УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоох тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэж эхэллээ. Уг төслийн танилцуулгыг Уул уурхайн сайн Р.Жигжид хийсэн юм.
“Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн тухай

Гацууртын алтны үндсэн орд нь Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутагт оршдог бөгөөд тус ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг эзэмшигч “Сентерра гоулд Монголиа” ХХК эзэмшдэг юм.

Гацууртын ордын судлагдсан байдал:

• 1970 -1991 онд  шороон ордын судалгаа хийгдсэн; 
• Алтны шороон ордын олборлолтыг “Гурван гол” ХХК эхэлж явуулж байгаад дараа нь “Гацуурт” ХХК 1992-2000 онуудад олборлолт хийсэн;
• 1997 онд шороон ордын олборлолтын явцад  алтны үндсэн судлыг  олж тогтоосон;
• 2001 онд “Камеко Гоулд Монголия” /одоогийн “Сентерра Гоулд Монголиа”/ ХХК нь ордын Төв ба Үндсэн бүсэд эрэл-үнэлгээний ажил хийсэн;
• 2002-2003 онуудад хайгуулын ажлыг эрчимжүүлж Үндсэн бүсийн хүдрийн исэлдсэн хэсгээс АНУ-ын Невада мужийн Американ Ассей лабораторт цианидаар уусгах туршилтын ажил хийгдсэн;
• 2004 онд нэмэлт хайгуул хийсний үр дүнд 2005 онд нөөцийн тайлангаа Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн /ЭБМЗ/ хуралдаанаар хэлэлцүүлэн, Монгол Улсын ашигт малтмалын нөөцийн бүртгэлд бүртгүүлсэн;
• 2008 онд Техник, эдийн засгийн үндэслэлийг /ТЭЗҮ/ Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн /ЭБМЗ/ хуралдаанаар хэлэлцүүлэн хүлээн авсан;
• 2010 он хүртэл нэмэлт хайгуул хийж нөөцийг /1998-2010/ 2013 оны 12 дугаар сарын 27-ны  өдөр ЭБМЗ-ийн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн, Улсын ашигт малтмалын нөөцийн бүртгэлд бүртгэгдсэн;
• 2014 онд ТЭЗҮ-ийг дахин боловсруулан ЭБМЗ-ийн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн хүлээн авсан байна.

Ордны нөөц

“Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай” тогтоолын хавсралтад нэмэлт оруулах тухай” Улсын Их Хурлын 2015 оны 01 сарын 23-ны өдрийн 11 дүгээр тогтоолоор Гацууртын энэхүү ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулсан байна.

Засгийн газраас 2015 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн “Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх хэлэлцэх шаардлагагүй гэж үзсэн тул хууль санаачлагчид нь буцаасан.

Үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2015 оны 2 дугаар сарын 24-ний өдрийн 56 дугаарын захирамжаар Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.5, 9.1.5, 472  дугаар зүйлийг үндэслэн Гацууртын алтны үндсэн ордын МV-461, МV-372 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч “Сентерра гоулд Монголиа” ХХК-тай төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тогтоох талаар хэлэлцээ хийж, санал боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байгуулж, Гацууртын ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч “Сентерра Гоулд Монголиа” ХХК-тай хэлэлцээг 2015 оны 3 дугаар 25-наас хойш 2 сарын хугацаанд хийсэн.

Ажлын хэсгийн зүгээс Сангийн яам, Хууль зүйн яам, Татварын ерөнхий газар, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар, Ашигт малтмалын газартай хамтран санхүү, татварын тооцоо судалгаа болон холбогдох санал, дүгнэлт боловсруулан ажиллав. Мөн ХБНГУ-ын Засгийн газраас “Их Долоо” улсуудын санаачилгын хүрээнд хууль, санхүүгийн гадны зөвлөх үйлчилгээний туслалцаа авсан болно.

Яриа хэлэлцээний явцад хөрөнгө оруулагч талаас өмнөх онд хийсэн хэлэлцээрээр хүрсэн үр дүнд үндэслэн аливаа үр өгөөж, зардалд өөрчлөлт оруулахгүйгээр төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг 34 хувиар тогтоох, энэ хувь хэмжээг ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрөөр орлуулах тохиолдолд 1.7 хувийг тусгай төлбөрт өгөх боломжтойгоо илэрхийлсэн.

