Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын талаар өчигдөр /2025.08.07/ сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.

-ТЭЦ-3 ДЦС-д дэлбэрэлт гарч, станцын дулаан хангамжийн хэвийн үйл ажиллагаа алдагдах нөхцөл үүсээд байна. Ирэх өвлийн ачааллыг хэрхэн давах бэлтгэл хийж байна вэ?
-Эрчим хүчний салбар нэг өдөр ийм хүнд байдалд орчихсон юм биш. 103 жилийн түүхтэй эрчим хүчний салбар сүүлийн 35 жилд хүндрэлтэй нөхцөлд ажиллаж ирсэн. ТЭЦ-3 станцад саяхан дахин нэг саатал гарсныг олон нийт сенсаац болгож байх шиг байна. Техникийн саатал 8-р сарын 1-ний өдөр гарсан. Тэг зогсолт хийж, их засварт оруулсан нэг турбиныг ажиллагаанд оруулах туршилтын галлагаа хийх үед тэр саатал гарсан байна. Турбиныг ажиллагаанд оруулахдаа нүүрс хийж, дээр нь тодорхой хэмжээний мазот хийдэг. Тэр үед тэсрэлт болж, дуу чимээ гарсан. Ийм төрлийн саатал өнгөрсөн жил ТЭЦ-3-т 15 удаа давтагдсан.

ТЭЦ-3 198МВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц. 21МВт-ын 4, 25 МВт-ын 4 турбин, сая саатал гарсан 5МВт-ын нэг турбин, нийт есөн турбин 198 МВт-ын хүчин чадалтай. Эдгээрээс сая гэмтэл гарсан нэг турбинаас бусад нь ашиглалтын хугацаа хоёр дахин хэтэрсэн. 1966 оноос хойш 60-аад жил ашиглаж буй турбинууд бөгөөд осол гарах магадлал маш өндөр болсон. Тийм учраас өнгөрсөн жил улсын байцаагчийн дүгнэлт гаргаж 7-р турбиныг зогсоосон. Осол гарч, хүний амь эрсдэх эрсдэлтэй нөхцөлд байгаа.

-Станцуудыг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах, шинэ станц хэзээ барих вэ?
-2017, 2018 оноос эхлэн 300МВт-ын чадалтай хоёр станц шинээр барих талаар ОХУ-ын Засгийн газартай ярилцаад явж байна. ОХУ-ын талаас өндөр үнэ санал болгож байгаа учир эхлээд зураг төслийг хийсний дараа зах зээлийн бодит өртөг буюу БНХАУ-ынхтай ойролцоо үнэтэй болбол ТЭЦ-3 станцыг шинэчлэх ажил гацаанаас гарах болов уу гэсэн хүлээлттэй байна. 

-Эрчим хүний тарифийг өнгөрсөн жил нэмснээр 500 гаруй тэрбум төгрөгийн орлого олсон. Энэ орлогыг хэрхэн зарцуулсан бэ?
-Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос /ЭХЗХ/ 2024 оны 11-р сарын 15-наас эрчим хүчний үнийг нэмэх шийдвэр гаргасан. Эрчим хүчний сайдын хувьд би энэ шийдвэрийг бодлогын хувьд дэмжихээс өөр аргагүй. Үйлдвэрлэсэн эрчим хүчийг өртгөөс нь доогуур үнээр борлуулж, олон жил алдагдалтай явж ирсэн. Энэ алдагдал өр төлбөр болж, эрчим хүчний салбар дампуурлаа зарлахад бэлэн байсан учир тарифыг өртөгт нь хүргэхээс аргагүй нөхцөл үүссэн.

Цахилгааны тарифын нэмэгдлээс ямар хэмжээний орлого орсон, үүнийг хэрхэн зарцуулсныг 2025 оны 12-р сарын 25 гэхэд бодит гүйцэтгэлээр нь олон нийтэд тайлагнах болно. 

Өнгөрсөн жилийн нэмэгдлээр эрчим хүчний салбарын компаниудын орлого 546 тэрбум төгрөгөөр өссөн. Үүнээс 110 орчим тэрбум төгрөгийг Шивээ-Овоо, Багануур, Шарын голын уурхайгаас эрчим хүчний нүүрс худалдан авах үнийг нэмэгдүүлэхэд зарцуулсан. Энэ уурхайнууд мөн алдагдлын улмаас зогсох хэмжээнд хүрсэн учир ийм санхүүжилтэд зарцуулагдсан. 200 гаруй тэрбум төгрөгийг эрчим хүчний төрийн өмчит компаниудын ажилтнуудын цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхэд зарцуулсан.

Станцуудын зуухуудыг сайжруулах засвар үйлчилгээнд 87 тэрбум төгрөг, үүнээс гадна мазот болон бусад үйл ажиллагааны хуримтлагдсан богино хугацааны өр төлбөрүүдийг барагдуулахад зарцуулсан. 2025 оны 12-р сарын 25 гэхэд ямар хэмжээний орлого орсон, үүнийг хэрхэн зарцуулсныг бодит гүйцэтгэлээр нь олон нийтэд тайлагнах болно.

-2025 оны халаалтын улирал эхлэх 9-р сарын 15-наас эхлэхэд дулааны үнэ нэмэгдэх үү?
-Төвлөрсөн дулаан хангамж бүхий Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Чойбалсан хотод дулааны үнийг өөрийнх нь өртгийн 38 орчим хувиар хэрэглэгчдэд борлуулж байна. ЭХЗХ-ноос 2025 оны 5-р сарын 15-наас хойш дулааны үнийг нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан боловч Засгийн газрын 132-р тогтоолоор энэ шийдвэрийг 2025 оныг дуустал хойшлуулсан.

