гэсэн үг байдаг шүү дээ.

-Ерөнхий сайд хурааж авахдаа “Би нийгмийн за­хиалгаар, ард түмний шаард­лага, хүсэлтээр энэ зүйлийг хийж байна” гэсэн. Таны тэр шүүмжлээд байгаа тэр эх орончид гэж өөрс­дий­гөө магтагсдын хүсэл­тийг Ерөнхий сайд биелүүл­сэн юм биш үү?
-Ерөнхий сайд аливаа хүмүүсийн захиалгыг биелүүлж байна гэхээсээ илүү нөхцөл байдлыг дүгнэж, энэ том орд газарт төрийн оролцоо байх ёстой гэсэн үндэслэлийг хэлсэн л дээ. Нэгдүгээрт, энэ орд газрын геологи хайгуулын зардлыг төрөөс гаргасан. Тэр утгаа­раа төр үүнийг эзэмших ёс суртахууны эрхтэй гэж хэлж байна билээ. Мэдээжийн хэ­рэг энэ эрх байх нь зүйн хэрэг. Нөгөө талаас “Энержи ресурс” компанийнхан лицен­зийг хадгалаад аваад ирсэн нь яаж үнэлэгдэх ёстой вэ гэдэг бас л асуудал. Мөн нийгмийн баялгийн тэгш ху­ваа­рилалт, нийгэмд ийм то­моо­хон орд газрын баялгаас нийт ард түмэнд хэрхэн хүр­тээх зэрэг асуудал тавигдах ёстой. Гэтэл өнөөдөр лицен­зийг хадгалж ирсэн биднийг тэргүүн зэргийн луйварчид, олигархи, мафи болгож нэр хоч зүүлээ. Үнэндээ бол бид харин ч хамгийн эх оронч байдлаар өнөөдрийг хүртэл хадгалж, Ерөнхий сайдыг ийм асуудал тавих бололцоог гаргаж өгөх хэмжээнд хүртэл дээд зэргийн эх оронч ханд­лагаар хандсаар ирлээ л дээ.

-Яг л пролетарийн шаард­лагаар феодалын хөрөнгийг хурааж байгаа юм шиг санагдахгүй байна гэж үү?
-Төр хайгуулын зардалд төсвийн хөрөнгөөс гаргасан учраас эзэмших эрхтэй гэд­гийг ойлгож, тохиролцох ёстой гэдэг нь ойлгомжтой. Гэхдээ ганцхан Тавантолгойг аваад л шударга ёс тогтоогоод, бүх юмыг шийдчихдэг бол сайхан л байна. Хэрвээ үнэхээр тийм бол бид нийгмийн нийтлэг эрх ашиг, сайн сайхан байдлын төлөө тохиролцолгүй яахав.

-Та бол МАХН-аас УИХ-д сонгогдсон хүн учраас намын дарга бөгөөд Ерөн­хий сайдынхаа гарга­сан шийдвэрийг илт буруушааж чадахгүй байгааг чинь ойл­гож байна. Гэхдээ та биз­нес­мен хүний хувьд өдий хүртэл хадгалаад, тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруу­лал­таа хийчихсэн таны эзэмшлийн орд газрыг чинь төр хураагаад авчих­санд бас гомдолтой байгаа биз дээ?
-Эцсийн эцэст төр нэгэнт хуулиараа ч тэр, гаргасан зардлаараа ч тэр бидний үйл ажиллагааг тооцох хэрэгтэй. Бид үүнд бодитой хандах ёстой. “Энержи ресурс”-д багтаж байсан компаниуд лиценз болон нэлээд олон тэрбум төгрөгийн судалгаа, хайгуул, техник эдийн засгийн үндэслэл зэрэг янз бүрийн ажил хийсэн. Гүйцэтгэсэн ажлаа төртэйгөө тохиролцож харилцан ямар нэгэн байд­лаар ойлголцсон. Нөгөө та­лаа­саа нэгэнт гарсан зардал, хийсэн ажилдаа тодорхой хэмжээгээр нөхөн төлбөр авах зарчмаар шийдэх нь байж болох л зүйл. Харин үүнийг яаж шийдэх вэ гэдэг нь нэлээд нарийн асуудал.

-Та “Энержи ресурс”-ийн хэдэн хувийг эзэмшиж байсан бэ?
-15 хувь.

-Хамгийн их хувийг эзэм­шиж байсан уу?
-Хамгийн их нь “Эм Си Эс” манайх хоёр байсан.

-Ерөнхийлөгч энэ асуудлыг дэмжиж байгаа юм байна лээ. Тэгж байр сууриа илэрхийлэхийг та сонссон уу?
-Тэгж ойлгож байгаа.