Ажлын хэсгийн зүгээс төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг 34 хувиар тогтоох, энэ хувь хэмжээг ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрөөр орлуулах тохиолдолд алтны үнээс хамаарч ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрийн хувь, хэмжээ өөрчлөгдөх саналыг эдийн засгийн тооцоо, үндэслэлийн хүрээнд хөрөнгө оруулагч талд тавьж урьдчилсан тохиролцоонд хүрлээ.

Төсөл нийт 9 жил уурхайн олборлолт, 10 жил үйлдвэрлэл явагдаж, 3,361 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийж, татварын дараах цэвэр ашиг 340.5 тэрбум төгрөг, төр 70 орчим  тэрбум төгрөгний ногдол ашиг авна. Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр батлуулсан техник, эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/ дээр үндэслэн алтны үнийг өнөөгийн ханш буюу ойролцоогоор 1,300 ам.доллараар тооцож /долларын ханшийг 1,900 төгрөгөөр тооцсон/ үзэхэд тухайн төсөл нь оруулсан хөрөнгө оруулалтаа бүрэн нөхөж, татварын дараах ашгаас тооцон төр ноогдол ашиг авахаар байна.

Харин төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 472 дугаар зүйлд зааснаар ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрийн хувь, хэмжээгээр орлуулах тохиолдолд төрийн хүртэх үр өгөөж тодорхой бөгөөд тогтвортой байх, өнөөгийн үнэ цэнээр ихээхэн нэмэгдэх, төслийн хэрэгжилтийн явцад учирч болох зардлын өсөлт, ногдол ашиг буурах зэрэг эрсдлээс сэргийлэх боломжтой байна.

Тухайлбал, төр хувь эзэмших тохиолдолд үр өгөөжийн түвшин /алтны үнэ 1,300 ам.доллар байхад/ өнөөгийн үнээр 66,5% байх бол ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрөөр орлуулах тохиолдолд 72,2% болж нэмэгдэхээр байна. Мөн алтны үнэ бага байх тохиолдолд монголын талын үр өгөөжийн түвшин нэрлэсэн болон өнөөгийн үнэ цэнээр ойролцоогоор 20-30% нэмэгдэх боломжтой байна.  Ордын эдийн засгийн үр өгөөжийн тооцооллыг хавсралтад үзүүлэв.

“Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомжид нийцсэн болно. Мөн Засгийн газрын хуралдаанаас Ноён уулыг хамгаалалтад авахаар шийдвэрлэсэн болно.

Иймд “Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэн дэмжээд Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 161.1-д заасны дагуу тогтоолын төслийг чуулганы хуралдаанаар нэн яаралтай хэлэлцүүлж өгөхийг хүсье.

Эдийн засгийн үр өгөөжийн тооцоолол

/Алтны үнэ 1300 $/унц, сая ам.доллар/

* Төслөөс улсын төсөвт төлөгдөх голлох албан татварууд болон Засгийн газарт ногдох ногдол ашиг. Үүнд:

• Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр,
• Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар,
• Ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөр (хувь эзэмшихгүй тохиолдолд),
• Cуутган татварууд.
  
  ** Төсөвт төлөгдөх бусад татвар, төлбөр, хураамж тооцоололд ороогүй болно.

УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан “Ноён уул дахь түүх соёлын давтагдашгүй үнэт олдворыг яаж хамгаалахыг мэдмээр байна. Булш бунхан ухахыг бид эртнээс цээрлэж ирсэн. Энэ бол түүхээ хамгаалах тухай асуудал юм. Аюулгүй гэсэн баталгаа хүсч байна. Наад зах нь нинжа нараас яаж хамгаалөах юм бэ. Ноён уулын олдворууд дэлхийд данстай юм шүү”

Байгал орчин, ногоон хөгжлийн дэд сайд Б.Тулга “Өрөмдлөг, гео физикийн судалгааг Ноён ууланд нэмж хийх шаардлагатай. Бид 180 км талбайг хамруулсан угсаатны зүй, палентологийн судалгаа явуулсан. Энэ үеэр нийт 9 дурсгал шинээр илрүүлсэн.  Гэвч тэдгээрийн насыг тогтоох боломжгүй байсан байна. Хүннүгийн үеийн суурь ордоос 40 км, авто замаас 2 км-ын зайтай. Иймд авто замаар хүдэр тээвэрлэх явцад түүхийн олдворуудад сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэж судлаачид дүгнэсэн.

