Гамшгийн эрсдэл бодитой бий болсон, гамшигт өртсөн малчдын амьжиргааг дээшлүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээг цаг алдалгүй авах шаардлагатайг тус тус харгалзан Засгийн газраас шинэ хуулийн төслийг санаачлан боловсруулжээ.

Энэ нь Засгийн газраас 2024 оны 04 дүгээр сарын 10-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, Уламжлалт мал аж ахуйд тулгамдаж буй уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалсан сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн төсөл юм.

Өнөөдөр энэ хуулийг болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг УИХ хэлэлцсэн. Хуулийн төслийг Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Д.Амарбаясгалан танилцуулав.

Хуулийн төслөөр мал аж ахуйн салбарыг уур амьсгалын өөрчлөлтийн сөрөг нөлөөлөлд тэсвэртэй болгох, эрсдэлийг бууруулах, даван туулах арга хэмжээг тодорхойлжээ. Малчид амьжиргаагаа дээшлүүлэх, нийтлэг хэрэгцээгээ хангах, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний эдийн засгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд сайн дураар хамтрах, хоршоонд нэгдэх санаачилгыг дэмжих замаар тус салбарыг тогтвортой, үр ашигтай хөгжүүлэхэд чиглэсэн.

Малчид сум, багийнхаа түвшинд нийлээд 100-200 га талбайд орон нутгийнхаа хэрэгцээг хангаж чадахуйц өвс, тэжээлээ бэлддэг болох хүсэлтийг тавьжээ.

Малчны хоршоонд нэгдсэн малчдад Зээлийн батлан даалтын сан 100 хүртэлх хувийн баталгаа гаргаж, арилжааны банкны эх үүсвэрээр зээл олгоно.

Малчны анхан шатны болон дундын хоршооны загварыг бүс нутгийн онцлогт нийцүүлэн тодорхойлох, малын тэжээл, таримал ургамлаа өөрсдөө тарих боломжийг бүрдүүлэх, төрийн дэмжлэгт хамрагдсан малчны хүлээх үүргийн талаар төсөлд тусгажээ.

Хуулийн төслийн гол үзэл баримтлал нь малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх зорилгоор малынхаа таваарлаг чанарыг дэмжих, улмаар өвс тэжээлээ тарьдаг байх, малын түүхий эдэд анхан шатанд нь өртөг шингээдэг болох боломжийг олгох гэв.

Малчидтай уулзаад судалгаа хийхэд өрх тус бүрд нэг га  газар эзэмшүүлэх нь төдийлөн өндөр дэмжлэг болохгүй гэж ярьж байна. Учир нь га газар дээрээ ногоон тэжээл тарих, улмаар тариалалт хийх тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээ, хангалт цаашлаад ургац хураах, савлах, баглах гээд тодорхой хүндрэлүүд гарах эрсдэлтэй гэж малчид үзжээ.

Харин малчид сум, багийнхаа түвшинд нийлээд 100-200 га талбайд орон нутгийнхаа хэрэгцээг хангаж чадахуйц өвс, тэжээлээ бэлддэг болох хүсэлтийг тавьсан. Энэ жилийн зуд нэг асуудлыг маш тодорхой болгосон. Тухайлбал, зүүн аймагт тарьсан өвсийг нөөцлөөд баруун аймгийн малд өгөхөөр тэжээл, уургаа хангалттай хэмжээнд авч чадахгүй байна.

Хөрс, газар зүйн байршлын онцлогоос хамаараад хоол тэжээл нь зөв тохирохгүй байгаагийн илрэл гэдгийг  Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Д.Амарбаясгалан хариултдаа онцолсон. Тэрбээр, хуулийн төсөлд хоршоонд нэгдсэний урамшуулал болгож 5 га талбайг эзэмшүүлэх хэлбэрээр өгнө.

