Нэг хүний хувьд 365 өдөр баяр баясал, уйтгар гуниг, жаргал зовлонгоор ээлжилдэг шиг нийт ард түмний хувьд ч сайн муу, саар сайхан үйл явдал ч сүлэлдэн учирдаг нь жам. Хуучин он бүр л өөр өөрийн онцлогтой, онцлох үйл явдалтай түүх болон бидний ард үлддэг.

"Нэг жил" гэх цаг хугацаа нь дурсамж дуртгал, уур бухимдал, ухаарал сэхээрэл, харуусал харамсал, баяр хөөр, бахархал бардамналын хэлхээс гэлтэй.

GoGo.mn сайт улиран одож буй 2023 онд олны анхаарал татсан, салбар салбартаа хийж бүтээсэн ололт, амжилттай хүмүүсийг онцолж байна. Тэдний олонх нь урлаг, спорт, улс төр, нийгэм гээд салбартаа өөрийн зорьсон зүгт тэмүүлсээр тодорхой үнэлэмж, шалгуур давжээ.

"ЧИНГИС ХААН" ОДОНТ МОРИН ХУУРЫН ЧУУЛГА

Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өдөр, “Монгол бахархлын өдөр”-ийг тохиолдуулан “Чингис хаан” тэргүүн зэргийн одонг Монгол Улсын филармонийн Морин хуурын чуулгад хүртээсэн. 1992 онд байгуулагдсан уг чуулга анхны тоглолтоо 1993 онд хийсэн түүхтэй.

Одоогоор Морин хуурын чуулга 36 хүний орон тоотой ажиллаж байгаа бөгөөд цаашид тус чуулгыг өргөтгөж, орон тоог нэмэх, хөгжим хэрэгслийг шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх үзсэн юм. 

Тэд эх орондоо 3000 гаруй, дэлхийн 21 улсад 95 удаа 600 гаруй удаа тоглож, уран бүтээлээ толилуулаад байна. АНУ-ын Нью Йоркийн “Карнеги Холл”, НҮБ-ын танхим, Францын ЮНЕСКО-гийн танхим, Австрийн Вена хотын Филармони, Австралийн Сидней хотын Дуурийн театр, Франц улсын Версалийн хааны ордон зэрэг дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй тайзнаа Монголын үндэсний бахархал, соёл урлагийг түгээн дэлгэрүүлж, сурталчилж иржээ. 

Морин хуурын чуулгыг 2022 онд Монгол Улсын Гадаад харилцаа, соёлын салбарт оруулсан хувь нэмрийг үнэлж Гадаад Харилцааны яамнаас “Монгол Улсын Соёлын Элч”-р өргөмжилсөн. 

47 ХОНОГ ҮРГЭЛЖИЛСЭН ШҮҮХ ХУРЛЫГ ДЭНСЭЛСЭН ШҮҮГЧ Ж.БОЛДБААТАР

Өнгөрч буй 2023 онд шинэлэг, сонирхолтой, үзүүштэй бас уур хүрмээр үйл явдлууд өрнөсний нэг нь “Хөгжлийн банкны” гэх тодотголтой хэргийн гэм буруугийн шүүх хуралдаан байлаа. Монголд өмнө нь ийм олон хэргийн оролцогчтой бас тийм олон хоног үргэлжилсэн шүүх хурал болж байсан эсэхийг мэдэхгүй юм.

Харин энэ оны хувьд онцлох шүүх хурал энэ байлаа. Шүүх хурал нийт 47 хоног үргэлжилсэн. Ингэхдээ гэрчийн мэдүүлэг, хэргийн процесс, хэн хаана авлига авсан, өгсөн гээд бүхнийг нээлттэйгээр шууд дамжуулав. “Бэлэг гээд гарт бариулсан ууттай зүйлийг нь оргилуун дарс гэж бодсон”, “Манай ахын, эгчийн, дүүгийн, эхнэрийн компани” гэх мэт санаж, мартсан мэдүүлгүүд хөврөв.

