УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар Ерөнхий сайдын анхны гадаад айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтан, ОХУ-ын Владивосток хотод ажилласан. Энэ жил манай улсаас албаны 55 хүн, сэтгүүлчид зэргийг оролцуулан нийт 75 хүн хоёр өдрийн турш Дорнын эдийн засгийн чуулганы хуралдаанд оролцлоо.

УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатар өмнө нь Гадаад хэргийн сайдын хувиар энэ чуулганд оролцож байжээ. Түүнтэй ярилцсанаа та бүхэнд хүргэж байна.

-Ерөнхий сайд Г.Занданшатар энэ жилийн Дорнын эдийн засгийн чуулганд оролцлоо. Манай улс энэ хуралд өндөр түвшинд өргөн бүрэлдэхүүнтэй оролцдог уламжлалаа хадгалав.
-ОХУ төсвийн хуваарилалтаа Алс Дорнодын бүс, Сибирь рүү чиглүүлж, хөрөнгө оруулж эхэллээ.

Дорнын эдийн засгийн чуулган энэ онд арав дахь удаа боллоо. 2015 оноос өмнө Оросын эдийн засаг Уралаас баруун тийш чиглэж, биднээс хол байв. Харин одоо бидэн рүү ойртож байна. Бид мах сүүгээ Москва хүртэл хүргэж борлуулахаас илүүтэй Сибирт хүргэх боломжтой. Энд (Владивосток хотод) орлого, худалдан авах чадвар нэмэгдэх хэрээр манай иргэд орлого олох боломж нэмэгдэнэ.

Мөн эндхийн бизнесүүд жигдэрвэл хамгийн ойр, гадаад зах зээл нь Монгол. Манай руу хөрөнгө оруулах магадлал өснө. Иймд манай улс 2015 оноос хойш л энэ хуралд ихээхэн ач холбогдол өгч, өндөр түвшинд оролцсоор ирсэн.

Би Гадаад хэргийн сайд байхдаа манай бараа борлуулагдахуйц, хэд хэдэн газарт худалдааны төлөөлөгч ажиллах нь зөв гэж үзсэн. Энэ бүтцийг бид 30 жил хаасан ч буцаан сэргээсэн. Эдгээрийн нэг нь Владивосток хот.

ОХУ төсвийн хуваарилалтаа Алс Дорнод, Сибирь рүү чиглүүлж, хөрөнгө оруулж эхэллээ. Оросын эдийн засаг Уралаас баруун тийш чиглэж, биднээс хол байсан бол одоо бидэн рүү ойртлоо.

Жишээ нь, гибрид автомашины аккумлятор БНХАУ-ын техникийн шаардлагыг хангаагүй гээд тус улсын нутгаар энэ төрлийн машиныг дамжуулан өнгөрүүлдэггүй байв. Тэр үед Японоос Монгол руу гибрид машиныг Владивосток хотоор дамжуулан тээвэрлэсэн. Приус манай иргэдийн энгийн хэрэглээ болсон. Иймд Владивосток далай руу гарах хамгийн ойр, чухал боомт мөн.

Энэ хотод манай олон компани салбараа нээж, зарим нь бие төлөөлөгчөө ажиллуулж байна. Шатахуун тээвэрлэдэг, нийлүүлдэг олон компани энд идэвхтэй ажиллаж байна.

-Байгалийн хийн хоолойн эдийн засаг, улс төрийн ач холбогдлыг та хэрхэн дүгнэх вэ?
-Энэ төсөл хэрэгжсэнээр бид үйлчилгээний худалдааны туршлага хуримтлуулна. Үнийн тооцоо хийх гэх мэт олон ажил бий. Энэ бол стратегийн ач холбогдолтой төсөл.

-Зарим хүн энэ төслийг эсэргүүцэж, Монголыг хоёр хуваах нь гэж болгоомжилдог.
-УБТЗ-ын босоо чиглэлийн төмөр зам Монголыг хоёр хуваасан уу? Төмөр зам ч мөн адил дэд бүтцийн төсөл. Транзит буюу дамжин өнгөрөх тээврийг бид хөгжүүлэх ёстой. Далайд гарцгүй гээд уйлж унжих нь буруу.

Дэлхийд далайд гарцгүй 30-аад улс бий. Чех, Швейцар, Австри далайд гарцгүй. Тэд Герман, Франц гэх мэт том зах зээлүүдтэй ойр байрлалын давуу талаа ашиглан, тээврээ хөгжүүлсэн. Том зах зээлийн хажууд байгаагаа том хожил гэж үздэг.

