Манай улсын төрийн анхааралд хүүхэд байсан нь хэдэн арванаар бус зуун, зуунаар илэрхийлэх арвин түүх, туршлагатай билээ. Жишээлбэл, эзэнт гүрний үеэс өнчдийг тэтгэх хишгээс монгол хөвгүүдийн сургууль хүртэл төрийн зүгээс хүүхдээ эн тэргүүнд анхаарч ирсэн юм. Хэмжээгүй эрхт хаант засаглалаас Бүгд найрамдах засаглалд шилжсэн түүхээс нэхвэл 1925 онд Хойчийг залгамжлагч багачуудын холбоо нэртэйгээр хүүхдийн байгууллагаа үүсгэсэн байдаг. Умардаас үүсгэл санаачилгатай пионерын байгууллага нь 1907 онд эхлүүлсэн скаутын хөдөлгөөнөөс сэдэлтэй. Монгол Улсад ийнхүү хүүхдийн өөрийн, сайн дурын оролцооны байгууллага хөгжсөн нэгэн зууны босгон дээр Засгийн газар хүүхдийн эрхээс ухарсан нэгэн шийдвэр гаргалаа.  

Аливаа төр хүний эрхийг хүндэтгэх/сахин биелүүлэх (төрийн зүгээс дур зоргоор халдахгүй байх, хүний эрх хамгаалж байгааг үгүйсгэх, татгалзах), хамгаалах (хэн нэгэн эрхэд халдсан бол таслан зогсоох, арилгах), хангах (хүний эрхийг эдлүүлэхийн төлөө шийдвэр гаргах, нөөцөө хуваарилах, зарцуулах), хөхиүлэн дэмжих (хүний эрхийн талаар таниулан ойлгуулах) үүргээ биелүүлээгүй эсвэл үл тоосон үйлдэл, эс үйлдэхүй үргэлжилсэн бол хүний эрх зөрчсөн, амлалтаа биелүүлээгүй, гарсан ахиц дэвшлээс ухарсан гэж дүгнэх боломжтой.  

Засгийн газрын 2025 оны 1 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуралдааны дараах хэвлэлийн хуралд дурдсан үйл баримтыг жагсаавал:

• Хэвлэлийн хурлын үеэр Улсын Их Хурлын гишүүн, Шадар сайд С.Амарсайханы “аймаг, нийслэлийн удирдлагад зарим эрхийг шилжүүлэх, аймаг, бүсийн хэмжээнд аливаа соёл, урлаг, спортын бүх арга хэмжээг зохион байгуулах эрх мэдлийг шилжүүлэх”;  
• “хүүхэд хамгаалах, хөдөлмөрийн тухай хууль, зохицуулалт, стандарт орон нутгийн түвшинд хэрэгжилт хангалтгүй”;  
• “шүүхийн шийдвэр, олон улсын хүний эрхийн гэрээ, хууль дагаж мөрдөхийг мэргэжлийн байгууллага хариуцна, хууль тогтоомж зөрчих тухай асуудал байж болохгүй, илүү хяналттай, илүү зохион байгуулалттай болж байна. Нэг шийдвэр гаргачихдаг, тэр шийдвэр нь аймаг, орон нутагт хэрэгждэггүй, ямар нэгэн ил далд хэлбэрээр зохион байгуулдаг”;  
• Улсын Их Хурлын гишүүн, Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалангийн “Хаврын морин уралдаан 3 дугаар сарын 1-нээс хойш зохион байгуулагддаг байж болно”;
• “хүүхэд морь унах тэвчишгүй хөдөлмөр бол наадмаар унуулахаа болих”;
• “эзэн биегүй, хэн зохион байгуулж байгаа нь тодорхойгүй 1, 2 дугаар сарын уралдаанд хэдэн хүүхэд бэртсэн, эрсдэлтэй байгаа тоо нууц”;
• “4, 5 дугаар сард хальтиргаа, гулгаатай, 3 дугаар сард зохион байгуулахад зохимжтой”, “хаврын морин уралдаан хятадын уралдаан болох уу”;
• “морины уралдаан ЮНЕСКО-д бүртгэсэн”;
• “Монгол Улсын Засгийн газрын 2019 оны 57 дугаар тогтоол өнөөдөр хүчингүй болж байна”;
• “хулгайн уралдаан” гэх мэдэгдэл.