Хэргийг Сүхбаатар дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн ерөнхий шүүгч Ж.Болдбаатар болон Б.Батсайхан, А.Мөнхсайхан нарын гурван шүүгч дэнслэв. Шүүх бүрэлдэхүүний төлөөлөл болгон даргалагч шүүгч Ж.Болдбаатарыг “Оны онцлох хүн”-ээр нэрлэж байна.

Шүүгчдийг цалин өндөртэй, шүүхийг шударга бус, нөлөөнд автсан гэх тааруу үгс чиглэх нь олон ч “Хөгжлийн банкны” гэх тодотголтой хэргийн шүүх хурлыг олон нийтэд нээлттэй явуулснаар шүүгчийн ажлын ачаалал, шүүх хуралдааны явц, хэн яагаад яллагдагч болдог, хэнд ямар зүйл заалтаар ял оноож, алх цохидог зэрэг процессыг хүмүүс мэддэг болов.

Хэргийг анхан шатны шүүхээр л хэлэлцэн шийдвэрлэж 32 хүн, 4 хуулийн этгээдийг гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцон эрүүгийн хариуцлага оногдуулсан бол, 48 хүний хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Гэтэл 48 хүний хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон нь үндэслэлгүй, зарим хүний ял хөнгөдсөн гэж үзэн прокурор эсэргүүцэл бичиж Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд хандаад байгаа.

Шүүгчийн шийдвэр буруу ч бай, зөв ч бай энэ хэргийг дэнсэлсэн шүүгчид 2023 оны онцлох хүмүүс мөн.

ТАМИРЧНЫ АЛДАР ХЯМДХАН ОЛДООГҮЙ  

“Ханжоу-2023” Азийн зуны пара наадмаас зээрэнцэг шидэлтийн эмэгтэйчүүдийн F-40, 41 ангилалд ОУХМ Д.Саруултөгс 20.79 метр шидэлт хийснээр мөнгөн медаль хүртэж бахдам амжилт гаргасан. Д.Саруултөгс 2018, 2022 оны Азийн наадамд оролцсон бөгөөд энэ удаа найман орны зээрэнцэг шидэлтийн тамирчидтай хүч, ур ухаанаа сорин өрсөлджээ.  

Тэрээр “Тамирчин хүнд олон асуудал, бэрхшээл тулгардаг юм билээ. Азийн наадам явахаас өмнө бэлтгэлээ хийж байхад аавыг минь бурхан болсон гэх дуудлага ирсэн. Тухайн үед шоконд орж, сэтгэлээр унан тэр байдлаасаа гарч чадахгүй байв. Бэлтгэлээ хийх үү, болих уу гэсэн сонголттой тулгарсан.

Тэгсэн ч зорилгодоо хүрэх хэрэгтэй гэсээр бэлтгэлээ үргэлжлүүлэн тэмцээндээ оролцсон. Монгол Улс болон аавынхаа нэрийг Ханжоу Азийн наадмын тэнгэрт мандуулсандаа маш их аз жаргал мэдэрсэн дээ” гэсэн юм.

Түүний ойрын зорилго ирэх хоёрдугаар сард Дубай хотод олимпын эрхийн төлөөх тэмцээнд оролцох аж. Мөн тавдугаар сард болох ДАШТ-д оролцохоор хичээнгүйлэн бэлтгэлээ хийж байгаа юм.

МЭДРЭЛИЙН МЭС ЗАСАЛЧ ЭМЧ С.АБАЙ

Хүүхэд маань хаана унаж, татаад бэртчих бол, бүр амь насаа алдчих вий гэж үргэлж санаа зовдог ээж. Бас би унаж, татаад бусдыг айлгачих биз, гэртээ л байж байя гэж дандаа л сүүдэрт хорогдож ирсэн хэн нэгний амьдралыг өөрчлөх мэс заслыг Монголд хийж эхэлсэн. Энэ мэс заслыг Улсын III төв эмнэлгийн Мэдрэлийн мэс заслын тасгийн эмч С.Абай нарын баг, хамт олон хийж байна.

