УИХ-ын чуулган үргэлжилж байна. Чуулганаар мега төсөл тэр дундаа Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтын талаар хэлэлцэж байна.

УИХ-ын гишүүн Ц.Сандаг-Очир:
Энэ тогтоолын төслийг дэмжихгүй хүн гэж гарахгүй байх. Хариуцлагын асуудал яригдахгүй байна. Өнөөдөр манай улсын эдийн засаг, хөгжлийн хувьд ийм байдалтай байгаа, үүнээс ч дээр байх боломжтой байсан. Ерөнхий сайдын үгэнд улс төрчдийн ашиг сонирхол, оролцоо байсан гэж байна. Улс орны эдийн засаг эрх ашигтай холбоотой том төслүүдийг гацааж, хойш татсан нь чухам хэн юм бэ. Тэднийг намжааж, хариуцлагын асуудал ярихгүй өнгөрнө гэж үү. Урд хөрш мөнгөн дүнгээр 13,9 тэрбум юаниар хохирсон гэдгээ тодорхойлжээ. Нөгөө тал алдагдсан боломжоо нэхэмжлэхгүй гэсэн боломжийн санал оруулж ирлээ. Харин бид ямар хохирол хүлээсэн бэ. Энэ алдагдсан боломжийг хэн хариуцах вэ. 16 жилийн өмнө төмөр замтай болсон бол бидэнд ямар ашигтай байх байсан бол.

Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц. Туваан:
Хэрэв бид 16 жилийн өмнө төмөр замын холболт хийсэн байсан бол нүүрсний экспортоор 18,5 их наяд төгрөгийн ашигтай байх байсан. Өөрөөр хэлбэл мөн тооны алдагдал хүлээсэн гэсэн үг. Хэрэв маргаан гарвал Сингапурийн Арбитрын шүүхээр шийдвэрлүүлнэ.

УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл:
- Тавантолгойн хил холболтын цэг олон жил гацсан. Дэмжих нь зүйтэй. Гэхдээ үзэл баримтлалын хувьд дэмжиж байгаа ч үр ашгийг нь хэлэлцэх шаардлагатай. Алдагдсан боломжийн тухай яригддаг. Тооцооллыг хэлж өгөөч. Миний ойлгож буйгаар 2,1 тэрбум юанийн алдагдал, шинэ зардал 4 тэрбум юань буюу нийт 1 тэрбум ам.долларын зардал, алдагдсан боломж гарах юм байна. Мөн 260 тонн нүүрсийг олон жилийн хугацаанд тодорхой хөнгөлөлттэй өгөх дүн нь бага биш. Цаг хугацааны үнэ цэнийг тооцвол эдийн засгийн тэнцвэр нь юу болох вэ? Эдийн засгийн тооцоолол талаас нь мэдээлэл өгнө үү.

УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар:
- Алдагдсан боломж л гээд "гаслаад" байна. Бид өнөөдөр цаас харж асуудал ярих ёстой. Баримттай байя. Гашуунсухайт-Ганцмод төмөр замын бүтээн байгуулалтын гэрээний нөхцөлийг "бөөрөнхийлөлгүй" ард түмэнд нээлттэй болгох. 9 дүгээр зүйлд заасан "БНХАУ-ын хил доторх Ганцмод боомт хүртэлх төмөр замын бүтээн байгуулалттай холбоотой өнгөрсөн хугацаанд Хятадын талд гарсан аливаа алдагдалд шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг ирээдүйд нэхэмжлүүлэхгүй байх" гэжээ. Монголын талаас маш их буулт хийж, үнийг тогтворжуулж байгаа тохиолдолд зах зээлээс гадуур бид маш олон алдагдалд орох магадлалтай.

“Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Улсын Их Хурлын чуулганаар яаралтай хэлэлцэхийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 87 гишүүний 83.9 хувь нь дэмжив.

