“Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн ерөнхий захирал Г.Ёндон ажил хаялттай холбоотой мэдэгдэл хийлээ. Тус үйлдвэрийн ажилчид өнөөдрөөс ажил хаялт зарлаж, ил уурхайн олборлолт зогсжээ. Тэд цалинг 50 хувиар нэмэхийг үйлдвэрийн удирдлагуудаас шаардсан байна.   

За Монгол Улсын баатар Эрдэнэт үйлдвэрийн баялаг бүтээгчид уурхайчид та бүхэндээ энэ өглөөний мэндийг хүргэе ээ. За та бүхэндээ хэдий өглөөний мэнд хүргэж байгаа боловч бас нөгөө талаасаа үйлдвэр дээр маань зарим цех хэсгүүд дээр ажил хаялт явж байгаа.

Ийм нөхцөл байдалд та бүхэндээ Ерөнхий захирлын хувьд хандаж байна аа. За миний хувьд 2019 оноос хойш ээлжийн амралт эдлээгүй байсан тул эхний хагас жилийн үйл ажиллагааны тайлангаа Эрдэнэс Монгол компанидаа тайлагнаад. Эрдэнэс Монгол компанийн зүгээс Эрдэнэт үйлдвэрт зохион байгуулсан удирдах ажилтны зөвлөгөөн дээр өвөлжилтийн бэлтгэл ажлаа тайлагнасны дараа бол одоо тодорхой хугацаанд ээлжийн амралтаасаа эдлэх ийм зөвшөөрлийг авсны дагуу 8 дугаар сарын 16-ны өдрөөс бол ээлжийн амралт авсан.

Ийм нөхцөл байдалтай байсан гээд за энэ үед ажил хаялт одоо зарлах талаар үйлдвэрчний эвлэлийн холбооноос мэдэгдэл гаргасан. Энэ үед бол миний хувьд ээлжийн амралттай байсан учраас энэ үеийн эхний өдрүүд бол байгаагүй гэдгийг хэлэхийг хүсэж байна аа. Ажил олгогчийн хувьд үйлдвэрчний эвлэлийн холбоотойгоо нягт хамтран хэлэлцээрийг ажиллаж хэлэлцээрийг үргэлжлүүлж одоо үйлдвэрчний холбоотойгоо хамтран баталсан дэгээ нарийвчлан сахиж мөрдөж ажиллаж байсан.

н.Мөнгөншагай нь 2023 оны хоёрдугаар сард үйлдвэрчний эвлэлийн үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны сонгуульд өрсөлдөх үедээ үндсэн цалинг 50%-аар нэмэгдүүлнэ гэсэн саналыг оруулж байсан бөгөөд тухайн үед сонгуульд өрсөлдөж байсан бүх хүмүүсийн мөрийн хөтөлбөртэй үйлдвэрийн удирдлага танилцаж зарим зүйлийг бол хэрэгжүүлэх боломжгүй гэдгийг тухайн үедээ анхааруулж мэдэгдэл гаргаж байсан.

Яагаад гэвэл хамтран ба хамтран баталсан дэгийн дотор бол тодорхой заалтууд ойлголтууд байсан бөгөөд ямар нэгэн байдлаар энэ хэлэлцээрийг бүх талаар одоо боломжтой бүх арга хэмжээг аваад үнэхээр одоо ийм мухардалд орсон тохиолдолд бол дараагийн шатны арга арга хэмжээ авах талаар ярилцсанаас гадна хэлэлцээрийн явцад ямар нэгэн мэдээллийг хайж талуудаас тавьсан саналыг гадагшаа гаргахгүй хэвлэлд хандахгүй гэсэн.

