Монгол Улсад улс төрийн эдийн засагчид л хэрэгтэй байгаа тухай, тийм мэргэжилтнүүд байхгүй тухай УИХ-ын чуулганы танхимд ч дуулдсан. Экономиксийн буюу эдийн засгийн анги төгссөн мэргэжилтнүүд энэ ойлголт, судлагдахуунаас хэт хөндий хол мэт ойлголттой байх шиг санагдсан.

Улс төрийн эдийн засаг нь улс төрийн институц, улс төрийн орчин, эдийн засгийн систем харилцан нэгэндээ хэрхэн нөлөөлж байгааг тайлбарлахдаа эдийн засаг, социологи, улс төрийн шинжлэх ухаан (+философи, антропологи, археологи, сэтгэлзүй, газарзүй, түүх, экологи, соёл судлал, харилцаа)-д тулгуурладаг салбар дундын судлагдахуун юм.

Иймд эдийн засгаа бүрэн ойлгож, мэдэхгүйгээр улс төрийн эдийн засгийн тухай ярих боломжгүй. Гагцхүү хөндөж буй бодлогын асуудалд эдийн засаг, улс төр, социологийн өнцгийг тусгасан салбар дундын судалгаа хийж, санал дүгнэлт гаргах тухай асуудал л чухал юм.

Адам Смит, Дэвид Рикардо болон Жон Стуарт Милл нарыг орчин үеийн эдийн засгийн шинжлэх ухааны үндэслэгчид гэж үздэг.

Манай оронд энэ чиглэлийн судалгаа, шинжилгээ, хэлэлцүүлэх, дүгнэлт санал гаргасан ажлууд багагүй бий:

-Улс төр нь макро бодлогоо жолоодож, улс төрийн популизм нь эдийн засаг жинхэнэ утгаараа “ажиллахгүй”-д хүргэж буйг эдийн засгийн судалгаагаар гаргаж тавьж байгаа нь улс төрийн эдийн засгийн судалгааны нэг хэлбэр мөн.
-Төсвийн давамгай байдал бий болж, төв банкны хараат бус байдал алдагдах тохиолдолд нийгэм, эдийн засагт ямар сөрөг үр дагаварт хүргэж болохыг харуулсан судалгаа нь мөн л энэ чиглэлийн ажил.
-Төсвийн сахилга бат алдагдаж, үр дагавар нь эдийн засгийн тогтворгүй, хүртээмжгүй байдалд хөтөлж, нийгмийн зардлыг өсгөх нь бас хамаарна.
-Эдийн засагт ядуурал, орлогын тэгш бус байдал өндөр үед орлогын өсөн нэмэгдэх татвар зайлшгүй тухай өгүүлж байгаа нь үүнд мөн хамаарна.

Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн эдийн засаг гэж хэлж бичихээр л үүнд хамаардаг, тэгж бичихгүй хийгдсэн ажлууд нь үүнээс хол гэвэл бас үгүй юм. Энэ мэт олон жишээг дурдаж болно.

Гэхдээ улс төрийн эдийн засаг гэж чухам юу вэ? F&D сэтгүүлийн 2020 оны зургаадугаар сарын дугаарт гарсан энэ асуултад хариулсан шигтгээг Та бүхэнтэй хуваалцаж байна.

1929 оны санхүүгийн “их хямрал”, түүний дараах дэлхийн хөгжилд тулгарсан саад, бэрхшээлүүд голлон эдийн засгийн асуудал байсан.

“Адам Смит, Дэвид Рикардо болон Жон Стуарт Милл нарыг орчин үеийн эдийн засгийн шинжлэх ухааны үндэслэгчид гэж үздэг. Харин тэд өөрсдийгөө улс төрийн эдийн засагчид гэж нэрлэдэг байжээ.

Жон Стуарт Миллийн "Улс төрийн эдийн засгийн зарчмууд" ном 1848 онд хэвлэгдсэнээс хойш тухайн зууныхаа эцэс хүртэл үндсэн сурах бичиг байжээ. Эртний онолчид эдийн засаг, улс төрийн ертөнцийг тусад нь авч үздэггүй байв.

Харин улс төр нь эдийн засгийн шинжилгээнээс салж, тусдаа шинжлэх ухаан болж хөгжихөд хоёр хүчин зүйлс голлон нөлөөлсөн гэж үздэг. Эхний нь, засгийн газрууд эдийн засаг дахь шууд хяналтаа багасгаж эхэлсэн. Хоёр дахь нь, улс төрийн ялгаатай хэлбэрүүд гарч ирсэн. 

