Монгол Улс, Евразийн эдийн засгийн холбоо хоорондын Чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээрт нэгдэхийг бизнес эрхлэгчид болон эдийн засагчид, иргэд хоёр талтай хүлээж авч байна. Энэ хэлэлцээр болон Монгол Улс нэгдэх нь ямар үр дагавартай талаар СЭЗИС-ийн багш, эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайханы байр суурийг сонслоо.

-Чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээрт Монгол Улс нэгдэх нь ашигтай юу?
-Монгол Улсын эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал, экспортын уул уурхайн салбарын бус боломжийг харахад энэ хэлэлцээрт нэгдэх нь тийм сайн биш бөгөөд буруу гэсэн байр суурьтай байна. Яагаад гэвэл үүнд 2-3 үндсэн шалтгаан нөлөөлж байна.

Нэгдүгээрт, Улс орнууд геополитикийн маргаантай байгаа энэ үед дэлхийн томоохон байгууллагуудтай хэрхэн, яаж хамтрах вэ гэдэгтээ маш болгоомжтой хандах ёстой. Дэлхийн эдийн засгийн болон геополитикийн эргэлзээтэй байдал 1-2 жилийн дотор арилахгүй.

Хоёрдугаарт, манай улсын хувьд энэ хэлэлцээрт орсноор ашигтай байх зүйл нь юу вэ гэдгийг харах ёстой. Монгол Улсын худалдан авах чадварыг өнөөдөр уул уурхайн салбар тодорхойлж байна. Бид ашигт малтмал, мах гэсэн цөөхөн нэр төрлийн бүтээгдэхүүнтэй. Өөр зарж борлуулаад, тэрбум тэрбумаар ашиг олох бараа бүтээгдэхүүн байхгүй.

Дэлхийн эдийн засгийн болон геополитикийн эргэлзээтэй байдал 1-2 жилийн дотор арилахгүй.

Зөрүүлээд цаанаас нийлүүлэх бараа бүтээгдэхүүн маш олон бий. Тэгэхээр Монгол Улсын эдийн засгаа солонгоруулах бодлогод том эрсдэл гарахаар харагдаж байна. Өнөөдрийн байдлаар өндөг, мах, бусад бараа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, дөнгөж хөгжиж буй ЖДҮ-ийн салбараа хамгаалах нь чухал. Сөрөг нөлөө үзүүлбэл яах вэ? гэдэг асуудал байна.

Гуравдугаарт, Чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээр байгуулна. Евразийн эдийн засгийн холбоонд элсэхгүй гэж байгаа нь сайн мэт боловч эдийн засагт түр гэрээ гэж байдаггүй. Бүтэн гурван жил эдийн засгийн харилцаанд орж байр сууриа тодорхойлчихвол зарим үндэсний үйлдвэрийн салбартаа цохилт учруулах, нэгэнт унасан салбарыг сэргээхэд амаргүй. Тэгэхээр миний хувьд энэ бол дэмжих боломжтой гэрээ хэлэлцээр биш гэж үзэж байна.

-Хэлэлцээрт нэгдсэнээр гарах эерэг үр талууд нь юу байх бол?
-Сайн талууд мэдээж бий. Үнэхээр бид өрсөлдөх чадвартай, бараа бүтээгдэхүүн гарах нөөц бололцоотой бол асуудал алга. Дараагийн асуудал нь тусгаар улсуудын хамтын нөхөрлөл гэж бий. Тэндээс манай бараа бүтээгдэхүүнд өндөр чанар стандарт нутагших, тэр нь Монголын дотоодын зах зээлийг сэргээхэд эергээр нөлөөлөх боломжтой. Гэхдээ энэ боломжийн тухай талууд одоогоор яриагүй байна.

-Монголд бараа бүтээгдэхүүний үнэ өндөр байна. Гаднаас олон нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн оруулж ирвэл өрсөлдөөн нэмэгдэж, үнэ буурна гэж иргэд хэлж байна. Та эдийн засагчийн хувьд ямар байр суурьтай байна вэ?
-Иргэдийн буруу биш. Үнийн өсөлт инфляцаар дамжин иргэдэд мэдрэгдэж байгаа нь үнэн. Гэхдээ өмнөх туршлагаас харахад гадны бүтээгдэхүүн оруулж ирснээр үнэ буурах уу? гэдгийг маш сайн судлах хэрэгтэй. 

Миний харж буй өнцөг бол Монгол Улсын эдийн засгийн тулгуурт үндэсний аюулгүй байдал, хөгжлийн бодлоготой нийцэж байна уу гэдгийг харж байна. Дэлхий нийтээр өөрийн орны эдийн засгаа хамгаалах бодлого руу орж байгаа энэ үед Монгол шиг өрсөлдөх чадвар харьцангуй сул орны хувьд үндэсний үйлдвэрлэл чухал уу? гэдгээ харах ёстой. Жишээ нь, цементийн зах зээл байна. 

-Хэлэлцээрт нэгдсэнээр хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ, үйлдвэрлэл өснө. Ялангуяа ХАА-н салбарт мах, махан бүтээгдэхүүн, арьс шир гаргах боломж бүрдэнэ гэж Эдийн засгийн хөгжлийн сайд хэлж байна л даа?
-Энэ бол эерэг талыг илэрхийлэх хүчин зүйл мөн. Гэхдээ хэр баталгаатай вэ. Арьс шир, ноос ноолуур зэрэг ХАА-н бүтээгдэхүүнээ хөрш зэргэлдээх зах зээлд гаргая гэхэд бид татварын өндөр босго давах хэрэгтэй болдог. Хэлэлцээрт орсноор 15-50 хувийн татвар өндөр татвар буурна. Тэгэхээр бүтээгдэхүүнээ гаргах зах зээлийн боломж нээгдэнэ.

Энэ нь боловсруулах үйлдвэр, арьс ширний зах зээлийг сэргээх боломжуудын нэг мөн. Гэхдээ манай улсын хувьд ХАА болон уул уурхайн бүтээгдэхүүний гүн боловсруулалт хийж, эцсийн бүтээгдэхүүн болгох чиглэлд түлхүү анхаарах шаардлагатай. Түүхий эд бэлтгэх шатандаа яваа үед энэ гэрээ хэлцэл хийх нь ямар вэ гэдгийг эргэн харах ёстой юм.