Энэ дэгээ бол үйлдвэрийн зүгээс бол нарийвчлан сахиж ажилласан учраас бол өнөө өглөө сая ажил хаясан тухай мэдэгдэл гартал бол бид бүхэн ямар нэгэн байдлаар сошиалд хандаагүй байсан гэдгийг хэлэхийг хүсэж байна. Нөгөө талаасаа өчигдөр орой уриалга гаргасан бөгөөд уг уриалгад бол ямар нэгэн дарамт шахалт ямар нэгэн одоо тийм ажилчдыг одоо хориглосон зүйл байхгүй бөгөөд ажил хаялтыг бол үйлдвэрчний эвлэлийн зүгээс одоо хийж байгаа энэ ажил хаялтыг бол үйлдвэрийн удирдлага бол хүндэтгэн хандаж байгаа.

Ажил хаях нь бол хүн бүрийн бол мэдээж эрхийнх нь асуудал. Гэхдээ хууль бус гэж үзэж байгаа. Бидний зүгээс энэ ажил хаялтад оролцсон ажилчдын хувьд хэрвээ шүүхээр хууль бус гэдэг нь тогтоогдсон тохиолдолд бол бас тодорхой хэмжээний сөрөг нөхцөл байдлууд үүсэх магадлалтай учраас ажил олгогчийн хувьд ажилчдаа анхааруулъя гэсэн зүгээс уг уриалгыг өчигдөр орой гаргасан.

Гэсэн хэдий ч одоо өнөөдөр өглөө ингээд сая бол ажил хаялт одоо эхэллээ гэсэн ийм зүйл гарсан учраас миний зүгээс мэдэгдэл хийж байгаа юм. За Мөнгөншагай нь болохоор одоо үйлдвэрийн удирдлага бол ажил хаялтыг зогсонги байдалд оруулсан гэж хэлж байгаа боловч энэ бол үндэслэлгүй одоо зүйл гэдгийг хэлэхийг хүсэж байна. Түрүүний хэлсэнчлэн дэгийн дагуу үйлдвэрийн зүгээс 6 удаа хуралдаж маш олон асуудал дээрээ хамтарсан хэлэлцэл зөвшилцөлд хүрч явж байсан бөгөөд зөвхөн энэ цалинг 50%-аар үндсэн цалинг 50%-аар нэмэгдүүлнэ гэсэн асуудал дээр ирээд үйлдвэрийн зүгээс тавьсан саналыг бол хүлээж авахгүйгээр зөвхөн энүүгээр явна аа гэсэн ийм үндэслэлээр одоо өөрсдөө хурлыг дэгээ зөрчиж хурлыг орхиж гарч явсан гээд үүний дараа Эрдэнэт үйлдвэрийн зүгээс аргагүй байдалд өөрсдийнх нь гаргасан одоо процедурын болон хууль зөрчсөн зүйлүүдийг бид нар одоо цохон тэмдэглэж шүүхэд хандсан гэдгийг бас хэлэхийг хүсэж байна.

Бидний зүгээс 24 онд 15%-аар 25 онд 15%-аар 26 онд 15%-аар цалинг шат дараатайгаар нэмэх саналыг албан ёсоор тавьсан.

н.Мөнгөншагай нь 2023 оны хоёрдугаар сард үйлдвэрчний эвлэлийн үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны сонгуульд өрсөлдөх үедээ үндсэн цалинг 50%-аар нэмэгдүүлнэ гэсэн ийм саналыг оруулж байсан бөгөөд тухайн үед сонгуульд өрсөлдөж байсан бүх хүмүүсийн мөрийн хөтөлбөртэй үйлдвэрийн удирдлага танилцаж зарим зүйлийг бол энэ хэрэгжүүлэх боломжгүй гэдгийг бол тухайн үедээ анхааруулж мэдэгдэл гаргаж байсан.

