Хүүхдүүдийг галаас авраад өөрөө амиа алдсан Швейцарь эмэгтэй Изагийн дурсгалд зориулан шинэ асрамжийн газар байгуулахаар боллоо. Изаг монголчууд мартаагүй. Өнчин хүүхдүүдэд ээж, эгч шиг нь байсан түүнийг асрамжийн газрынх нь балчир үрс мартахгүй. Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй асрамжийн газрынхан бүгд түүн шиг хүүхдийн төлөө гэсэн чин сэтгэлтэй бол ч гундуу яваа хүүхдүүдийн ирээдүй гэрэлтэхсэн дээ.

Хачирхалтай нь, зарим асрамжийн газраас хүүхдүүд зугтдаг. Жил бүрийн өдийд жавар тачигнахаас урьтан траншейний хүүхдүүд ирээд, цас ханзарч, урь ормогц нүүдлийн шувууд шиг явчихдаг хэмээн асрамжийн газрынхан ярьж байсан юм. Бэлэн хоол идэж, дулаан байранд хөлбөрөх хүүхдүүдэд таалагддаггүй гэж үү. Энэ тухай сонссон зарим нь “Тэнээд сурчихсан учраас л нэг газарт тогтож суудаггүй биз”, “Асрамжийн газрынхан хүүхдүүдэд бичиг үсэг заадаг гэсэн. Суралцах дургүй, хүний үг сонсохгүй гэсэндээ л тийм жаргалтай газраас зугтдаг биз” гэдэг. Энэ үг ортой байж болох л юм. Жаргалтай газарт хүн тогтдоггүй, өргөстэй газарт мал тогтдоггүй гэдэг үг бий. Нөгөө талаас хүүхдүүдийн зөв бололтой.

Манай улсад хүүхэд асрах 55 төв байдгийн 41 нь Улаанбаатарт, бусад нь Дархан-Уул, Орхон, Сэлэнгэ, Дорнод, Дорноговь аймагт байдаг аж. Тагнуул, Цагдаа, Хүүхдийн хаяг тогтоох газар, Монголын хүүхдийн эрхийн үндэсний төв хамтран хоёр жилийн өмнө эдгээр хүүхэд асрах газрыг шалгажээ. Шалгалтын дүн тун таагүй гарсан байна. Хүүхдийн төлөө гэсэн буяны газрууд Хүүхдийн эрхийн конвенцийг зөрчдөг нь шалгалтаар илэрчээ. Нийгмийн давалгаанд цохиулан хүүхдүүд орон гэрээсээ дайжин, гудамж траншей хүүхдээр хахаж байсан 1990-1995 онд хуруу дарам цөөхөн байсан хүүхдийн асрамжийн газар сүүлийн тавхан жилийн дотор гэнэт л борооны дараах мөөг шиг олширсон.

Эдгээр асрамж, халамжийн гэх тодотголтой газрууд хүүхдүүдийг үнэхээр сайхан сэтгэлээр асарч халамжилж байна уу гэвэл үгүй бололтой. Дээрх газруудын дийлэнх нь хүүхдийг асрах биш, хашиж тогтоон, тэнд байлгах төдийгөөр хоног өдрийг өнгөрөөж байсан нь анхаарал татна. Нийслэлээс алслагдсан, авто болон төмөр замаас зайдуу, олны хөлөөс холхон газарт байрладаг нь ямар нэг зүйлээс нуугдсан мэт байдаг аж. Халамжийн төв гэсэн уярам сайхан хаягтай ч дотроо хүүхдүүдийг цэргийн хагас зохион байгуулалтаар байлгадаг. Тэгээд дээрээс нь ямар ч зөвшөөрөлгүй. Үнэхээр л буян санаж Монголын балчир үрсийг асарч тэтгэж байгаа юм бол улсын бүртгэлд бүртгүүлэн, албан ёсоор зөвшөөрөл аваад, үйл ажиллагаагаа ил тод явуулмаар юм.