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү: Өргөдлийн байнгын хороон 20 мянган өргөдөл ирсэн. Байгаль орчин, хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны дарга Су.Батболд гишүүн манай байнгын хорооны асуудал, танайх хууль бус асуудал хэлэлцэх гэж байна гээд авсан. Ноён уулаас арслан заан, хөхтөн амьтан зэрэг хөхтөн амьтны яс гарч байна.

Засгийн газар Ажлын хэсгийн дүгнэлтээ гишүүдэд тараагаач ээ. Сэлэнгээс сонгогдсон гишүүд хаачив аа. Нутгийнх нь асуудлыг ярьж байхад нэг нь ч алга.

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид: Засгийн газарт оногдох өгөөж нь 265.6 сая доллар. Төслөөс шууд болон шууд бусаар 451.6 сая долларын татвар Монгол Улсад орно. Булш хөндөх тухай асуудлыг ярьж байна. Олборлолт явуулах талбайд булш, түүх дурсгалын зүйлс илрээгүй гэж тогтоосон.

УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ "10 мянган иргэний гарын үсэгтэй, Гацууртын ордыг ашиглахыг эсэргүүцсэн иргэдийн өргөдлийг Хөдөө аж ахуйн байнгын хороо шилжүүлэн авсан ч таг чиг. Бид Эрдэнэтээс 18 хувийн татвар авч байгаа атлаа яагаад Гацууртаас 3 хувийн нөөц ашигласны татвар авах болов?

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид: Засгийн газар энэ удаа Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийг хувийг тогтоох тухай асуудлыг оруулж ирсэн. Бид 34 хувийг санал оруулж байгаа. Энэ бол манай хуулийн боломжит дээд хэмжээ. Бид 34 хувиа компанид шилжүүлж үүнтэй дүйцэх тусгай төлбөр авах замаар илүү үр ашигтай ажиллах хувилбар дээр ирээд байна.

Тусгай төлбөрийг гурван хувиар авахаар төсөлд тусгасан. Хуульд нийт борлуулалтын 5 хүртэлх хувийн нөөц ашигласны төлбөр авна гэж заасан. Бид 3 хувь болгосон нь ажлын хэсгийнхний хүчин чармайлт. Хөрөнгө оруулагчийн талаас 1.7 хувь гэсэн санал гаргасан юм. Тусгай төлбөр эзэмших нь төсөл хэрэгжээд, борлуулалт хийгээд явахад манай төсөвт шууд орох татвар юм. Энэ нь эдийн засгийн хүндрэлийн үед манайд ашигтай гэж үзэж байгаа.

Бүтээгдэхүүний буюу алтны үнэ буурсан ч бид эрсдэл үүрэхгүй. Орлого буурах ч хөрөнгө оруулагчийн үүрэх эрсдэлийг бид хуваалцахгүй”.

УИХ-ын гишүүн Д.Дэмбэрэл “Манай гэрээ хийдэг мэргэжилтнүүд ур чадваргүй юм уу. Эсвэл цаанаас нь ийм зүйл хийгээд байна уу. Тэд 10 жил ухахгүй. 3-4 жилд аварга техникээр 70 тонн алтыг аваад явчихна. Яам, төрийг чадаад байна шүү дээ. Хэлцлээ азная. Бид Бороо Гоулдэд ямар өртэй болоод энэ тухай хэлэлцэж байгаа юм бэ. Энэ ордыг хойч үедээ үлдээх нь зөв”.

Р.Жигжид: Ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөр аваад явах нь ашигтай юм гэсэн санал дээр бүх яам, гааль, татвар гэх мэт байгууллагууд нэгдсэн. Олон улсын шинжээчдийн зөвлөмжийг ч авсан.