Мөн үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны даргаар сонгогдсоных нь дараа ерөнхий инженерийн зүгээс Ерөнхий захирлын зүгээс Тамгын газрын даргаас бол үйлдвэрчний эвлэлийн холбоотой бол хамтран ажиллахаа илэрхийлж бүх талаар ажилчдынхаа төлөө хамтын шийдвэр гаргаж ажиллана гэдгээ илэрхийлж хэлж байсан бөгөөд 50% үндсэн цалинг нэмнэ гэдэг бол ямар нэгэн тооцоо судалгаагүй, энэ бол үндэслэлгүй, энэ бол боломжгүй шүү гэдгийг бол тухайн үед анхааруулж хэлж байсан.

Хэдийгээр 2022-оос 23 оны үйлдвэрчний эвлэлийн холбоотой байгуулсан хамтын гэрээ хүчин төгөлдөр төгөлдөр байж байгаа боловч н.Мөнгөншагайн зүгээс энэ одоо 2 сард сонгогдсоныхоо дараа энэ одоо хүчин төгрөгт төгөлдөр хамтын гэрээг одоо өөрчилье. Хамтын гэрээнд одоо энэ заалтуудаа 50 хувь гэсэн заалтуудаа оруулъя гэж байсан учраас бол энэ бол боломжгүй гэдгийг бол удаа дараа одоо Мөнгөншагайд бол бид бүхэн бас танилцуулж тайлбарлаж хэлж байсан.

Бидний зүгээс үйлдвэржилтийн ажилчдынхаа цалинг 15%-аар нэмэгдүүлье гэдгийг бол эртнээс төлөвлөж 2023 оны 6 сард ЗГ-ын хэрэг эрхлэх Газрын дарга Монгол Улсын сайд Амарбаясгалан Эрдэнэт үйлдвэр дээр ажиллах үед нь танилцуулж зөвшилцөж дараа нь 2023 оны 8 сарын 9-нөөс 10-нд Эрдэнэт хотод Эрдэнэт үйлдвэр дээр болсон. Одоо Эрдэнэс Монгол компанийн.

Тайлангийн хурал дээр Эрдэнэт үйлдвэрийн эхний хагас жилийн үр дүнг танилцуулах үедээ бас саналыг танилцуулж Эрдэнэс Монгол компанийн ТУЗ-ийн дарга, ТУЗ-ийн гишүүд, Эрдэнэс Монгол компанийн удирдлагуудад бол 24 оноос хойш 15%-аар нэмэх саналтай байгаагаа танилцуулж зөвшилцөлд хүрсэн байсан. Энэ төлөвлөгөөний дагуу бид бүхэн бол 24 оны бизнес төлөвлөгөөгөө боловсруулж байсан энэ нөхцөл байдалд үйлдвэрчний эвлэлийн зүгээс маань цалин нэмэгдүүлэх хүсэлт тавьсан учраас бидний зүгээс 24 онд 15%-аар 25 онд 15%-аар 26 онд 15%-аар цалинг шат дараатайгаар нэмэх саналыг албан ёсоор тавьсан.

Монгол улсын одоо дундаж цалин бол сая 579 мянган төгрөг байж байхад Эрдэнэт үйлдвэр бол 4 сая 26 мянган төгрөг байна
 

Энэ нь бол хэдийгээр 45% нэмэгдэж байгаа боловч өмнөх нэмэгдсэн одоо нэмэгдсэн дээр. Одоо одоо нэмэгдэх хувь бодоод үзэх юм болбол нийтдээ бол 3 жилийн хугацаанд 56%-аар цалин нэмэгдэх ийм тооцоог бид бүхэн гаргаж танилцуулсан. Гэвч одоо хэлэлцээрт сууж байгаа үйлдвэрчний эвлэлийн нөхөд маань болохоор бол үүнийг бол одоо хүлээж аваагүй. Ямар нэгэн тооцоо судалгаа хийж бид хариу тайлбар өгөөгүй.