Хоёр жилийн өмнө байсан энэ дүр төрх одоо ч бахь байдгаараа байгаа аж. Байсхийгээд судалгаа хийх төвөгтэй. Цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө гээд чамгүй бэрхшээл учирдаг гэсэн. Тэгээд ч араас нь арга хэмжээ авахгүй, үр дүнгүй шалгалт, судалгаагаар яах ч билээ.

Тэнд ажиллаж байгаа хүмүүс нь Хүүхдийн эрхийн конвенцийн талаар ямар ч ойлголтгүй, хүүхэд ямар эрхтэйг мэддэггүй. Хүүхдийн эрхийг айхтар хамгаалдаг гэгддэг барууны орнуудын хөрөнгө оруулалттай, англи, америк голдуу хүмүүс ажилладаг хэрнээ хүүхдийн эрхийг хөсөр хаяжээ.

Ийм л учраас хүүхдүүд асрамжийн газраас зугтдаг аж. Багш нэртэй харгалзагч нар хүүхдүүдийг босч суухыг хүртэл зааж, гар хүрэх нь энүүхэнд гэнэ. Хүүхдүүд жаргалтай амьдралаас зугтаж, аав ээжийгээ орхиод гудамжинд гардаггүй. Хойд эцэг, эхийн хатуу гар, хахир аашийг тэвчилгүй, харж хандах хүнгүй болсноос нохойн гөлгөөр нөхөр, траншейний нөмрөөр гэр хийх замыг сонгодог. Чонын амнаас гараад барын аманд орохыг хэн хүсэх билээ. Гэтэл эцэг, эхчүүд ийм байгууллагад итгэж найдсаар. Орон гэргүй, ядуу тарчгаас болоод 30 хүүхдийг эцэг эх нь гудамжинд орхисон бол 15 хүүхдийг халамжийн газар, буяны байгууллага бараадуулан үлдээсэн байжээ.

Монголд 10 жилийн өмнө гудамж, траншейнд 3700 хүүхэд амьдарч байж. Харин энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар 250 хүүхэд гудамжинд, 1300-гаад хүүхэд халамж, асрамжийн газарт амьдарч байна гэсэн судалгаа гарчээ. Засгийн газраас олгож буй “Хүүхдийн мөнгө”-ний буянаар траншейний хүүхэд цөөрч, хүүхдийнхээ “цалинг” авах гэсэн эцэг, эхчүүд тэднийгээ гудамжнаас буцааж авснаар орон гэргүй хүүхдүүд цөөрсөн гэх. Орон гэргүй хүүхэд цөөрөхөд халамж, асрамжийн төвүүд багагүй нэмэр болж буй.

Гэхдээ л…Шашны болон олон улсын байгууллагын хөрөнгө оруулалттай гэх халамжийн төвүүдийн цаана хүний наймаа нуугдаж байж болзошгүй аж. Хүүхдийг халамжилсан нэр зүүх нь тэдэнд ашигтай биш бол юуны учир хоногийн хоолоо дийлэхгүй шахам хүмүүс уулын мухарт гэр барьж, 10 хүүхэд хашчихаад асрамжийн газар гэсэн хаяг хадаж суух вэ. Анхаарал татаж буй бас нэг зүйл бий. Асрамжийн газрууд орон гэргүй хүүхэд бүрийг асраад байдаггүй аж. Хүүхдүүдийн ярианаас үзвэл эхлээд араас нь хайж нэхэл дагал болох хүн байна уу гэдгийг тогтоож, яагаад гудамжинд гарсныг судалж байж авч явдаг байна. Мөн арьсны ямар нэг өвчтэй, ханиалгаж найтаасан хүүхдийг ч голдог бололтой. Энэ тухай хүүхдүүд ний нуугүй ярьдаг.

Хөөрхий гэх хүнгүй үрсийг маань хооллож ундалж, толгой хоргодох оронтой байлгаж байгаа юм гээд иймэрхүү газрын хажуугаар чихээ бөглөөд өнгөрч боломгүй. Асрамжийн газруудын салхивчаар салхи оруулж, хаалттай хаалганы цаадахыг олон нийтэд ил болгох хэрэгтэй байна.

Х.Болормаа