-ТЭЦ-3-ын нэг турбинд өнгөрсөн 6-р сард том гэмтэл гарч бүрэн зогслоо. Энэ турбины үйлдвэрлэж байсан дулааныг ирэх халаалтын улиралд хаанаас нөхөхөөр төлөвлөж байна вэ?
-50МВт-ын генератор зогссон тул ийм хэмжээний чадлын дутагдал үүснэ. Үүнийг нөхөх шийдлийг манай яам, Диспетчерийн үндэсний төвтэй зөвлөлдөөд шийдэл олсон. Эхнийх нь Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын II блокийн 150 МВт-ын станцыг 2025 ондоо багтаан ашиглалтад оруулах зорилт тавин ажиллаж байна. Салбарын яамнаас бүх талын дэмжлэг үзүүлж байна.



Мөн Сэлэнгэ аймгийн төвд 35МВт-ын хоёр станц буюу нийт 70 МВт-ын хүчин чадалтай дулааны цахилгаан станц баригдаж эхэлсэн. Үүнийг мөн 12-р сард багтаан ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байна. Завханы Тосонцэнгэлд 30 МВт-ын ДЦС-ын 22МВт нь ашиглалтад орно. Энэ гурван эх үүсвэрээр өссөн хэрэглээ болон сая дутагдсан 50МВт-ын эрчим хүчийг нөхөхөөр тооцоолон ажиллаж байна.

Бүр шаардлагатай бол БНХАУ-аас 80МВт-ыг эх үүсвэр импортлох гэрээг хийсэн. Техникийн холболтуудыг 9-р сардаа багтаан хийх юм. Тэгэхээр цахилгааны хувьд 2025-2026 оны өвлийн их ачааллыг төвийн бүсийн эрчим хүчний системээс даах  шийдэл гарсан гэж болно.

Дулааны хувьд  50 МВт-ын трубо генератор нь гэмтсэн, зуух нь хэвийн учир дулаан, цахилгаан хослон үйлдвэрлэдэг горимоос нь салгаж, зуухнаас уур үйлдвэрлэн турбин руу оруулж цахилгааны эрчим хүч үйлдвэрлэж байсан.  

ЭХЗХ-ноос 2025 оны 5-р сарын 15-наас хойш дулааны үнийг нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан боловч Засгийн газрын 132-р тогтоолоор энэ шийдвэрийг 2025 оныг дуустал хойшлуулсан.

Тэгвэл зуухыг нь галлаж, даралтыг буулгаж зөвхөн дулаан дангаар үйлдвэрлэх горимд шилжүүлж 50 гига ккал-тай тэнцэх хэмжээний дулаан үйлдвэрлэнэ. Энэ ажлыг гүйцэтгэхэд 2025 оны улсын төсвийн тодотголд 8.5 тэрбум төгрөгийг тусгаж, эрхийг нь Засгийн газраас томилогдсон БЭТ-д шилжүүлсэн. Энэ ажил үргэлжилж байна, 11-р сарын 1-нээс өмнө ашиглалтад орно.

Цаана нь үлдэх 50 гигаккалыг Улаабаатар хотын дулааны схемд өөрчлөлт оруулах замаар ТЭЦ-4 болон Амгалан ДЦС-д нэмэлтээр дулаан үйлдвэрлүүлэх шийдэл гаргасан. Ингэснээр Улаанбаатар хотод өнгөрсөн өвлийн их ачаалалтай тэнцэх хэмжээний дулааныг 2025-2026 оны өвөл үйлдвэрлэнэ гэсэн тооцоолол гаргасан.

-Эрчим хүчний салбарын чадлын дутагдлыг бүрэн шийдэх боломж хэзээ бүрдэх вэ? Ойрын үед ямар шинэ станцууд ашиглалтад орох вэ?
-Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын барилгын ажлын нээлтийг 8-р сарын 26-нд хийнэ. Ажил нь нээлтээс өмнө эхэлсэн, 2029 онд энэ станц ашиглалтад орно. 2027 онд Төв аймгийн Баян сумын нутагт 660МВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станцыг ашиглалтад орууулна.

Шивээ-Овоогийн уурхайн хажууд мөн 660МВт-ын хүчин чадалтай нүүрсний ДЦС-ын бүтээн байгуулалтын ажил эхлэх гэж байна, 2028 онд ашиглалтад орох болов уу. Ер нь 2027 онд Монгол Улс цахилгааны хувьд хэрэглээгээ гүйцэж, 300 МВт-ын нөөцтэй болно гэсэн тооцоолол байна. 

-Засгийн газар хэмнэлтийн төсвийн тодотгол хийсэн. Эрчим хүчний салбарт ямар хэмнэлт хийсэн бэ?
-Эрчим хүчний салбарт хэмнэлт хийх судалгааг “Эрчис Монгол” компанийнхан хийж, шаардлагагүй орон тооны цомхотгол хийх зэрэг замаар 100 тэрбум төгрөгийн хэмнэлт хийнэ гэсэн тооцоо гаргасан гэж сонссон. Надад албан ёсоор танилцуулаагүй байна. Би сайдаар томилогдсон 2022 оны 8-р сарын 30-наас хойш эрчим хүчний салбар хэмнэлтийн горимд ажиллаж байна. Эрчим хүчний салбарынхан өөрсдөө өртөг зардлаа бууруулахгүйгээр хэрэглэгчийн үнийг нэмнэ гэдэг ёс зүйгүй асуудал. Тиймээс эрчим хүчний салбарынхан сүүлийн гурван жилийн хугацаанд бүсээ чангалж, хэмнэлтийн горимд ажиллаж байна.