УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан Казахстан улсад хийх албан ёсны айлчлалынхаа үеэр дагалдан яваа төлөөлөгчдийн хамт тус улсын “Самрук Казына” баялгийн сан болон уран олборлолтоор дэлхийд тэргүүлэгч "Казатомпром" хувьцаат компанийн удирдлагуудтай уулзалт хийж, үйл ажиллагаатай нь танилцлаа. 

УИХ-аар 2024 оны 4-р сард байгалийн баялгийн үр өгөөжийг Монгол Улсын одоо, ирээдүйн иргэн бүрд тэгш хүртээмжтэй хуваарилах зорилго, зохицуулалт бүхий Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль батлагдсан. Мөн 2025 оны 1-р сард Монгол Улсын Засгийн газар уран үйлдвэрлэлийн  салбарт хамтран ажиллах хөрөнгө оруулалтын гэрээг Францын ”Орано майнинг” групптэй байгуулснаар олон жил гацсан төсөл хэрэгжих боломж бүрдсэн.

Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт, хөгжил, байгалийн баялгийг ард иргэддээ тэгш хүртээх төрийн бодлоготой ижил төстэй үйл ажиллагаа явуулдаг тул дээрх хоёр байгууллагын удирдлагатай хийх уулзалт УИХ-ын даргын айлчлалын хөтөлбөрт зүй ёсоор оржээ. 



“Самрук Казына” баялгийн санг 2008 онд Казахстан улсын Ерөнхийлөгч Нурсултан Назарбаев Сингапурын Темасек хөрөнгө оруулалтын компанийн туршлагад үндэслэн үүсгэн байгуулжээ. Засгийн газар нь 100 хувь эзэмшдэг ба хувьцаат компанийн хэлбэрээр үйл ажиллагаа явуулдаг байна. 

Баялгийн сангийн бүрэлдэхүүнд агаарын тээвэр, нефть, хий, эрчим хүч, уул уурхай, үйлдвэрлэл, тээвэр, харилцаа холбоо зэрэг стратегийн ач холбогдолтой салбаруудыг хамардаг.

• Казатомпром ХК- нь газрын тосны хайгуул судалгаа, олборлолт, боловсруулалт, тээвэрлэлтийн чиглэлд үйл ажиллагаа явуулдаг. Казахстан улсад олборлож буй газрын тосны 25 хувийг эзэлдэг. Нийт хөрөнгийн хэмжээ 22 тэрбум ам.доллар бөгөөд Казахстан дахь Хөрөнгийн биржид хувьцаагаа арилждаг байна.
• Казахгаз- компани байгалийн хийн дэд бүтэц, тээвэрлэлттэй холбоотой бүхий л чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Энэ компанийн эзэмшдэг хийн хоолой 20600 км?. Эдний мэдэлд төмөр замын оператор үндэсний компани багтдаг ба компанийн зах зээлийн үнэлэмж нь 35 тэрбум ам.доллар.
• Казатомпром - компани нь уран олборлолтоор дэлхийн зах зээлийн 20 хувийг дангаар эзэмшиж байна. Энэ компани мөн нүүрсний орд эзэмшдэг ба жилд дунджаар 500 сая тонн нүүрс олборлодог.

Сангийн Удирдах зөвлөлийг Ерөнхий сайд тэргүүлж, бүрэлдэхүүнд нь гадаадын хараат бус дөрвөн төлөөлөгч багтдаг. Энэ уулзалтад Удирдах зөвлөлийн хоёр гишүүн оролцож байна. “Самрук Казына” сангийн засаглалын хэрэгжилтийг 74 хувь буюу маш сайн үзүүлэлттэй гэж дүгнэжээ. Энэ нь сангийн үйл ажиллагааг удирдах баг маш сайн ажиллаж байгаагийн үр дүн гэж тус сангийн ТУЗ-ийн гишүүн Жакупов Нурлан Каршагович онцолж байв. 

Сангийн бүрэлдэхүүнд багтдаг 135 компаниас долоо нь олон улсын хөрөнгийн зах зээлд хувьцаагаа арилжаалжээ. Тухайлбал, Эйр Астана, КЕГОК компани нь Английн хөрөнгийн биржид хувьцаа гаргасан.