Хоршоо цаашдаа сум орон нутгийнхаа хэмжээнд 200-300 га талбайд тариалалт эрхлэх боломжийг бий болгох юм. Зөвхөн хоршоо байгуулагдсанаар биш иргэдийн, малчдын хэрэгцээний ногоон тэжээлийг тарих зорилготой хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмжтэй хоршоо байгуулах боломжийг энэ хуулиар нээж өгчээ.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан үргэлжилж байна. Хуралдаанаар ЗГХЭГ-аас өргөн барьсан хуулийн төслийг хэлэлцэж байна. 

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат, Б.Бейсен, Ж.Бат-Эрдэнэ, Г. Ганболд, Г.Мөнхцэцэг, Ц.Туваан, Ц.Анандбазар, Т.Энхтүвшин нар асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ мал аж ахуйн салбарыг цаашид хагас суурин болгоход уялдуулж, малчид өвөлжөө хаваржааныхаа газартаа ногоон тэжээл тарих боломж бололцоог хэрхэн тооцож, судалсан талаар, мөн малчид, хоршооныхонд хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмжийн дэмжлэг хэрхэн үзүүлэх талаар тодруулав.

Ажлын хэсгээс 2021 оны дөрөвдүгээр сарын 21-ний өдрөөс импортолж байгаа болон дотоодод борлуулсан хөдөө аж ахуйн зориулалттай шинэ трактор, комбайн, машин механизм, усалгаа, хүлэмжийн тоног төхөөрөмж, ойн болон шувуун аж ахуйн техник тоног төхөөрөмж, бордоо, ургамал хамгааллын бодисыг 2025 оны нэгдүгээр сарын 01-ний өдөр хүртэл нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас дөрвөн жилийн хугацаанд чөлөөлсөн гэв.

Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Ганболд хуулийн төслийн 6.1.9-т жилийн батлагдсан төсвийн нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын хэмжээг нэмэгдүүлэхгүйгээр төсөв хооронд, төсвийн ерөнхийлөн захирагч хооронд, хөрөнгийн болон урсгал зардал хооронд зохицуулалт хийх эрх олгохоор тусгасан учир шалтгааныг тодруулав. 

ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан, “Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй уламжлалт мал аж ахуйн салбарын хөгжилд тулгамдсан асуудал нь гамшгийн хэмжээнд хүрсэн учраас төсвийн зохицуулалт хийх боломжийг зөвхөн 2024 оноор хязгаарлаж, Сангийн сайд, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайдын батлагдсан төсвийн хүрээнд зохицуулах боломжийг олгохоор тусгасан" хэмээн хариуллаа.

Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Болорчулуун тэжээлийн ургамал хамтарч тариалахад газар чухал гээд цаашид газар эзэмшсэн атлаа тариалалт хийдэггүй, бусдад ч тариалалт хийх боломж олгохгүй байгаа аж ахуйн нэгжүүдээс газрыг нь хураах, хуулиа хэрэгжүүлэх чиглэлийг бүх шатны Засаг даргад өгөх шаардлагатай.

Учир нь холбогдох хуульд  хоёр жил зориулалтаар нь ашиглаагүй бол хурааж авах зохицуулалт байдаг талаар санал хэлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал, хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжинэ гээд хэлэлцүүлгийн түвшинд Монгол Улс эрс тэс уур амьсгалтай орон тул чадахгүйдээ биш болохгүйдээ шийдвэрлэж болдоггүй асуудалдаа онцгой анхаарч ажиллах шаардлагатай.

Мөн 5 га газарт тарих таримал ургамлын үйл явцыг Тариалангийн тухай хуулиараа зохицуулах, малчдын хоршоо, холбоод нь орон нутгийнхаа газар тариалангийн ангилалд байгаа талбайд тариалалт хийх эрхийг нь тусгах, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай, Зөвшөөрлийн тухай хуулийн хөндлөн хайчинд уламжлалт мал аж ахуй эрхэлж байгаа нутгийн иргэдийн эрх ашиг хязгаарлагдсан байгааг нэг мөр шийдэх, малжуулах асуудал зэргийг хэлэлцүүлгийн түвшинд сайтар анхаарч ажиллах шаардлагатай гэв.