Монгол орны говийн зэрлэг амьтад болох хавтгай, мазаалай, тахь, хулан, монгол бөхөн, хар сүүлт болон тэдгээрийн амьдрах орчны талаар эрдэмтэн судлаачид өнөөдөр /2024.10.28/ МУИС-ийн Багш, оюутны хөгжлийн төвд танилцуулга хийлээ. 

Өнөөдрийн хэлэлцүүлгийн гол зорилго бол зэрлэг амьтдын усан хангамжийг сайжруулах хүрээнд зохион байгуулагдаж байна. Говийн экосистемийг сайжруулах, бэлчээр сайтай уст цэгийг нэмэгдүүлэх, хөв цөөрөм байгуулах, нарны өргүүртэй худгуудыг олноор байгуулах, идээшлэх нутгийг тэлж өргөжүүлэх зэргээр эдгээр амьтдын амьдрах орчин сайжруулах тухай хэлэлцэв.

“Говийн гайхамшигт 6” гэгдэх бусад зэрлэг амьтдыг төлөөлөн сонгогдсон эдгээр амьтдад нүүрлэж байгаа аюул заналаас дурдвал:

• Бэлчээр, усны хомстол
• Хууль бус ан, худалдаа
• Ган зуд
• Халдварт өвчин

Зэрлэг амьтад уст цэгийг хэрхэн ашигладаг вэ:

• Ундаалах
• Сэрүүцэх
• Түр амрах, орогнох, унтах
• Зарим уст цэгийн орчим ичих

Усан хангамжийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээнүүдээс дурдвал:

• Булаг шандыг сэргээж урсцыг нэмэгдүүлэх
• Үүлэнд зориудаар нөлөөлөх
• Нарны өргүүртэй худаг гаргах
• Бороо, цасны усыг тогтоох хөв байгуулах
• Худаг шинээр гаргах

“Говийн гайхамшигт 6” зүйл амьтны өргөн уудам зайд нүүдэллэх нөхцөлийг бүрдүүлэх нь хамгааллын маш чухал ажил юм.  Уул уурхайн нөөц, дээр нь байгаа ховордсон зэрлэг амьтдын идээшлэн амьдрах орчинтой давхацдаг. Уул уурхай нь эдийн засгийн хувьд ашигтай үйл ажиллагаа боловч зэрлэг амьтдад маш муугаар нөлөөлж байна.

Энэ олон мега төслүүдийг холбосон зурвас хэлбэрийн дэд бүтэц болох төмөр зам, авто зам нь бэлчээр нутгаа сэлгэж амьдардаг амьтдын хувьд чөлөөтэй ундаалдаг ус руугаа, бэлчээр рүүгээ явах боломжийг хааж байна.

Тиймээс амьтад чөлөөтэй идээшилж, ундаалах хонгил гарц, ижил түвшний гарц, гүүрэн гарц байгуулах шаардлагатай гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна. 

Бөхөн

Бөхөн гөрөөсийн төрөлд багтдаг ба зөвхөн Монгол оронд байдаг, ямааны дайны хэмжээтэй, том монхор хамартай амьтан юм. Одоогийн байдлаар 15500 орчим монгол бөхөн байна. 2016/17 оны өвөл бог малын мялзан төст өвчнөөс болж 2-3-хан сарын дотор нийт бөхөнгийн 54 хувь нь хорогдсон.

Зэрлэг амьтанд ээлгүй дэд бүтцээс болж бэлчээрт очиж чадахгүй байх, дэд бүтэц дагасан өргөст торонд тээглэж үхэх гэх мэтээр хоргодол үүсэх эрсдэлтэй. Бөхөнгийн тархац нутаг Алтайгаас Ховд хот орох асфальтан зам дээр бөхөн дайруулж үхэх тохиолдол гарч байна.