Европт гэхэд хаант засаглалаас салж, улам бүр төлөөллийн, олон төрлийн засаглалын хэлбэрт шилжсэн. Ийнхүү XX зууны эхэн гэхэд эдийн засаг, улс төрийн шинжлэх ухаан гэсэн тусдаа салбарууд болсон ажээ.  

ХХ зууны дийлэнх хугацаанд энэ хуваагдал үргэлжилсэн гэж болно. 1929 оны санхүүгийн “их хямрал”, түүний дараах дэлхийн хөгжилд тулгарсан саад, бэрхшээлүүд голлон эдийн засгийн асуудал байсан тул эдийн засагчдын анхаарлыг илүүтэй татаж байв. Үүний нэгэн адил тухайн үеийн улс төрийн асуудлууд, тухайлбал дэлхийн I, II дайн, фашизм, коммунизмын сэргэн мандалт зэрэгт улс төрийн хүрээнийхэн анхаарлаа хандуулах шаардлага тулгарчээ.

Гэвч 1970-аад он гэхэд эдийн засаг, улс төрийг салган авч үзэх боломжгүй болсон. 1970-1980 оны хоорондох 10 жилд Бреттон Вуудсын дэглэм (ам.доллар нь алтан баталгаатай, харин бусад валютууд ам.доллартай уяатай систем) нуран унаж, газрын тосны үнийн хоёр удаагийн хямрал, стагфляц (өндөр инфляц, өндөр ажилгүйдэл, доогуур түвшний үйлдвэрлэлийн өсөлт) тохиосон нь эдийн засаг, улс төрийн асуудал хоорондоо нягт уялдаатайг нотолсон гэж үздэг.

Харин өнөө цагт эдийн засаг нь улс төрд нөлөөлж, улс төрийн ихэнх сэдэв нь эдийн засгийн тухай болсон. Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн эдийн засаг нь эдийн засаг улс төрд, эргээд улс төр нь эдийн засагт хэрхэн нөлөөлж байгааг судлах болов. Сүүлийн 50 жилийн хугацаанд улс төрийн эдийн засаг нь эдийн засгийн болон улс төрийн шинжлэх ухаанд гурван чиглэлээр чухал байр суурь эзлэх болов:

1. Улс төрийн хүчин зүйлс эдийн засагт хэрхэн нөлөөлж байгааг судалдаг. Сонгогчид болон сонирхлын бүлгүүд нь эдийн засгийн бодлогод хүчтэй нөлөө үзүүлдэг. Улс төрийн эдийн засагчид нь тухайн бүлгүүд, тэдний ашиг сонирхол, тэдгээрийн бодлогод үзүүлэх нөлөө зэрэгт улс төрийн институцууд хэр нөлөөтэйг тодорхойлохыг зорьдог.
2. Эдийн засаг улс төрд хэрхэн нөлөөлж байгааг судалдаг. Макро эдийн засгийн төлөв байдал нь одоогийн эрх баригчдын дахин сонгогдох боломжийг нэмэгдүүлэх эсвэл бүр үгүй хийх боломжтой. Микро эдийн засгийн түвшинд, эдийн засгийн онцлог эсвэл тодорхой компаниуд, салбаруудын хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ эрх баригчдын улс төрийн бодлого, үйл ажиллагааны чиглэл, сонголтод нөлөөлж болно.
3. Улс төрийг судлахад эдийн засгийн арга хэрэгслийг ашигладаг. Улс төрчдийг нэг зах зээлд өрсөлдөж буй компаниудтай адилтган (сонгогчид нь хэрэглэгчид, засгийн газрууд нь хэрэглэгчдэд бараа, үйлчилгээ нийлүүлдэг монопол эрх баригчид гэж) үзэж болно. Судлаачид улс төрд нөлөөлж буй суурь хүчин зүйлсийн талаарх илүү нарийн ойлголтыг олж авахын тулд улс төр-эдийн засгийн харилцан үйлчлэлийг загварчлан судлах болжээ.

Эдгээр 3 судалгааны арга, чиглэл нь судлаачид болон бодлого боловсруулагчдын үйл хөдлөлд хүчтэй нөлөөлж байна. Улс төрийн эдийн засаг нь нийгэмд юу болж байгааг судалдаг шинжээчид, нийгмийг өөрчлөх хүсэлтэй хүмүүст олон талын мэдлэг, ойлголт олж авахад тусалсаар байна.“