Г.Тэмүүлэн: Өмнө нь бид төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг 20 болон 34 хувь байхаар оруулж ирж байсан. Харин энэ удаа 34 хувьтай тэнцэх тусгай төлбөр авахаар оруулж, төслийн эхний жилээс төлбөрөө аваад явна. Төсөл 1.7 тэрбум долларын борлуулалт хийнэ. Үүнээс татварт 451 сая ам.доллар шууд авна. 153 сая доллар монгол ажилчдын цалин. Монголд оруулах эдийн засгийн үр өгөөж 600 гаруй сая доллар. Өвөл оруулж ирснээс илүү өгөөжтэй хувилбар оруулж байна.

 

Ц.Даваасүрэн: Та нар яах гэж сайд хийж байгаагаа мэдэх хэрэгтэй ш дээ. Дэд сайд залуу байна. Энэ Ганзориг Оюутолгойг цааш нь харуулсан хүн. Тэгээд бас УИХ-д нэр дэвших тухай ярьж байна.

Гадныхны гар хөл болж баялгаа худалдаж байж УИХ-ын гишүүн болох тухай санахын ч хэрэггүй. Бид дэвшсэн тойрог бүрт чинь улс орноо худалдсан гэх ухуулга явуулна. 34 хувь дэмий гэж яриад байх юм. Тийм юм бол 51 хувь болгож оруулж ирээч. Ийм байдлаар төрийн яам ажиллаж болохгүй ээ.

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид “Бид хуулийн хүрээнд асуудлаа боловсруулсан. Төр Гацууртын ордын 51 хувийг эзэмших боломжгүй. Учир нь тухайн ААН-д бид тусгай зөвшөөрөлл олгочихсон. 51 хувьд хшргэлээ гэхэд олон улсын шүүхэд очих болно. Энэ тохолдолд манай тал алдагдал хүлээсэн жишээ олон. Энэ ордыг 100 хувь Моголчууд ашиглаасай гэж би ч хүсдэг. Гэтэл энэ нь боломжгүй юм.

Бид 7.8 хувийн өсөлтөөр тэргүүлдэг ч ядуу буурай орон хэвээр байгаа нь уул уурхайн орлогоос хуримтлал үүсгээгүйн л буруу.   

Н.Энхболд: Хүмүүст ойлгомжтойгоор өгөөжийн тооцоог хэлээд өгөөч. Хэдэн хүн ажиллах юм. Энэ хэлээд байгаа тооцоо чинь хүмүүсийн цалин уу, Улсын төсөвт орох орлого уу?

 

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид “Ордын алтны хэмжээ 50 тонн.Тодорхой нөхцөлд нэмээд 26 тонн алтны нөөц ашиглах боломжтой. Төслийн нийт борлуулалт 1.8 тэрбум ам.доллар. Үйл ажиллагааны зардал 1.2 тэрбум төгрөг. Үүнд цалингийн зардал багтсан.

Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 250 сая ам.доллар.

500 монгол ажилчин ажиллана. Тэдний дундаж цалин 2  сая орчим төгрөг.

УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун "Түүхийн дурсгал ордоос 40 км хол гэж худлаа ярьж байна. Битгий донгос Б.Тулга дэд сайдаа. Би газар дээр нь очсон. Үнэхээр сайхан байгалтай газар. Үүнийг ухах гэж дээ гэж очсон монгол хүн бүр харамсана. Ухаж болдоггүй гэзэр гэж бий. Битгий нүглийн нүдийг гурилаар хуур.  Та нар төөрөгдүүлж байна. Бүрэн судалгаа хийгээгүйгээ ШУА ч хүлээн зөвшөөрсөн.

Бороо Гоулдын хувьд Киргизэд ямар дэоэм хийснийг бид мэднэ. Ард иргэд нь энэ компанийн улмаас Засгийн газраа буулгасан юм шүү". 

Дэд сайд Б.Тулга “Х.Болорчулуун гишүүний асуултад хариулъя. 40 км гэдэг нь авто замын трассын эргэн тойронд байгаа түүхийн дурсгалын зай юм. Энэ замыг уурхай болон хүдрийн үйлдвэрийн хооронд тавих юм”.