Байгалийн хийн хоолой барихгүй бол бид энэ боломжийг ашиглаж чадахгүй. Швейцар лугаа хөгжье. Энэ улс яаж хөгжсөн гэхээр нарийн технологи, мэдлэг шингэсэн аж үйлдвэр хөгжихийн зэрэгцээ дэд бүтэц нь маш сайн хөгжсөн.

Байгалийн хийн хоолойн төсөл хэдэн тэрбум ам.доллараар яригдана. Дипломат шугамаар ярьж, хөөцөлдөж байж л бүтсэн ажил.

-Та Гадаад харилцааны сайд байхдаа дипломат албанд зарцуулсан нэг төгрөг бүр долоон төгрөгийн орлогыг эргүүлээд оруулдаг гэж мэдэгдэж байв. Үүнээс хойш ийм харьцуулалт бүхий мэдээллийг Гадаад хэргийг сайдууд танилцуулаагүй.
-Гадаад харилцаа эдийн засаг гэлтгүй олон салбарт шууд нөлөө үзүүлдэг. Жишээ нь цар тахал гарахад гадна байгаа дипломатууд маш идэвхтэй ажиллаж, олон төрлийн вакциныг Монголд шуурхай авчирсан. Манай иргэд аль вакциныг хийлгэх вэ гэж сонгож тариулж байв. Ийм боломж улс бүрд байгаагүй.

Энэтхэг эм, вакцин үйлдвэрлэлээр тэргүүлдэг улс тул Энэтхэг рүү хандах нь зөв гэж би үзэн, энэтхэг танилтайгаа Ч.Хүрэлбаатар сайдыг холбосон юм. Монголд хамгийн түрүүн Энэтхэгээс Астра зенека вакциныг оруулж ирсэн.

Одоо Улаанбаатарт ус цэвэрлэх томоохон байгууламж барьж байна. Анх 250 сая ам.долларын буцалтгүй тусламжаар барихаар болсон ч нийт санхүүжилт нь 350 сая ам.доллар болсон.

АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Буш "Бид хөгжиж буй орнууд дундаас амжилттай урагшилж буй улсуудад тусална. Амжилтгүй байгаа улсуудыг л дэмжсээр ирлээ" гэж хэлсэн юм. Үүнийг сонсоод манай дипломатууд ажиллаж, анх 50-70 сая ам.долларын буцалтгүй тусламж яригдаж, сүүлдээ нэмэгдсэн.

Улаанбаатарын усны асуудлыг шийдсэнээр нийслэлийн ирээдүйг ч шийднэ. Усгүй бол хот байхгүй. Би Төрийн нарийн бичгийн дарга байхдаа Гадаад бодлогыг эдийн засагжуулах хөтөлбөрийг Засгийн газраар батлуулж байв. Элчин сайдууд татвар төлөгчдийн мөнгийг хэрхэн зарцуулж, ямар үр ашиг авчирснаа тайлагнаж байх заалт оруулж байв.

Тухайн үед бид судалгаа хийхэд нэг төгрөгийн зардал долоон төгрөгийн ашиг авчирч байсан. Одоо энэ тоо өссөн.

Байгалийн хийн хоолойн төсөл хэдэн тэрбум ам.доллараар яригдана. Дипломат шугамаар ярьж, хөөцөлдөж байж л бүтсэн ажил. Бүтээн байгуулалтыг хийх хүмүүст бид мах, сүүгээ худалдана. Дипломатууд Монгол Улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлыг хангах чиглэлд ч мөн ажилладаг. Үүнийг мөнгөөр хэмжих боломжгүй.

-Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Ерөнхийлөгч Путинтай уулзах үеэр улаан буудайн тариалалт буурах магадлалтайг онцолжээ.
-Тийм ээ. ОХУ улаан буудайн дэлхийн хамгийн том тариалагч. Энэ жил цаг агаар энд тааламжтай байсан тул ургац хангалттай хэмжээнд авах юм байна. Манай улсын газар тариалангийн гол бүс нутгуудад гандуу байлаа. Иймд ургац төлөвлөснөөс буурах эрсдэлтэй тул эртнээс бид ийм асуудлаар тусламж дэмжлэг хүсэж болзошгүй гэдгээ мэдэгдэж байх нь зөв.
Ерөнхийлөгч Путин "Бид туслахад бэлэн" гэдгээ илэрхийлсэн. Эрчим хүч, шатахууны асуудлыг ч хөндсөн.Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгчийн хэмжээнд ойлголцсоны дараа ажил жигдэрдэг, амжилттай болох үндэс болдог. Мөн бид асуудлаа айлд тулгаж танилцуулж болохгүй. Ургац бага хураавал та бүхэнд хандах нь байна гэдгээ урьдчилж илэрхийллээ.

-Мэдээлэл өгсөнд баярлалаа.