Эрүүл мэндийн даатгалын сан /ЭМДС/ татвар, шимтгэл, хувь хүний шууд төлбөрөөс бүрддэг. Тус сангийн 2025 оны төсөв 2.3 их наяд төгрөгөөр батлагджээ. Өмнө нь сангийн төсвийг бүтэн жилээр нь баталж, эмнэлгүүдийн иргэдэд тусламж үзүүлсэн нэхэмжлэлд үндэслэн, тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн эсэхэд хяналт тавиад, санхүүжилтийг эмнэлгүүдэд ямар нэг хязгаар тавихгүй олгодог, эцэст нь даатгалын сан алдагдал хүлээдэг байдлыг энэ оноос эхлэн халж, санхүүжилтийн шинэ тогтолцоонд шилжиж байна. 

Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлөөс баталсны дагуу 2025 оноос эхлэн сар бүхэн даатгалаас зарцуулах төсвийн дээд хэмжээг зааж, эрүүл мэндийн байгууллагууд батлагдсан төсвийнхөө хүрээнд тусламж үйлчилгээ үзүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, 2025 онд батлагдсан 2.3 их наяд төгрөгийн төсвийг 12 сардаа хуваан зарцуулна. Төсвөөс давж санхүүжилт олгохгүй гэсэн үг.

Сангийн яамнаас төсвийн сахилга баттай ажиллах хатуу шаардлага тавьсан тул 2025 оноос Эрүүл мэндийн даатгалын сан санхүүжилтийн шинэ тогтолцоонд ийн шилжсэнийг ЭМДЕГ-ын дарга С.Энхболд сэтгүүлчдэд тайлбарлаад, энэ бодлогоо эмнэлгүүдийн удирдлага, менежментийн багийнханд ч танилцуулаад ажиллаж буйгаа гэв.

Эрүүл мэндийн даатгалын сан 2024 оны жилийн эцсээр сан 316 тэрбум төгрөгийн өртэй гарсан. Үүний 178 тэрбум нь улсын эмнэлэгт, 51 тэрбум нь хувийн хэвшилд, мөн эм ханган нийлүүлэгч байгууллагуудад өр үүссэнийг 2025 оны төсөвт суулган, энэ оны I улиралд багтаан өр авлагыг барагдуулжээ. 2025 оны жилийн эцэст дахин ийм байдалд орохгүйн тулд Даатгалын сангаас сар сард нь баталсан төсөвтөө нийцүүлж, зохист харьцааг барьж ажиллахаа гэрээлэгч эмнэлгүүддээ оны эхнээс ойлгуулсан байна.

ӨРХ, СУМЫН ЭМНЭЛГИЙН НЭГ ИРГЭНД ҮЙЛЧЛЭХ ТАРИФ 60 МЯНГАН ТӨГРӨГ

Даатгалын сангийн нийт орлого 2021 онд 1.2 их наяд төгрөг байсан ба үүний гуравны нэг буюу 390 тэрбумыг ажил, олгогч даатгуулагчдын шимтгэлээс, үлдсэнийг улсын төсвөөс олгож байв. Харин 2025 онд эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийн орлого 1.1 их наяд төгрөг болж, үлдсэнийг улсын төсвөөс санхүүүжүүлнэ. 



ЭМДС-гийн төсвөөс 2025 онд:   

• Өрх, сумын эмнэлгийн нэг иргэнд үйлчлэх тариф 30 мянган төгрөг байсныг 2022 оноос 60 мянга болгосон. 2025 онд ЭМДС-гийн 2.3 их наядаас 600 тэрбум нь анхан шатны эмнэлгүүдэд хуваарилагдана.
• Амбулаторийн тусламжид жилд 300 орчим тэрбум төгрөг
• Диализын эмчилгээнд ордог 7000 орчим хүний эмчилгээнд 40 тэрбум төгрөг
• Өдрийн эмчилгээнд- 56 тэрбум төгрөг
• Өндөр өртөгтэй тоног төхөөрөмж бүхий тусламжид 27 тэрбум төгрөг
• Сувилахуйн тусламж үйлчилгэээд 21 тэрбум төгрөг гэх мэтээр эмчилгээ, оношилгооны төрөл тус бүрээр нарийвчлан төсөвлөсний дагуу зарцуулагдана.