Зөвхөн 50 гэдэг тооноос өөр тоо мэдэхгүй юм шиг 50%-аар л нэмнэ өөр арга байхгүй гэсээр сүүлдээ бол хурлыг хаяж гарсан. Тийм учраас бол бидний тавьсан санал бол хэвээрээ байгаа гэдгийг бол одоо бас бид бүхэн хэлэхийг хүсэж байна аа. Нөгөө талаас нь хэлэлцээрийн явцад үйлдвэрчний холбооны зүгээс 2024 оны 1 сарын 1-нээс 1 удаа 30% нэмчих ээ 25 онд бол цалин нэмэхгүй байя аа гэсэн ийм саналыг тавьж байсан.

Бид бүхэн аливаа саналыг бол бичгээр ав, өгчих өө, бичгээр авъя гэж хэлсэн боловч энэ саналаа бол бичгээр өнөөдрийг болтол өгөөгүй ээ. За хурал одоо орхиж гарснаас нь хойш Эрдэнэт үйлдвэрийн зүгээс байгуулагдсан ажлын хэсэг бол одоо хэлэлцээрээ үргэлжлүүлэх саналыг тавьсан боловч үүнийг хүлээж аваагүй. Тэгээд өнөөдөр сая бол одоо ингээд ажил хаялтыг зохион байгуулж байна аа.

Аливаа ажил хаялтыг Эрдэнэт үйлдвэрийн удирдлага бол мэдээж үйлдвэрчний эвлэлийн одоо холбооны зүгээс хийж байгаа энэ ажлыг бол хүндэтгэж харьцаж байгаа. Гэхдээ аливаа зүйл бол хуулийн хүрээнд явагдаж байх ёстой хуулийн одоо бүх л одоо норм журмыг баримталж хийгдэж байх ёстой. Яагаад гэвэл Эрдэнэт үйлдвэр бол түрүүн хэлсэнчлэн улсын төсвийн 10 гаруй хувийг бүрдүүлдэг за төсөв бүрдүүлэлтэд бол онцгой хувь нэмэр оруулдаг. Ийм үйлдвэрийн хувьд бол бүх тооцоо судалгаа тодорхой болсон байдаг.

Ялангуяа өнөөдөр бол 24 оны төсвийг одоо боловсруулж байгаа энэ нөхцөл байдалд бол урьд жилүүдийн болон 23 оны үйл ажиллагаатай уялдуулаад 24 онд төсвөөс Эрдэнэт үйлдвэрээс ямаршуу хэмжээний одоо одоо төсөв одоо татвар хуримтлагдах вэ гэдэг асуудал бол төсөвт суусан байдаг. Тийм учраас өнөөдрийн одоо энэ 50%-аар цалин нэг удаа нэмнэ гэдэг нь бол 220 20 гаран тэрбум төгрөгийн нэмэлт ачаалал орж ирж байгаагаас энэ бол төсөвт бол маш их.

Одоо дарамт ирэхээр ийм нөхцөл байдал байсан учраас энэ нөхцөл байдлуудаа, тооцоо судалгаа, мэдэгдлүүдийг мэдээллүүдийг бол бид бүхэн төрийн байгууллагуудад, агентлагуудад, яамдад одоо танилцуулж иймэрхүү ажлаар бол 3 хоног Улаанбаатар хотод ажиллаж байгаад өнөөдөр бид бүхэн бас одоо өчигдөр орой одоо үйлдвэр дээрээ ирсэн. Ер нь мэдээж хэрэг би өөрөө бол одоо уурхайчин хүн за 20 хэдэн жилийг хөдөө уурхайд ажиллаж одоо амьдралынхаа энэ замыг бол өнгөрөөсөн хүний хувьд бол уурхайчдын цалин бол үнэтэй хүндтэй байх ёстой үнэ үнэтэй байх ёстой нэр хүндтэй байх ёстой уурхайчид хийсэн ажилдаа тохирсон цалинг авч байх ёстой гэдгийг би бол хүлээн зөвшөөрдөг ажилчдын цалин нэмэгдүүлэхэд бол бүх талаар дэмждэг.