Р.Жигжид: Гацууртын ордыг ашиглах тухай асуудлыг өмнөх Бороо гоулд компанийн үйл ажиллагаатай холбож яриад байх шиг байна. Бороо гоулдыг Гацууртаас салгаж ойлгох хэрэгтэй. “Бороо гоулд”-ыг талаар мэдээлэл өгөхөд 55.8 тонн алт авсан. Монгол Улсад нийтдээ 1 их наяд төгрөгийн татвар хураамж төлсөн. Төсөвт 321.4 тэрбум төгрөг, хандив тусламжид 21 тэрбум төгрөг, цалинд 76.3 тэрбумыг зарцуулсан. Мэргэжлийн байгууллагын судалгаагаар ашиглалт хийх газарт түүх дурсгалын олдвор байхгүй гэж тогтоосон.

Уурхайн зориулалтаар 303 га газрыг ашиглах гэж байгаа. Энэ талбайг 1990-ээд оноос шороон ордоор ашигласан. Шинээр 20 гаруй га газрыг эвдэнэ. Энэ газрын нөхөн сэргээлтэд бид онцгой анхаарал тавина. Олборлоод дууссаны дараа аялал жуулчлалын чиглэлээр хөгжүүлэх зураг төсөл гаргасан байгаа.

УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун “АН сонгууль хүртэл стратегийн ордыг сөхөхгүй гэсэн нь яав. Шударга ёс эвслийн бүлэг хэлсэн ярьсандаа байна гэж найдаж байна. Энэ төслийг дэмжсэн гишүүдийг сонгогчид маш сайн тогтоох хэрэгтэй шүү.   

Д.Тэрбишдагва: Газрын дорх баялгаа үнэлсэн үү? Төсөл есөн жил хэрэгжинэ гэж байгаа. Байгалиа сүйтгэж сүйтгэчихээд бид 70 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллах нь л дээ. Кэмпээс өөр юу “Бороо гоулд”-аас үлдсэн юм бэ. Тэр нутагт үлдсэн бүтээн байгуулалтын талаар хариулт өгөөч.

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид “Газрын дорх баялгаа үнэлсэн үү гэдэгт хариулъя. Үүнийг бид роялти татвараар тооцон ашиг хүртэнэ. Тэгэхээр бид газрын баялгаа үнэлж байна гэж ойлгоорой. Стратегийн ордод оруулсан тухайд хөрөнгө оруулагч анх санал гарган, бид УИХ-д өргөн барьснаар энэ шийдвэр гарсан.

Г.Тэмүүлэн: Засгийн газрын оруулж ирсэн байр суурь бол төр хувь эзэмшихээс илүү нөөц ашигласны тусгай төлбөр авах нь зөв гэж үзсэн. Өнөөгийн үнэ цэнээр бол энэ хувилбар ашигтай. Мөнгөн дүнгээрээ ч хувь эзэмшсэнээс илүү сайн хувилбар. Хувь эзэмшинэ гэвэл 10 жил хэрэгжих төслийн долоон жилээс ашиг хүртэхээр тооцоо гарч байгаа юм.

УИХ-аас шийдвэр гарвал бид хөрөнгө оруулагчтай илүү нарийвчилсан хэлцэлд орно.

УИХ-ын гишүүнС.Дэмбэрэл “Надад 2 сонголт. Нэг нь та нарыг загнах, донгос гэж хэлээд, иргэдээс талархсан мессеж авах юм. Энэ төслийг Р.Жигжид сайд биш Засгийн газар оруулж ирлээ. Эдийн засаг огт мэдэхгүй хүн ч ойлгохоор байдлаар төслийн үр өгөөжийг танилцуулжээ. Дэлхийн банк гэх мэт олон улсын байгууллагуудын боловсруулсан уул уурхайн төсөл яаж боловсруулах бэлэн аргачлал байдаг.

Та бүхэн эдгээрийг орчуулж танилцуулаачээ. Тэгвэл эсэргүүцэлтэй тулгарахгүй.  Гэрээний төслүүд нь хүртэл бэлэн байна. Төр стратегийн ордын 51 эсвэл 34 хувийг эзэмшинэ гэсэн УИх-ын шийдвэрийг эргэж харах уу. Уул уурхайн нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байна. Энэ чигээрээ л яваад байх уу. Уул уурхайн асуудал улс төрийн тэмцэл болж хувирлаа”.

