УИХ-ын гишүүн Х.Номинчимэгээр ахлуулсан ажлын хэсэг Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг боловсруулж буй. Хуулийн төсөлд тусгасан онцлог заалтууд болон зарим судалгааны үр дүнг тэрбээр Эдийн засгийн клубийн сэтгүүлчдэд танилцуулсан юм.

Манай улсад импортлогдон орж ирэх янжуур тамхины тоо жилээс жилд нэмэгдэж буй бөгөөд 2024 онд гэхэд 3.5 тэрбум ширхэг янжуур тамхи импортолжээ. Гэтэл тамхинаас шалтгаалсан нас баралтын хувь Монголд өндөр хэвээр байна.

Тухайлбал тамхинаас шалтгаалсан нас баралтыг улс орноор авч үзвэл 100 мянган хүн тутамд оногдох хэмжээгээр БНХАУ дээгүүр бичигддэг. Тэгвэл Монгол Улсын энэ үзүүлэлт түүнээс дутахгүй өндөр байгаа юм. Тамхинаас шалтгаалсан нас баралт 100 мянган хүн амд:

• БНХАУ-116.7
• Монгол-99.5
• ОХУ-83.3
• БНСУ-43.9
• Япон-33.6
• Норвеги-33.2
• Финланд-30.5
• Австрали-26.0

Янжуур тамхинаас гадна электрон тамхины импорт ч эрчимтэй нэмэгдэж байна.

Одоогоор электрон тамхины хяналтыг хуулиар зохицуулаагүй бөгөөд онцгой албан татвар ногдуулдаггүй. Түүнчлэн импортын дийлэнх электрон тамхи нь БНХАУ болон Хонконгоос орж ирдэг.

Гэтэл Хонконг нь хуулиараа электрон тамхийг хориглосон бол БНХАУ-д 2022 оноос эхлэн электрон тамхины үнэр, амтыг хориглосон байдаг. Электрон тамхи нь уламжлалт янжуур тамхины үнэр, амтаас гадна чихэр, жимсний амт, үнэртэй байх нь хүүхэд болон эмэгтэйчүүд хэрэглэх шалтгаан болж байна гэж үзсэнтэй холбоотой аж.

Боловсруулагдаж буй хуулийн төслийн үзэл баримтлал:

1. Электрон тамхийг хуульчлах, янжуур болон электрон тамхины амт, үнэрийг хориглох
2. Тамхийг ил байршуулж худалдахыг хориглох
3. Татварыг үе шаттай нэмэгдүүлэх
4. Онцгой албан татварын тодорхой хувийг тамхинаас урьдчилан сэргийлэх, тамхины хор нөлөөг бууруулахад зарцуулах 

Электрон тамхины хэрэглээг хууль тогтоомжоор зохицуулсан 100 гаруй улс байдаг. Сингапур, Энэтхэг, Бразил, Камбож тэргүүтэй 30 гаруй улсад хуулиар хориглосон. Харин БНХАУ, Япон, Франц, Герман, Автсрали зэрэг улсад амт, үнэрийг хязгаарласан байдаг аж.

ДЭМБ-аас хүүхэд, өсвөр насныхны электрон тамхинд татагдах байдлыг бууруулахын тулд амт, үнэрхийг хориглохыг зөвлөдөг.

БНХАУ-д 2022 оноос электрон тамхины амт, үнэрийг хориглосноор 13-15 настай хүүхдүүдийн электрон тамхины хэрэглээ 3.6 байснаас 2.4 хувь болж буурсан. Мөн дунд ангийн сурагчдын дундах тамхидалтын түвшин 2019 онд 5.9 хувь байсан бол 2023 онд 4.2 хувь болжээ.

“Point-of-sale display ban” буюу тамхийг ил худалдаалахыг хориглосон хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн 77 улсын дундаж үзүүлэлт:

• Хүн амын дундах тамхидалт 7 хувь
• Эрэгтэйчүүдийн тамхидалт 6 хувь
• Эмэгтэйчүүдийн тамхидалт 9 хувь тус тус буурсан.

Тамхин бүтээгдэхүүнд ногдуулах гаалт, онцгой албан татвар

Иргэдийн худалдан авах чадвар, инфляц, хэрэглээний байдал зэрэг олон хүчин зүйлийг харгалзан үзсэний дүнд онцгой албан татварын хэмжээг "аажимдаа" багаар нэмэх нь тохиромжтой гэж танилцуулав. 

Онцгой албан татварт цугларсан төсвөөр

• Хүүхэд, залуучуудад чиглэсэн урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр, эрүүл мэндийн боловсрол, сэтгэл зүйн тусламж үйлчилгээ
• Тамхинаас гаргах эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, тамхинаас үүдэлтэй хорт хавдрын эмчилгээ
• Хүүхэд, залуучуудын чөлөөт цагийг идэвхтэй өнгөрүүлэх зориулалттай нийтийн спортын байгууламж шинээр барих, өргөтгөх, засварлах, спортын дугуйлангийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор хэрэгжүүлэх хөтөлбөр зэргийг хийхээр төлөвлөжээ. 

Хуулийн төсөлд тусгасан бусад зохицуулалтууд:

1. Тамхины хяналтыг хэрэгжүүлэгч төрийн байгууллагуудын чиг үүргийг тодорхой болгосон.
2. Тамхины зурагт анхааруулга нь нүүрэн талын 70-аас багагүй хувийг эзэлсэн байх, гадаад шинж чанараараа бусад эд зүйлстэй андуурагдахгүй байх.
3. Задгай тамхийг 200 граммаас багаар савлах, электрон тамхины шингэний хэмжээг 2 мл, цэнэглэгч шингэнийг 10 мл-ээс ирээх савлахыг хориглоно.
4. Нийтийн биеийн тамир, спорт, урлагийн арга хэмжээ сонгуульд нэр дэвшигч, улс төрийн намын үйл ажиллагаа, төрийн болон төрийн бус байгууллагад хандив, тусламж үзүүлэхийг хориглоно.
5. Тусгай зөвшөөрлийн хугацааг сунгуулах хүсэлт гаргаагүй бол тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болсонд тооцно.
6. Тамхи импортлох, үйлдвэрлэх, тарих, тусгай зөвшөөрөл болон худалдах зөвшөөрлийн хураамжийг зохистой түвшинд нэмэгдүүлнэ.
7. Эмнэлэг, хүүхдийн асрамжийн газар, хүүхэд харах үйлчилгээ үзүүлэх газар, гудамж, спортын байгууламжид тамхи татахыг хориглоно.

Боловсруулагдаж буй хуулийн төслийн дэлгэрэнгүйтэй ЭНД дарж танилцах боломжтой.