Энэ бол миний байр суурь. Гэхдээ нэг хүн ямар ч тооцоо судалгаагүй санаанд орсон одоо сонгуульд ялахын тулд санаанд орсон тоог хэлчхээд одоо өөр тоо байхгүй юм шиг. Ингэж муйхарлаж зүтгэх нь болохоор бол өнөөдрийн бидний хэлэлцээрийг харин ч одоо зогсонги байдалд оруулж мухардалд оруулсан гэдгийг бол хэлэхийг хүсэж байна аа. Үндэслэлтэй тооцоо судалгаа байхгүй цалин нэмэх нь олон талын сөрөг үр дагаврыг дагуулна аа нөгөө талаасаа.

Одоо Эрдэнэт үйлдвэрт бид бүхэн бол бас олон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхээр эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхээр үйлдвэр технологийн парк, зэсийн баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэр болон одоо өнгөт металлургийн томоохон үйлдвэр технологийн парк байгуулах хөрөнгө оруулалтыг Эрдэнэт үйлдвэр тодорхой хүрээнд өөрсдөө шийдээд шинээр ажлын байр бий болгож өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж зах зээлийн нөхцөл байдалд үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлье гээд явж байгаа үед зөвхөн одоо цалин дээр одоо нэг жилд 220 хэдэн тэрбум төгрөгийн одоо зардал нэмэх нь бол дараа дараагийн төсөл хөтөлбөрүүдийн үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэдгийг бол бас хэлэхийг хүсэж байна.

Түрүүн дурдсанчлан төсөв дээр болохоороо л том хэмжээний цоорхой үүснэ ээ. Өнөөдөр Эрдэнэт үйлдвэрийн одоо төсөвт төлдөг энэ одоо хуримтлуулж байгаа мөнгөн хөрөнгөөс бол мэдээж Төсвийн болон төрийн алба гэдгийг бол та бүхэн мэдэж байгаа. Өнөөдөр одоо багш нар өнөөдөр одоо эмч нар өнөөдөр одоо цагдаагийн байгууллагын ажилчид.

Төсвөөс цалин авдаг улсууд ямар хэмжээний цалин авч байгаа вэ? Түүнтэй харьцуулахад Эрдэнэт үйлдвэрийн цалин орлого бол үнэхээрийн одоо тэгж үйлдвэрчний эвлэлээр эрх ашгаа хамгаалуулахаар хэмжээний тийм одоо бүр хохирчихсон зүйл бол байхгүй гэдгийг хэлэхийг хүсэж байна аа. Би жишээ болгоод одоо бас Улаанбаатар хотод танилцуулж байсан танилцуулгын ганцхан слайдыг үзүүлье гэж бодож байна.

Энэ бол одоо Монгол улсын одоо салбар бүрийн одоо цалин за мөн одоо Эрдэнэт үйлдвэрийн тухайн чиглэлийн салбаруудын цалинг одоо харьцуулсан ийм судалгаа байна. Монгол улсын одоо дундаж цалин бол сая 579 мянган төгрөг байж байхад Эрдэнэт үйлдвэр бол 4 сая 26 мянган төгрөг байгаа нь бол өнөөдөр Монгол улсын дунджаас 2,6 дахин 2,5 дахин өндөр байж байгаа уул уурхай олборлолт салбар гээд үзэх юм болбол Монгол улсын одоо энэ уул уурхай олборлох салбарын үйлдвэрүүдээс харьцуулахад Эрдэнэт үйлдвэр бол 1,5 дахин буюу 5 сая 554 мянган төгрөгийн дундаж цалинтай байгаа гэдгийг хэлэхийг үзэж байна.

Энэ уул уурхайн олборлолт бол мэдээжийн хэрэг одоо ил уурхай болон одоо авто тээврийн цехийн цалин бол орж байгаа. Ингээд цаашлаад одоо жишээ нь одоо ус хангамж бохир ус зайлуулах систем гээд. Тэгэхэд л манай цалин бол Монгол Улсын бусад одоо энэ чиглэлийн ААН-үүдийн цалингаас бол 3 дахин өндөр байх жишээтэй.