2024 ОНД ЭМДС-ГААС НЭГ ХҮН ДЭЭД ТАЛ НЬ 202.8 САЯ ТӨГРӨГИЙН ТУСЛАМЖ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ АВЧЭЭ

2020 онд Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль, Эрүүл мэндийн тухай хууль, Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний тухай хуулд нэмэлт, өөрчлөлт орсноор:  

• Иргэд өвчнөөс болж санхүүгийн дарамтад орохоос сэргийлэх, амьдралын чанарыг уртасгах зорилгоор хөнгөлөлттэй эмийн хүртээмжийг нэмэгдүүлсэн. Үүнээс өмнө шинэ сар гаруут голдуу ахмадууд эмийн сангуудын үүдэнд үүр шөнөөр эхлэн дугаарлан зогсож, хөнгөлөлттэй эмээ авдаг. Эмийн төсөв нь сарынхаа эхний долоо хоногт дуусдаг байсныг иргэд санаж байгаа болов уу. Одоо сарын аль ч өдөр эмээ хөнгөлөлттэй үнээр авах боломжтой. 2021 оноос өмнө эмийн хөнгөлөлтийн төсөв  30 орчим тэрбум төгрөг байсан бол 2024 онд улсын хэмжээнд 1500 гаруй эмийн сангаар дамжуулан 137 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлт үзүүлжээ. Тэгвэл 2025 онд эмийн хөнгөлөлт үзүүлэхэд 171 тэрбумыг төсөвлөсөн байна.
• Санхүүжилтийн оновчгүй байдлыг цэгцэлж, давхардлыг арилгажээ. Иргэн өөрөө эмнэлгээ сонгох, ЭМДЕГ-тай гэрээ хийсэн бол улс болон хувийн эмнэлгийн алинд ч үзүүлэх боломж бүрдсэн.
• Эмнэлгүүд гүйцэтгэлийн санхүүжилттэй болсноор цалин урамшуулал нэмэгдэж,  үйлчилгээний чанар, хүртээмж сайжирсан.
• 2021 оноос өмнө нэг иргэн ЭМД-аас сард 55, улиралд 165 мянган төгрөгийн тусламж үйлчилгээ авч байсан бол дээд хязгаарыг 2 сая төгрөг болгосон. Тэгвэл одоо иргэн ЭМД-аас тусламж авах үнийн дүн хязгааргүй болгосон зэрэг иргэдэд ээлтэй олон зохицуулалт оруулсан байна.

Үүний үр дүнд 2024 онд ЭМДС-гаас нэг хүн дээд тал нь 202.8 сая төгрөгийн тусламж, үйлчилгээ авсан байна. Тэр хүн ямар өвчтэй байв? гээд шүүж үзэхэд цусны хорт хавдартай байжээ. Энэ хүн сар тутам эмчилгээ хийлгэдэг бөгөөд жилд 12 удаа эмчилгээ хийлгэсэн. Уг өвчний эмчилгээний төсөв нь 20.5 сая төгрөг байх тул шаардлагатай санхүүжилтийг ЭМДС-гаас шилжүүлсэн байна. Хэрэв даатгалаас ийм хэмжээний хөнгөлөлт үзүүлээгүй бол тухайн гэр бүлд санхүүгийн хүндхэн дарамт ирэхээр байжээ.

ЭМДС-гаас тусламж, үйлчилгээ авах хүний тоо жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа бөгөөд энэ тоо 2022 онд 2.2 сая байсан бол 2024 онд 2.8 сая хүрчээ. 2 сая төгрөгөөс дээш дүнтэй үйлчилгээ авсан хүн 2021 онд 17 мянга байсан бол 2024 онд 142 мянга болсон байна.

АЛБАН СЕКТОРТ АЖИЛЛАДАГ ИРГЭД ЭМДС-ГИЙН НИЙТ ОРЛОГЫН 68.7 ХУВИЙГ БҮРДҮҮЛДЭГ

2021 оноос хойш ЭМДС-гийн орлого нэмэгдэхийн хэрээр тусламж үйлчилгээний цар хүрээ тэлж, гомдол санал ч дагаад өсжээ. Ийм асуудал дэлхийн бусад оронд ч адилхан байдаг. Гэвч иргэд нь маш хүлээцтэй гэдгээрээ биднээс ялгаатай аж.  

“Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл төлөөд л байдаг. Төлсөн шимтгэл нь яачихдаг юм, эмнэлэгт ирэхэд ачаалал ихтэйн дээр эм, тарианы хүрэлцээ хангамж тааруу” гэх мэт шүүмжлэл их байдаг. Албан секторт хөдөлмөр эрхэлдэг иргэд ЭМДС-гийн нийт орлогын 68.7 хувийг бүрдүүлж, зардлын 23.7 хувийг эзэлдэг. 

Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцож, шимтгэл төлдөг даатгуулагчид сангийн орлогын 3.3 хувийг төвлөрүүлж, 8 хувийг авч байна. 

Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцож, шимтгэл төлдөг даатгуулагчид сангийн орлогын 3.3 хувийг төвлөрүүлж, 8 хувийг авч байна. Өөрөөр хэлбэл 23 тэрбум төгрөг төлөөд, 119 тэрбумын үйлчилгээ авдаг тул орлого, зарлагын тэнцвэр алдагддаг.