Монголд эпилепси буюу унаж, татдаг хүмүүст өнөөдрийг хүртэл зөвхөн эмийн эмчилгээг зөвлөсөөр ирсэн. Харин 2022 оноос Улсын III төв эмнэлгийн эмч мэргэжилтнүүд, гаднын орны зөвлөх профессоруудтай хамтран ийм оноштой хүмүүст мэс засал хийж эхэлсэн. Эхлээд гаднынхнаас суралцаж үлдээд, үүний дараа бие дааж мэс засал хийсэн.

Ингээд мэс заслын дараах өөрчлөлт, эмчилгээний үр дүнг ажиглав. Мэс заслын дараах 6-8 сарын хяналтаар ихэнх хүнд огт татаагүй, таталтын тоо, давтамж буурсан, таталтын шинж бүдгэрсэн, танин мэдэхүйн үйл ажиллагаа сайжирсан зэрэг эерэг үзүүлэлт гарчээ. Иймд олон нийтэд “Мэс засал хийж эхэллээ” хэмээн мэдээлсэн нь 2023 он. Одоо Улсын III төв эмнэлгийн Мэдрэлийн мэс заслын тасгийнхан эпилепсийн мэс заслыг тогтмол хийж байна.

Энэ баг сүүлийн жил хагасын хугацаанд 40 орчим хүнд мэс заслын эмчилгээ хийсэн бөгөөд үр дүнг Монголын мэс засалч эмч нарын XV чуулганд хэлэлцүүлж дэд байр эзэлжээ.

Хүний тархинд үүрэггүй хэсэг гэж огт байдаггүй аж. Үүнтэй адил мэс заслын багт асрагчаас эхлээд эмч хүртлээ илүүдэх хүн байхгүй. Тиймээс Улсын III төв эмнэлгийн Мэдрэлийн тасгийн эмч С.Абай, түүнтэй хамт хагалгааны өрөөнд эд эс, эрдэм мэдлэг бүхнээ шавхаж, хөлсөө дуслуулан зогсох мэс заслын сувилагч, үйлчлэгч, асрагч гээд энэ багийнхан бүгд “Оны онцлох хүмүүс” мөнөөс мөн билээ.

 “БААВГАЙ БОЛОХСОН” УСК-НЫ НАЙРУУЛАГЧ П.ЗОЛЖАРГАЛ

Өнгөрч буй 2023 он Монголын кино урлагийн салбарынхны хувьд олон улсын кино фестивалиудад хүч сорьж, багагүй амжилт үзүүлсэн ганзага дүүрэн жил байлаа. Тэр дундаа дэлхийн кино урлагийн салбарын нэр хүндтэй 76 дахь Каннын Олон Улсын кино наадамд Монголоос бүрэн хэмжээний уран сайхны бүтээл шалгарсан нь найруулагч Пүрэвдашийн Золжаргалын “Баавгай болохсон” кино бөгөөд Каннын кино наадамд танилцуулагдсан Монголын анхны кино болж буй юм.

Энэ нь нэгэн гэр бүлийн сонирхолтой түүхийг харуулсан уянгын уран сайхны кино. Тодруулбал гэр хороолол руу нүүсэн 13 настай өсвөр насны охины чин хүсэл хотын төвийн сургууль руу хөтөлж улмаар Японы Обирин их сургуульд кино найруулагч мэргэжлээр сурах гүүр болсон аж. Захын хорооллын тэгш бус байдал, ядуурал, утаа зэрэг нийгмийн асуудлын үндэс нь боловсролын ялгаатай байдал гэдгийг хэрсүү охин ажиглаж ийн өөрийн бодит амьдралаасаа сэдэвлэн “Баавгай болохсон” киногоо бүтээжээ.

Найруулагч П.Золжаргал Монголын нийгмийн өнөөгийн бодит дүрийг кино урлагаар дамжуулж олон улсын түвшинд хүргэснээрээ  энэ оны онцлох хүн гарцаагүй мөн байлаа. Сонирхуулахад тус кино ирэх 2024 оны нэгдүгээр сараас Монголын кинотеатруудын дэлгэцнээ гарах нь ээ.