/Мэдээллийг Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн ахлах ажилтан Б. Гантулгаас авав/

Хавтгай

Хавтгайн тоо толгой 2012 оны байдлаар 400-600 байна. Хавтгай Хятадын хоёр бүс газар, манай Монголын Говь-Алтай өвөр хэсэгт байдаг. Монгол оронд хавтгайн эрүүл мэндийн судалгаа их хийж байна. Хавтгайн үржүүлгийн хоёр төв бий болгосон. Үүнд: Говь-Алтай аймгийн Завхан-Устад 48 хавтгай, Баянхонгор аймгийн Тольбулагт долоон хавтгай байршуулж үржүүлэн өсгөж байна.

/Мэдээллийг Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн эмгэг судлалын рабораторийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, малын их эмч П.Баатаржаргалаас авав/

Тахь

Тахь бол монгол адууны өвөг эцэг юм. 1969 онд устаад 1992 эх нутагт нь дахин сэргээн нутагшуулаад 32 дахь жилдээ явж байна. Өргөн биетэй, сүүл шингэн, дэл нь босоо байдаг. Тахь монгол адуу хоёрын нэг нь 66 хромосомтой байдаг бол нөгөө нь 68 хромосомтой байдаг. Монгол оронд тахь сэргээн нутагшуулах гурван газар байгаагаас өнөөдрийн байдлаар Хустайн нуруунд 310 гаруй тахь, Говийн дархан цаазат газар 300 гаруй тахь, Хомын талд 150 орчим тахь нийтдээ 750 орчим тахь сэргээн нутагшуулж байна.

/Мэдээллийг Говийн их дархан цаазат газрын Б хэсгийн хамгаалалтын захиргааны дарга Н.Алтансүхээс авав/

Хар сүүлт

Хар сүүлт зээр үзэсгэлэнтэй бөгөөд цөлд бөхөнтэй зэрэгцэн байдаг. 2017 оны судалгаагаар 40 мянга орчим хар сүүлт Монгол оронд байна. Хар сүүлт зээр уудам орон зайд тархдаг. Газар дундын тэнгисийн умард Африк, Арабын цөл, Төв Ази, Хятадын нутаг Шинжаан, Монголд байдаг. Монгол бол хар сүүлт зээрийн дэлхийн тархацын хамгийн зүүн шувтарга байдаг. Монгол орны нутаг дэвсгэрт их нуруудын хотгор, Алтайн өвөр цөл, Зүүн гарын цөл, Өмнөговь аймгийн Ханбогдод байдаг. Хар сүүлт зээр хотгор газарт дуртай. Сүүлийн жилүүдэд хууль бус агнуурчдын нөлөөгөөр хар сүүлт зээрийн тоо толгой цөөрч байна.

/Мэдээллийг Биологич, хөхтөн амьтан судлаач Н.Батсайхан-аас авав/

Хулан

Монгол Улс хулан хамгаалах өдөртөй болсон бөгөөд жил бүрийн аравдугаар сарын 25-нд тэмдэглэдэг. Монгол орны нутагт Өмнийн говь, зүүн аймгуудын нутаг, баруун бүсэд нийтдээ 80 мянга гаруй хулан байна.

Мазаалай

Мазаалай нь дэлхий дээр зөвхөн Монголын говьд байдаг ховор амьтан. Монгол орны төдийгүй дэлхийд хамгийн ховорт тооцогдох уг амьтан өдгөө 50 гаруйхан тоо толгой үлджээ.

Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй төслүүдийн хүрээнд зэрлэг амьтдыг хамгаалах, малчид эдгээр ховор амьтдын уст  цэгүүдээс зайдуу нутаглаж амьдрах, ундаалах орчныг нь бохирдуулахгүй байх, малын тоог хэт олшруулахгүй байх, иргэдийн хувьд байгальдаа хайртай байж хогоо хаяхгүй байх зэрэг нь бидний хийх ёстой зүйлс, анхаарах асуудал болжээ. 

Байгаль орчноо хамгаалахад Монгол Улсын иргэн бүрийн оролцоо хэрэгтэй. Байгаль эх дэлхийгээ, онгон байгалиа хадгалан хамгаалж, ирээдүй хойч үедээ өвлүүлэн үлдээхийн төлөө байгаль орчныг хамгаалах ариун үйлсэд нэгдээсэй гэж зохион байгуулагчид уриалсан юм.