УИХ-ын гишүүн Г.Уянга “Сайд нарыг сонслоо. Эмгэнэлтэй байна. Хаанахын хүмүүс ороод ирчихсэн юм дээ. Хүний луйварчид яах вэ. Өөрийн луйварчдыг хараад дургүй хүрч байна. Уул уурхайн сайд дандаа төрийн эсрэг төсөл оруулж ирдэг. Та хуульд хашигдах нэрээр иргэдийн эрх ашгийг хөндөж байна. Сентеррад зориулж олон хуулиа өөрчиллөө. Алтны роялтиг хүртэл 2.5 хувь болгон бууруулсан шүү дээ. Энэ ордыг яагаад заавал гадны хөрөнгө оруулагч ашиглах ёстой юм. Үүнийг монгол хүн чадна. Бидэнд  байхгүй ямар ур чадвар тэдэнд байна. Мандал сумынхныг гүтгэж болохгүй. Тэдний олонх нь та нарын эсрэг.

Цэвдгийн бүсийн судалгаа хийлгээгүй юм байна. Их эмзэг газар гэж мэргэжлийн хүмүүс нь хэлж байна. Сентерра Гоулдынхан “Та нар цэвдэггүй гээд бичээд өгөөч” гэж 3 хүнээс гуйсан байна лээ. Бүгд баталсан.

Мөнгөн урсгал хуримтлал биш. Ноогдол ашиг л хуримтлал юм. Үүний төлөө та нар явахгүй байна. 70 тэрбумын ашигтай л гээд байна. 2.5 тэрбумын ашиг л харагдаж байна.

Тэнд монголчуудын чадахгүй ямар өндөр технологи ашиглах юм бэ?

Р.Жигжид: Сүүлийн эдийн засгийн нарийвчилсан тооцоог Тэмүүлэн сайд хэлж өгнө. Ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь гаднын компани байгаа. Тэнд байгууламж, тоног төхөөрөмж, үйлдвэрлэлийн бааз нь байгаа учир ордыг хурдан эргэлтэд оруулах боломжтой гэж үзсэн. Бороогийн уурхай хаагдах гэж байгаа учир тэндхийн олон ажилчид ажилгүй болох эрсдэл нүүрлээд байсан.

Н.Алтанхуяг: УИХ-ын гишүүд өөөрийн толгойгоор кноп дарах боломж өдрөөс өдөрт хумигдаж байна. Би гадны хөрөнгө оруулалтыг эсэргүүцэгч биш л дээ. Гадны компанийг оруулж ирнэ гэдэг тэдэнд бууж өгнө гэсэн асуудал биш. Харилцан ашигтай байх ёстой. Би Гацууртын ордыг дэмжихгүй. Эцэг дээдсээс өвлөсөн ганц “хөөрөг”-өө өнөөдөр зараад идэх хэрэггүй байх. Бид Гацууртгүйгээр явах боломжтой.
 

УИХ-ых гишүүн З.Баянсэлэнгэ “Би газар дээр нь очиж үзсэн. Энэ орд хэний зээмшлийнх юм бэ. Хэн захиран зарцуулах юм бэ. Мөнх цжвэг гэж юу юм бэ. Яагаад энэ чухал гэдийг олон нийтэд ойлгуулаачээ. Бид яахав мэдэж байна. Яагаад бид ард түмний өмчид халдсан хувийн хэвшлийн талаар яриад байна. Энэ төслийг хэрэгжүүлснээр эдийн засгийн хүндрэлийг шийднэ гэж бодохгүй байна”.

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид “Бид Ашигт малтмалын хуулийн дагуу л үйл ажиллагаа явуулж байна. Мөнх цэвдгийн хувьд ШУ-ны байгууллгааас бидэнд судалгааны тайлан ирүүлсэн. Цэвдэг хайлаад, ойр орчмынхоо эко системд, түүх соёлын дурслгалд сөрөг нөлөө үзүүлэх вий гэж болгоомжилж байна. Цооногийн улмаас байгалийн хагарал үүсч болзошгүй. Өрөмдлөг хийж, нарийвчлан судлах шаардлагатай гэж судлаачид дүгнэсэн. Хэрэв энэ судалгааг хийгээд цэвдгийн улмаас сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэвэл манай тал гэрээг цуцлах тухай асуудлыг бид одоогоор ярилцаагүй.