ШИНЭ ХАМБЫГ ШИРЭЭНД НЬ ЗАЛАВ

Монголын бурхан шашинтны төв Гандантэгчэнлин хийдийн Тэргүүн их хамба Д.Чойжамц үүрэгт албанаас чөлөөлөгдөх хүсэлтээ арваннэгдүгээр сарын 1-нд гаргасан. Түүний хүсэлтийг ёсоор болгож, шинэ хамбыг томилсон юм.

Шинэ хамбад олноо “Монгол багш” хэмээн хүндлэгдсэн гэвш, лхаарамба Д.Жавзандорж ламыг томилсон. Тэрээр ардчиллаас хойш анх удаа лхаарамба цол хүртсэн анхны монгол хүн.

Түүнийг өвлийн тэргүүн сарын шинийн 5-нд буюу арваннэгдүгээр сарын 18-ны өдөр тус хийдийн Батцагаан цогчэн дуганд ширээнд нь залсан. Эл өдөр Монголын бурхан шашинтны тэргүүнээс адис хүртэхээр сүсэгтэн олноор цуглаж, эгүүлэн шинэ хамбын өлмий бат орших болтугай хэмээн харилцан ерөөл айлдсан өдөр байв.

Тэргүүн их хамба Д.Жавзандорж нийгэмд чиглэсэн буддын ном сургаал, бясалгал, сургалт, танин мэдэхүй, хүмүүнлэгийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг "Сумади Гирди" НҮТББ-ыг байгуулсан. Мөн цахим орчинд “Монгол багш” хэмээх албан ёсны хуудсаар соён гэгээрүүлэх чиглэлийн айлдвар бичлэг түгээж, ёс суртахууны талаар өгүүлэн, буддын гүн ухааныг энгийн жишээнд тайлбарлан олонд хүргэдэг.

Одоогоор хамбын байр сууриас ямарваа нэгэн айлдвар, сургаал хүргээгүй байна.

ДЭЛХИЙН ЧУУЛГАН СОР28-ААС ШАГНАЛ ХҮРТСЭН Б.МАРАЛ

Монгол оюутан Б.Маралаас ахлуулсан Оксфордын их сургуулийн баг СОР28 буюу НҮБ-ын уур амьсгалын өөрчлөлтийн чуулганы үеэр шагнал хүртсэн. Тодруулбал Оксфордын их сургуульд докторын зэрэгт суралцаж буй Б.Марал уурхайн дохиоллын систем бүтээх төсөл санаачилсан байна. Уг дохиолол нь хиймэл дагуулд суурилсан бөгөөд уурхайн гүнд ямар нэг асуудал үүсэхээс сэргийлэх зорилготой аж. Баяраагийн Маралын ахалсан уг төслийн баг нь "Өгөгдлийн шинжлэх ухаан ба Хиймэл оюун ухаант шийдлүүд" /"Data Science and AI"/ төрөлд шагнал авсан байна.  Уг шалгаруулалтад 108 орны Йель, Принцтон, Кембриж, Харвард тэргүүтэй 710 их сургуулийн 3000 гаруй баг оролцсон юм.

Түүний санаачилсан энэхүү төсөл нь сансрын технологийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулах боломжтой. Учир нь сансраас дэлхийн гадарга дээрх үйл явцыг мониторинг хийх олон төрлийн боломжоос уул уурхай, байгаль орчны мониторингийг хиймэл оюун ухааныг ашиглаж хийсэн жишиг судалгаа болжээ. Сансрын технологи, хиймэл оюун ухаан нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг ашиглагдах нэгэн хэрэгсэл гэдгийг дэлхий нийтээрээ харж эхэлж буй энэ цаг үед түүний санаачилсан төсөл ихээхэн оновчтой юм.

Тэрбээр өдгөө Окфордын их сургуульд Инженерийн Докторын зэрэгт суралцахаас гадна Засгийн газрын Инноваци технологийн төвд зайнаас тандан судалгааны зөвлөхөөр ажилладаг. Түүний багт Кэмбрижийн их сургуулийн профессор Брайн Шэйл, зөвлөх Кристиан Росси нар багтсан байна

Зураач: Б.Баясгалан, Б.Даваа