Нягтлан харвал, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна” гэсэн үүргээс, мөн төрийн хууль биелүүлэх эн тэргүүний үүргээс Засгийн газар зориуд зайлсхийжээ.

Тодруулбал, “хууль тогтоомж хэрэгжихгүй байгаа учир Засаг дарга, иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд шилжүүлж байна” хэмээн “Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн”, “Монгол Улс төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл байна” гэсэн заалтыг үл мөрдөж байна.  

Тэвчишгүй хөдөлмөрийн талаар мэргэжлийн бус тайлбар, үндэслэл өгүүлэхийн хамт ЮНЕСКО-гийн зүгээс 2010 онд жил бүрийн 7 дугаар сарын 11-13 -ны өдөр зуны улиралд тэмдэглэдэг Монголын уламжлалт баяр – Наадмыг л соёлын биет бус өв хэмээн бүртгэсэн байгааг морин уралдаан хэмээн худал хэлж, мэтгэн хэлэлцэв.

Мөн одоо хүртэл хэрэгжиж байгаа Засгийн газрын 2019 оны 57 дугаар тогтоол, шүүхийн шийдвэрээр хүчин төгөлдөр Эвлэрлийн гэрээг даган биелүүлж, ямарваа нэгэн “нууц”, “хулгайн” гэх тодотголтой уралдаан нэг бүрийг таслан зогсоох үүргээ Засгийн газар одоог хүртэл биелүүлээгүй байна.   

Зүй нь:

• Хүүхдийн эрхийг хүндэтгэх үүднээс “хаврын уралдаан” гэх муу туршлагыг халж байгаа шүүхийн өмнөх шийдвэрийг чанд мөрдөх, бооцоот морин уралдааны тухай харилцааг хуульчлах;
• Хүүхдийн эрхийг хамгаалахаар гагцхүү зуны улиралд зохион байгуулдаг өв уламжлалаа хадгалж, зөвхөн Улсын баяр наадмын хурдан морины уралдаанд түрүүлсэн, айрагдсан тоогоор улсын тод манлай уяач цол олгох байдлаар Үндэсний их баяр наадмын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийг өөрчлөх;
• Хүүхдийн эрхийг хангах зорилгоор “нууц”, “хулгайн” гэх тодотголтой уралдааныг илрүүлэх, таслан зогсоох, ингэхдээ хангалттай мөнгө зарцуулах, буруутай этгээдэд хариуцлага тооцох, төрөөс гарсан зардлыг нөхөн төлүүлэх;

Хүүхдийн эрхийг хөхиүлэн дэмжихийн тулд хүүхэдтэй холбоотой шийдвэр гаргахдаа тэдний сайн сайхны төлөө эн тэргүүнд анхаарч, хэлбэрдэхгүй, оромдохгүйгээр сонирхогч талуудыг нээлттэй, ил тод, утга учиртай оролцуулж хэвшвэл зохино.   

Үгүй бол Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин тавдугаар зүйлийн 2-т заасан дагуу ард түмний элчис, Улсын Их Хурлын гишүүд хууль тогтоомжид нийцээгүй Засгийн газрын тогтоолоо Засгийн газар өөрөө хүчингүй болгохгүй тохиолдолд хүчингүй болгох боломжтой.  

Та хүүхдийн эрхийн төлөөх тэмцлийн нэгэн зууны ой дээр хүүхдээ умартсан шийдвэр гаргасан эсэхийг албажсан Засгийн газрын тогтоолоос нягтлах боломжтой.  

Үргэлжлэл бий.