Манай сан хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр үндсэн үйл ажиллагаа явуулдаг. Сүүлийн зургаан жилд нийт 27 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт улсдаа татсан. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, хөрөнгө оруулалтын баталгаатай арга механизмыг ашигладаг бөгөөд хөрөнгө оруулалтын эрсдэлийг хамтрагчтайгаа хувааж үүрдэг онцлогтой.  Хятад, Япон, Катар, Америк зэрэг улстай хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр дэмжлэг үзүүлж, хамтран үйл ажиллагаа явуулдаг гэв. 

“Самрук Казына” баялгийн санг 2008 онд Казахстан улсын Ерөнхийлөгч Нурсултан Назарбаев Сингапурын Темасек хөрөнгө оруулалтын компанийн туршлагад үндэслэн үүсгэн байгуулжээ. 

Казахстан улсын Ерөнхийлөгч К.Токаев 2024 онд Монгол Улсад айлчлахад би бүрэлдэхүүнд нь багтаж, очсон. Энэ үеэр Казатомпром компани Монголын Мон-Атом компанитай хамтран Монголын газар нутаг дээр ураны хайгуулж явуулах, олборлох талаар ажиллах санамж бичиг байгуулсан. Мон-Атом компаниас Дорноговь, Дундговь аймгийн нутагт дөрвөн газарт хайгуул хийх санал дэвшүүлсэн. “Газатомпром” компани хоёр улсад холбогдох зөвшөөрөл авах ажил өрнөж байна. Хэрэв та бүхэн дэмжлэг үзүүлбэл хамтарсан үйлдвэрээ байгуулахад бэлэн байна. 

Монгол Улс бол манай стратегийн түнш. Стратегийн түншлэлийн хүрээнд манай сан Монгол Улстай урт хугацаанд хамтран ажиллагааг хэрэгжүүлэх өргөн боломжтой. Засгийн газар хооронд байгуулсан ураны салбарт хамтарч ажиллах гэрээ хэлэлцээрийн дагуу хамтын ажиллагаагаа эхлүүлэхийг хүсэж буйгаа “Самрук Казына” баялгийн сангийн ТУЗ-ийн гишүүн, Самрук-Казына ХН-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга Жакупов Нурлан Каршагович илэрхийллээ.

Д.АМАРБАЯСГАЛАН: УРАНЫ ХАЙГУУЛ, СУДАЛГАА ХИЙЖ, БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР БАЙГУУЛАХ ТӨСЛИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ БҮРЭН БОЛОМЖТОЙ



УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан, Монгол Улсын Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар Үндэсний баялгийн сангийн суурь тавигдаж, 2024 оны 4-р сард бид Чингис хаан үндэсний баялгийн санг албан ёсоор байгуулсан. Баялгийн сан нь Ирээдүй өв сан, Хөгжлийн сан, Хуримтлалын сан гэж төрөлжсөн гурван сангаас бүрддэг. Манай улсын хувьд газрын хэвлийн үр өгөөжийг төвлөрүүлэх, үр ашигтай хөрөнгө оруулалт хийх, иргэн бүрд тэгш, шударга хуваарилах, хуримтлуулахыг зорьж байна. 

“Самрук Казына” сангийн талаар бид үндэсний баялгийн сан байгуулахдаа туршлага судалж байсан. Бид хөгжлийн төслүүдэд хөрөнгө оруулах чиглэлээр “Самрук Казына” баялгийн сантай хамтран ажиллах сонирхолтой байна.  

Д.Амарбаясгалан: Мон-Атом, Казатомпром компанитай хамтарсан хайгуул, судалгааны ажил хийх, ураны боловсруулах үйлдвэр байгуулах зэрэг төслийг хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой.

Жишээлбэл, Монгол Улсын төр эрчим хүчний шинэчлэлийн хүрээнд эрчим хүчний дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, аж үйлдвэржүүлэх, бүсчилсэн хөгжлийг нэмэгдүүлэх замаар эдийн засгаа тэлэхийг зорьж байна. Улмаар эрчим хүч үйлдвэрлэж, БНХАУ-д экспортлох чиглэлээр хоёр улсын Засгийн газар хоорондын яриа хэлэлцээ явагдаж байна. Энэ чиглэлээр хөрөнгө оруулалт хийж, хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх боломжтой юм.

