Засгийн газрын өнөөдрийн /2025.08.20/ хуралдаанаас гарсан шийдвэрийг Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням танилцууллаа. 

Тэрээр, "Өмнө нь Засгийн газрын тогтоолоор АМНАТ-ийг төлөхдөө жишиг үнээр буюу бодит үнээс давсан үнэлгээгээр тооцож авдаг байсан. Жишээ нь баяжуулсан коксжих нүүрс дээр 22.6 хувиар, хайлуур жонш дээр хамгийн дээд тал нь 54.3 хувиар, төмрийн хүдэр дээр 26.6 хувиар илүү үнээр тооцож, бодит үнээс давсан үнээр АМНАТ авдаг байсан. Энэ нь нэг талаасаа гажуудал болж байлаа.

Түүхий эдийн үнэ өндөр үед ААН-үүд даагаад явчихдаг байсан бол, үнэ унасан үед алдагдалд орж дийлэхгүй байдалд ордог. Тийм учраас энэ асуудлыг шийдэж, Монголын ашигт малтмалын биржийн үнээр АМНАТ тооцдог зохицуулалт руу шилжих түүхэн тогтоол батлагдлаа.

Биржийн үнээр тогтоож байгаа гол шалтгаан нь бодит үнэлгээтэй болох. Ингэснээр Монгол Улс өөрийн дотоодын үнэлгээний суурь, бенчмарктай болж байна гэсэн үг. Өмнө нь компаниуд гэрээний үнээрээ АМНАТ төлнө гэхээр дотооддоо хямд үнээр зарж, хилийн цаана худалдааны компанид бодит үнээр заруулдаг. Ингээд улс авах ёстой орлогоо бүрэн авч чаддаггүй байсан. Энэ нь амьдралд нийцэхгүй үнэлгээний систем байв.

Одоогоор 30 ААН-ийн 55 гэрээний 100 сая ам.долларын бүтээгдэхүүн шууд экспортод гарах боломж нээгдэж байна.

Харин одоо Ашигт малтмалын биржийн тухай хуулийн дагуу дотооддоо бодит үнэ гарч байгаа тул, АМНАТ-ийг биржийн үнээр тооцно. Нийт бүтээгдэхүүнийхээ дөрөвний нэг хувийг биржээр арилжаалсан бол, үлдсэн бүтээгдэхүүнд нь ч мөн биржийн үнээр тооцож АМНАТ авна.

Ингэснээр биржийн үйл ажиллагаа идэвхжиж, унасан идэвхжлийг сэргээж, 100 тэрбум төгрөгийн нэмэлт орлого олох зорилготой. Засгийн газрын тэмдэглэлээр энэ тогтоол батлагдаад, өмнө нь хязгаарлагдаад байсан баяжуулах, боловсруулах боломж нээгдэж байна.

Өмнөх хууль, журам нь компаниудад ашиггүй нөхцөл байдал үүсгээд, нийт 47 үйлдвэр сул зогсож байсан. Маш их хөрөнгө оруулалт орсон, нэмүү өртөг шингээсэн, ажлын байр бий болгох зорилготой үйлдвэрүүд гацчихсан байлаа. Жишээлбэл Дархан төмөрлөгийн үйлдвэр, Эрдэнэс Критикал, ЭТТ зэрэг төрийн өмчит компаниудаас бүтээгдэхүүн худалдаад авч боловсруулсан ч гаалийн нэгдсэн системд бүртгүүлж чаддаггүй байсан. Учир нь хуулиараа заавал биржээр худалдаж авсан байх шаардлага тавьдаг.

Энэ нь үйлдвэр, технологийн паркуудын үйл ажиллагааг гацааж, олон том төслүүд 2 жил зогссон. Одоо энэ асуудлыг шийдвэрлэхээр болж байна. Одоогоор 30 ААН-ийн 55 гэрээний 100 сая ам.долларын бүтээгдэхүүн шууд экспортод гарах боломж нээгдэж байна.

Засгийн газрын тэмдэглэлийн дагуу Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн яам Ашигт малтмалын биржийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж иртэл түр журам боловсруулж, Засгийн газраар батлуулан мөрдүүлнэ. Ингэснээр Монгол Улсад боловсруулах, баяжуулах үйлдвэрүүдийн гацаа тайлагдаж, цаашид эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж, нэмүү өртөг шингээсэн өндөр өртөгтэй бүтээгдэхүүн экспортлох боломж нээгдэнэ.

Энэ бол томоохон шийдвэр бөгөөд манай салбарын ААН-үүд олон жил хүлээсэн шийдэл юм. ААН-үүддээ хандаж хэлэхэд, энэ жил бид 85 сая тонн нүүрс олборлон экспортлох том зорилготой байгаа тул төр, хувийн хэвшил хамтраад зохион байгуулалттай ажиллая гэж уриалж байна.

Энэ шийдвэр цаашид сунаж, бодит үнэ дээрээ АМНАТ тооцдог тогтолцоо хэвшвэл, дотоодын үйлдвэрлэл тогтвортой хөгжих боломж бүрдэнэ. Энэ бүхний гүйцэтгэл салбарын бүх оролцогчдоос шалтгаална" гэв.