Манай улсын 3.5 сая иргэний 2.2 саяынх нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг төрөөс  хариуцдаг.  “Төр хариуцах” иргэдийн 1.2 сая нь хүүхэд. Бусад нь ахмад настнууд, цэргийн алба  хаагчид, хорих ял эдэлж буй иргэд. Төсвөөс тэдэнд зориулсан санхүүжилт нь сангийн орлогын 28 хувийг эзэлдэг ч, зарлагын 69 хувийг гаргадаг гэж ЭМДЕГ-ын Бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга Б.Батчимэг танилцуулав.

Монгол Улс “эв санааны зарчим”-д тулгуурласан эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоотой. Ажил хөдөлмөр эрхлэгчид ЭМДС-гийн орлогын дийлэнхийг бүрдүүлдэг ч хүүхэд, хөгшид, цэргийнхэн буюу “төр хариуцах” иргэдэд ихэнх санхүүжилт зарцуулагддаг.  

Улс орнууд ЭМДС-даа ДНБ-ий 6 хувьтай тэнцэх санхүүжилт төвлөрүүлбэл тусламж үйлчилгээний хүртээмж доголдолгүй болно гэж үздэг. Манай улсын хувьд одоогоор ДНБ-ийхээ 3 хувийг зарцуулж байна.

Нийгмийн даатгалын ерөнхий хуульд өөрчлөлт орж, 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлснээр ЭМДЕГ албан секторт ажиллагчдаас бусад даатгуулагчийн шимтгэлийн орлогыг өөрөө бүрдүүлдэг болжээ.

Албан секторт ажиллагчдаас бусад даатгуулагч дотор малчид, оюутнуудын эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах хувь хамгийн бага аж.

Монгол Улсын иргэн бүр 19 нас хүрсэн өдрөөсөө эхлэн ЭМД-аа өөрөө хариуцан төлөх үүрэгтэй. Оюутнууд даатгалд хамрагдах нь бага байна.

Харин малчдын хувьд 2023 онд 44.8 хувь нь эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан бол 2024 онд 35 хувь болж буурсан ч даатгалын сангаас авах тусламж үйлчилгээний дүн өндөр байгааг онцолж байв. Тиймээс малчдыг даатгалд хамруулах чиглэлд анхаарал хандуулах  шаардлага бий.

ХАТГАА, УУШГИНЫ БӨГЛӨРӨЛ ӨВЧНӨӨР ХАМГИЙН ОЛОН ХҮН ОНОШЛУУЛЖ БАЙНА

2024 оны статистикаас харахад Эрүүл мэндийн даатгалаас тусламж авсан иргэдийн дунд “хатгаа, уушгины бөглөрөл” өвчнөөр оношлуулж, хэвтэн эмчлүүлэгчид хамгийн олон бөгөөд энэ өвчнөөр оношлуулж, эмчлүүлсэн иргэдийн 34 хувь нь хүүхэд, 28 хувь нь ахмадууд байв.



ЭМДЕГ-аас эмнэлгүүдийн сар тутмын санхүүжилтийн дээд хэмжээг баталж, төсвөөс давсан санхүүжилт олгохгүй ч  хүний амь нас аврах цочмог үеийн үйлчилгээнд санхүүгийн хязгаар тавихгүй бэлэн байдалд байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн санхүүжилтийн үр ашгийг дээшлүүлэх чиглэлд  анхаарал хандуулахаар бодлогоо тодорхойлсноо тус газрын удирдлагууд хэлж байна. 2024 оны гүйцэтгэлээс харахад архаг өвчин буюу дахин дахин эмнэлэгт хэвтээд ч эдгэрэхгүй өвчнөөр 10 хоног эмнэлэгт хэвтэх нь сангийн үр ашиг талаасаа оновчгүй санхүүжилт болж байна хэмээн дүгнэжээ.

Өнгөрсөн жил ийм байдлаар ЭМДС-гийн 49 хувийн санхүүжилт авсан нь сангийн хөрөнгийг  оновчгүй, үр ашиггүй зарцуулалтын жишээ болжээ. Тиймээс цаашид хүний амь аврах, санхүүгийн хүндрэлд орохоос сэргийлэх, гадаад руу эмчилгээнд явах хүний тоог бууруулах чиглэлд бодлогоо чиглүүлнэ. Энэ бодлогын хүрээнд эрүүл мэндийн байгууллагуудтай 2025 оны гэрээ, хэлцлүүдээ хийж байна гэж ЭМДЕГ-ын дарга С.Энхболд онцлов.