Түүнчлэн шинэ тутам байгуулсан Баялгийн сангийнхаа хөрөнгийг арвижуулах, үр ашигтай хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх чиглэлээр туршлага солилцох хүсэлтэй байна. Казахстан улс “Самрук Казына” сангийн охин компаниудыг олон нийтэд үе шаттай, нээлттэй санал болгож, хувьцаа гаргасан. Бид төрийн өмчит компаниудын ил тод байдлыг хангах чиглэлээр Казахстаны туршлага судалбал сайн жишээ болно гэж үзэж байна.

Мон-Атом, Казатомпром компанитай хамтарсан хайгуул, судалгааны ажил хийх, ураны боловсруулах үйлдвэр байгуулах зэрэг төслийг хэрэгжүүлэх бүрэн боломж бий. Мөн газрын ховор элементийн хайгуул, олборлолт, боловсруулах үйлдвэрийн чиглэлээр ч хамтран төсөл хэрэгжүүлэх боломжтой гэж харж байна. Монгол Улс газрын ховор элементийн арвин нөөцтэй. Одоогийн байдлаар хайгуул судалгаа бүрэн хийгээгүй байна.

Мөн хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааг өрнүүлэх талаар хоёр өдрийн айлчлалын үеэр яригдлаа. Энэ хүрээнд уул уурхайн бүтээгдэхүүн нүүрс, зэс, төмрийн хүдрийн боловсруулалтын хамтарсан үйлдвэрүүдийг барих, хамтарсан төслүүд хэрэгжүүлэх боломжтой гэж харж байна гэв. 

Самрук Казына баялгийн сангийн ТУЗ-ийн гишүүн, Самрук-Казына ХН-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга Жакупов Нурлан Каршаговичийн танилцуулга асуулт, хариултаар үргэлжлэв.



Сангийн хөрөнгийг өсгөх бодлогыг хэрхэн явуулдаг, сангийн үйл ажиллагааны үр ашгийн талаар тодруулахад, Манай сангийн нийт хөрөнгийн 4 хувь нь гадаадад, 96 хувь нь дотоодод байдаг. Гадаад дахь 4 хувийг дурьдвал, Румын, Молдав, Гүрж зэрэг улсад ШТС-уудыг байгуулсан. Мөн гадаадад боомт эзэмшдэг. Тухайлбал, Хятадад усан боомт, ОХУ, Беларус, Азарбайжан, Гүржид хуурай замын боомтууд манай баялгийн сангийн мэдэлд байдаг.
Гадаад худалдаа хийх, олон улсын банк санхүүгийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах зорилгоор тодорхой хэмжээний хөрөнгөө гадаадад байлгадаг. Бид хуулиа мөрддөг, итгэл даахуйц, өндөр чансаатай олон улсын байгууллагыг гадаад түншээрээ сонгодог тул сангийг хөрөнгийг захиран зарцуулахад ямар нэг асуудал үүсэж байгаагүй гэв. 

Казахстаны эдийн засаг тогтвортой өссөөр байна. ДНБ дунджаар 300 тэрбум ам.доллар бөгөөд 2025 онд эдийн засгийн өсөлт 6.2 хувь байх төлөвтэй. Цаашид ч өсөх дүр зураг харагдаж байна хэмээн Самрук-Казына сангийн Удирдах зөвлөлийн дарга Жакупов Нурлан Каршагович танилцуулав. 



2024 оны байдлаар “Самрук Казына” сангийн хөрөнгийн хэмжээ 80 тэрбум ам.доллар болсон нь Үндэсний баялгийн сангуудын /Sovereign Wealth Funds-SWF/ жагсаалтын 23-рт эрэмбэлэгдэж  байна. 2021-2024 онд орлого нь жилд дунджаар 12 хувиар өсөж, 2024 оны байдлаар цэвэр ашгийн хэмжээ нь 2.4 их наяд тэнгэ болж, өмнөх оныхоос 39 хувиар өсжээ.

Одоо тус сан нь улсынхаа эдийн засаг, дэд бүтэц, технологийн шинэчлэл, олон улсын хөрөнгө  оруулалтыг уялдуулан бодлого боловсруулах гол институц болж, өргөн хүрээтэй ил тод байдлыг хангасан, тогтвортой хөгжлийн чиглэлд гол хөрөнгө оруулагч болжээ.