Иймд Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүллээ. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын чуулганаар яаралтай хэлэлцэхийг Улсын Их Хурлын 76 гишүүн дэмжиж, харьяалах Байнгын хороонд шилжүүлсэн. “Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг орлуулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Улсын Их Хурлын чуулганаар яаралтай хэлэлцэхийг дэмжих эсэхээр санал хураалтад оролцсон 89 гишүүний 83.1 хувь нь дэмжиж, Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүллээ.

УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин:
- Өнгөрсөн 16 жилийн хугацаанд аль улс хамгийн бага өртгөөр олборлолт, тээвэрлэлт хийж зах зээлд их хэмжээний ашиг олж чадах вэ гэсэн том өрсөлдөөн байсан. Гөлөг төөрүүлнэ гэдэг шиг "уурхай авч үлдэх гэж байсан, дотроо хувийн хэвшилд алдах гэж байсан" гэдэг тайлбар бол өчүүхэн. Хамгийн гол тайлбар бол Хятадын зах зээл дээр Монгол Улсын нүүрс өрсөлдөх чадвартай юу, зарж буй нүүрсээсээ өндөр ашиг олох уу гэдэг өрсөлдөөн байсан, харин бид ялагдсан. Өрсөлдөөний гайгаар бидний алдагдсан боломж юу байгааг харах хэрэгтэй.

Бизнесийн төслийн зарчмаар Монгол улс санхүүгийн ачаа үүрэхгүйгээр эдийн засгийн үр ашгаа хүртэж болох дэд бүтэц байгуулж, түүн дээрээ суурилаад дараа дараагийн асуудлаа шийдэж болох байсан. Өнөөдрийн эрчим хүчний хомсдол, эмнэлэг хүрэлцээгүй, утаатай, боловсролын чанар доогуур байгаа, том зургаараа эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо хангаж чадахгүй байгаа байдал гаднын гар хөлийн тоглолтын үр дагавар юм. Ерөнхий сайд төсөл гацсан шалтгаануудын нэг нь "тусгай албатын оролцоо байсан" гэж хэллээ. Үнэхээр тийм бол бид хүлээн зөвшөөрөх ёстой.

Монгол Улсад алдагдал бүхий (эдийн засгийн бус) гурван зүйлийг гааруулсан. Нэгдүгээрт, популизм. Бид аливааг эрүүл ухаанаар харж чадахаа байсан. Хэн илүү сайн популизм хийнэ, хүмүүсийг хууран мэхэлж чадна, тэр улс төрийн оноо авдаг болсон.

Хоёрдугаарт, төрийн данхайлт. Үүний үр дүнд сүүлийн 10 жил төрийн эрх мэдэл, оролцоо, өөртөө зарцуулах төсөв зарцуулалт "галзууртлаа" данхайсан.

Гуравдугаарт, хуулийн байгууллагуудад сорилт бий болсон. Тогтолцооны авилга бүхэлдээ гаарсан. Үндсэн хуулийн цэц оролцоод Үндсэн хуулиа хулгайлаад ийм дүгнэлт гаргах нь үүний тод жишээ. Цэцийн гишүүн бүрэн эрхээ өгсөн ч үхэн үхтэл нь хуулийн байгууллага шалгаж болохгүй гэсэн төсөл боловсруулаад УИХ-д оруулж ирсэн. Хамгийн том Үндсэн хуулийг сахигч нь хүртэл ийм хууль гаргах хүртлээ "галзуурсан".

Сүүлийн 10 жилийн турш үргэлжилсэн төрийн данхайлтаа буулгах юм уу. Үнэхээр популизмгүйгээр амин хэрэгцээ болсон шийдвэрүүд дээрээ ухаалаг шийдвэр гаргах цаг ирсэн. Эс бөгөөс нөгөө тусгай албат, олигархиуд дахиад мөнгө, эрх мэдлээрээ дамжуулж улс төрийг худалдаж авдаг систем өөрөө "амьд" байсаар байх болно. Энэ системээ засахгүй бол бид дахиад л 16 жил алдана.