Би биечлэн Ерөнхийлэгчтэй энэ асуудлаар уулзаж байгаагүй. Ерөнхий сайд улс орны байдлын талаар байнга Ерөнхийлөгчтэй ярилцдаг учраас энэ талаар зөвшилцсөн гэж бодож байна”. 

УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар “Үндсэн хуулийн 6.1-д заасныг иш татъя. Газар доорх баялаг зөвхөн ард түмний мэдэлд байдаг. Орд ашиглах нь Хараа, Ерөө голд нөлөөлөхгүй юм уу. Эдгээрээс 5 гол эх авдаг. Сэлэнгэ аймаг Монголын газар тариалангийнн гол бүс. Та нар нутгийн иргэдийг сонссон уу. Үндэсний үйлдвэрлэгчтэйгээ ярьсан уу.

Яагаад гадныхны хамаг юмыг долоогоод ингээд гүйгээд байгаа юм бэ. Дотоодын ААН-үүд энэ ордыг сонирхоогүй гэсэн баталгаа шаардаж байна. Мөн хараат бус шинжээчдийн дүгнэлт байна уу. Орд руу хамт явах санал тавьж байна. Боломжтой юу? 

Түүний асуултад хариулсан Р.Жигжид сайд бид үндэсний үйлдвэрлэгчидтэй энэ төслийн талаар ярилцаагүй, Сентерра Гоулдын  лицензийг шууд цуцлах хуулийн орчин байхгүй гэсэн юм.  

Хэрэв УИХ Засгйин газраас өргөн барьсан төслийг дэмжвэл Орд ашиглах болон Хөрөнгө оруулалтын гэх мэт хэд хэдэн гэрээг Засгийн газар Сентерра Гоулдтай хийх ёстой аж.

УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар “Үнэхээр ч Засгийн газар Үндсэн хуулийн 6 дугаар заалтыг оруулж ирдэггүй. Эргэлзээ төрж байна. Орж ирэх ашиг тийм сүйдтэй биш байна. Аль ч  оронд л хөрөнгө оруулагч татвар төлнө. Энэ бол ашиг биш.

Туркууд орж ирээд Түрэгийн үеийн хөшөө дурсгалаа хамгаалчихлаа. Бид Хүннүгийн дурсгалаа хамгаалах ёстой. Бид хаанаас эх үндэстэйгээ мартаж болохгүй”.

Түүний дараа Р.Жигжид сайд үг хэлэхдээ "Ашиглалтын талбайд олдвор байхгүй. Харин 5.7 км-ын зайд бий. Олборлолт эдгээрт нөлөөлөхгүй гэж мэргэжилтнүүд дүгнэсэн. Гэхдээ олборлоотын явцад түүх соёлын дургал илэрвэл хамгаалалтад авна".

УИХ-ын гишүүн Б.Болор “Р.Жигжид сайдтай би хамтарч ажилласны хувьд чадварлаг дипломатч гэдгийг нь мэднэ. Энэ хүн золиос болж байна. Оюутолгойн гэрээ ашиггүй байгааг бүгд харж л байна.

МАН-ынхан орон нутагт их найдвар тавьж байна. Хотод сураггүй болоод тэр л дээ. Сая та нар очоод баахан тархи угаах ажил хийжээ. Тэд тэнэг биш. Дандаа муу юм ярина.Тавантолгойн гэрээг хойшлуулснаар та нарын авах хувь хишиг ч мөн хойшиллоо гэсэн байна. Тэр гэрээ ямар хор уршигтайг бүгд л мэднэ”.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан түр завсарлалаа. Хуралдаан 14.00 цагт үргэлжилнэ. Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн энэ төслийг дэмжих болон дэмжихгүй байр суурьтай тус бүр 3 гишүүн үг хэлсний дараа санал асуулгыг явуулна. Одоогийн байдлаар үг хэлсэн УИХ-ын гишүүдийн олонх нь төслийг дэмжихгүй гэсэн юм. 

Төгсгөлд нь хэлэхэд Гацууртын ордыг эргэлтэд оруулах эсэхийг УИХ гурав дахь удаа хэлэлцэж байгаа нь энэ юм.