-Анх Тавантолгойн орд газрын лицензийг нам на­мын харьяалалтай, биз­несийн бүлэглэлд хувааж өгөхөд таныг гол үүрэг гүйцэтгэсэн гэсэн яриа бай­даг. Үнэн үү. Яагаад ингэж хуваасан юм бэ?
-Хуваасан зүйл байхгүй шүү дээ. Арван хэдэн ком­пани өөрсдийнхөө оруулсан хөрөнгөөрөө хувь эзэмшиж байгаа. “Энержи ресурс”-д хийж бүтээе гэдгээ илэрхийл­сэн компаниуд л орсон. “Эм Си Эс”, “Петровис”, “Моннис” гээд улс төрөөс ангид ком­паниуд байгаа шүү дээ. Гад­наас нь харахад л улстөрчид нэлээд оролцчихсон юм шиг санагдаж болох юм. Гэвч тэд улс төрд орохоосоо өмнө дан­даа бизнес хийж байсан Мон­голын томоохон бизнес­мэнүүд шүү дээ.Тэгээд ч УИХ-ын гишүүн хүн хувьцаа эзэмшиж болно биз дээ.

-Гэхдээ л тэдгээр ком­паниудыг харахаар аль нэг нам, бүлэглэлийг дагасан байгаа нь тодорхой л бай­даг шүү дээ?
-Аль нэг бүлэглэлд ороо­гүй, намд харьяалагддаггүй саран дээр байгаа юм шиг компани Монголд байдаг юм уу.

-Таныг Ерөнхийлөгчтэй үл ойлголцох байдалд орс­ны улмаас Таван толгойг алдаж байна гэсэн таамаг байна?
-Тийм юм байхгүй байх.

-Байхгүй байх уу эсвэл яг тийм юм болоогүй юу?
-Тийм юм ерөөсөө болоо­гүй.

-Та Удирдах зөвлөлийн гишүүн болоогүй. Дараа нь Таван толгойг алдлаа. Түү­нээс өмнө Бороо гоулд танд хамаагүй болсон. Энэ мэт үйл явдлаас бод­охоор Ерөнхийлөгчтэй түнжин хагарсан юм байна гэсэн ойлголт бий болоод байна л даа?
-Тийм юм байхгүй. Удир­дах зөвлөлийн гишүүн байх эсэхийг намын хамт олон шийднэ шүү дээ.

-”Энержи ресурс”-д хувь эзэмшиж байгаа УИХ-ын гишүүд өөрсдийн хувиа тус консерциумд байгаа ком­паниудад өгөх гэж бай­гаа нь үнэн үү?
-Тэгж бас болно. Гэхдээ одоогоор “тэгье ингэе” гэж шийдсэн юм байхгүй. Бидний гаргасан зардлыг өгөөд үүний­гээ ав гэсэн юм байхгүй.

-Нийт гаргасан зардал чинь хэд хүрээд байгаа юм бэ?
-Одоо 7, 8 тэрбум төг­рөгийн зардал гарчихсан байгаа.

-Тэрийгээ төрөөс ав­чих­вал хохиролгүй юм бай­на шүү дээ?
-1999 онд хүнд нэг төг­рөгөө хадгалуулчихаад 10 жилийн дараа эргүүлээд нэг төгрөгөөр нь өгье гэвэл та баярлалаа гээд л авчих уу. Үүнтэй л адил шүү дээ.

-Ер нь хөрөнгөтэй хү­ний хөрөнгийг хураахад хөрөнгөгүй хүмүүс баярла­даг. Та нарын энэ хөрөн­гийг авчихаж байгаа нь нийгэмд та нарыг буруу­гаар ойлгуулж байгаа. Хэ­дэн олигархиас С.Баяр ард түмний хөрөнгийг ху­раан авч өглөө гэцгээж байна. Тэгэхээр та нарын нэр төрийн хохирлыг хэн яаж барагдуулах юм бэ?
-Нэр төрийн хохирол гэ­хээ­сээ илүү зохион байгуу­лалттай хэсэг бүлэг хүмүү­сийн зүгээс нийгмийн тархийг угаахаар санаархаж байгаа явуулга нь хэрээс хэтэрч байгаа л даа. Гэхдээ ард түмэн үнэн зөвийг ойлгож, цаг хугацаа биднийг хэн байсныг нь харуулах байлгүй л гэж бодож байна шүү.

-Сураг сонсвол та на­раас хурааж авсан лицензээ оросуудад өгөх бололтой юм?
-Бид Тавантолгойг гадны­ханд эзэмшүүлэх гэж төрд өгөхгүй. Бид ард түмэнд л зориулна гэж бодож байгаа. Тийм учраас ард түмэн аш­гийг нь хүртэх ёстой. Тэгээд ч Тавантолгойг төр хэрхэн хуваарилж ард түмэнд хүр­тээхийг бид хатуу хянах бол­но.

Л.Мөнхбаясгалан