Нийгмийн хамгааллынх гээд тэгэхэд л 2-оос 2,2 2,6 дахин гээд за цахилгаан хий уур агааржуулалт чиглэлийн ажилчдын цалин бол одоо Эрдэнэт үйлдвэрт бол Монгол Улсын дунджаас 1,9 дахин тийм тэгэхээр 1,9-өөс 3 дахин өндөр цалинтай байж байгаа дээрээс нь яг өнөөдөр ажил хаялтад одоо сая бол одоо оролцсон байна гэж одоо бидний мэдээлэл авсан энэ ил уурхай авто тээврийн цехийн бол дундаж цалин бол өнөөдөр 2023 оны эхний 7 сарын байдлаар бол ил уурхай дээр 6 сая 138 мянган төгрөг авто тээврийн цех дээр бол 5 сая 370 мянган төгрөгийн цалин авч байгаа.

Энэ бол үнэхээр арга ядаад эрх ашгаа хамгаалуулах хэмжээнд одоо ингээд хохирчихсон доошоо орчихсон ийм цалин биш гэж үзэж байгаа. Энэ дотроо авто тээврийн цехийн одоо хүнд даацын одоо өрөө буулгагч автомашины операторууд бол 8-аас 9 сая төгрөгийн цалин авдаг. Одоо ажил хаяхад оролцож байгаа гол улсууд нь бол энэ улсууд байж байгаа. Жишээ нь ажил хаялцахад одоо бас оролцож байгаа энэ автобусны жолооч нар бол 3,1 сая төгрөгийн цалин авч байгаа.

Ил уурхайд  одоо 6 сар 138 гэж байгаа ч одоо ил уурхайн экскаваторын одоо машинистууд операторууд болбол бас 8-аас 9 сая төгрөгийн цалин авдаг аа тэгэхээр тийм одоо бүр одоо хохирсон хэмжээний үнэхээр эрх ашгаа хамгаалуулахаар хэмжээний үйлдвэрчний эвлэлтэй хандахаар хэмжээний ийм одоо нөхцөл байдал Эрдэнэт үйлдвэр дээр болоогүй гэдгийг бол би Ерөнхий захирлын хувьд за бас одоо уул уурхайн хүнд үйлдвэрийн сайдаар ажиллаж байсан салбарынхаа одоо олон компаниудын төлөөлөлтэй уулзаж байсны хувьд бол бас би хэлэхийг хүсэж байна.

Ийм нөхцөл байдалд бол одоо ингэж зөвхөн нэг хүний одоо үүнийг хэлсэн тооноос болж үйлдвэрийг одоо ийм одоо шахаанд оруулж нэг буланд шахах нь бол одоо энэ бол бас их ёс зүйгүй үйлдэл. За өчигдөр орой хэлсэн уриалга дээр бол бид нар зөвхөн одоо ажилчдаа анхааруулах урьдчилан сэргийлэх хууль бус зүйлд оролцож байж сүүлд нь одоо бас эрх ашиг нь хохирох вий гэдгийг анхааруулж хэлж байгаа гэдгийг бол өнөөдөр дахин хэлэхийг хүсэж байна аа.

Эрдэнэт үйлдвэрийн одоо энэ ажлын хэсэг за мөн одоо Эрдэнэт үйлдвэрийн үйлдвэрчний эвлэлийн холбоо маань дахин хэлэлцээрийнхээ ширээнд сууж хэлцэлд хүрнэ гэж бол би найдаж байгаа учраас бол ажлын хэсэг бол хэлэлцээрт нээлттэй бэлэн байгаа шүү гэдгийг бол үүгээр одоо та бүхэндээ уламжилж байна аа. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.