Эдүгээ гурван сая монголчууд таван сая шахам гар утас хэрэглэж, нэг сая нь интернэттэй тогтмол холбогдож байна.

Монгол Улсад 100 хүнд 165 үүрэн телефон ногдож буй нь дэлхийд зөвхөн Хонг Конг (240), Арабын нэгдсэн Эмират (204), Монтенегро (178), Саудын Арабын (169) дараа орж буй үзүүлэлт юм.

Хөрөнгө хөрөнгө бололцоотой, мэдлэг боловсролтой хэсэг нь тоон эдийн засгийн боломжийг илүү хүртэж, бүтээмжээ улам хурдан нэмэгдүүлж байгаа юм.
 

Гэхдээ бид ийм олон гар утас хэрэглэснийхээ ид шидийг бүрэн ашиглаж чадаж байна уу? Монгол Улс тоон эдийн засагтай болж байна уу? Гар утас нь ухаалаг болчихоод байхад хүн нь өөрөө ямар байна вэ?

Тоон технологийн ашиг тус нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд хэрхэн тусгалаа олж буй тухай Дэлхийн банкны тайлан (World Development Report 2016: Digital dividends) саяхан гарчээ. Энэ тайлангийн нээлт өнгөрсөн долоо хоногт Улаанбаатар хотод болж, Дэлхийн банкны мэдээллийн технологийн мэргэжилтэн, бутан эмэгтэй Тэнцин Долма Норбу тайланг танилцуулан, төр засаг, олон нийтийн байгууллагын төлөөлөл оролцож, Монгол дахь тоон технологийн өгөөжийн тухай яриа өрнүүлэв.

Тоон технологи дэлхий даяар маш хурдацтай тархаж буй ч түүнийг ашигласны өгөөж нь харьцангуй хоцорч байгаа тухай тайланд өгүүлжээ. Энэ технологи нь эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлж, боломжийг өргөтгөн, үйлчилгээний хүргэлтийг эрс сайжруулсан ч нийт өгөөж нь бага, тархалт нь жигд биш байна. Тоон технологийн хувьсгалын үр өгөөжийг хүн бүр, хаа байгаа газартаа хүртэхийн тулд юуны өмнө цахим хуваагдлыг арилгах, хүн бүр интернэттэй холбогдсон байх шаардлагатай.

Энэ технологийн өгөөжийг нийгэм бүрэн хүртэхэд бас тодорхой аналог нөхцөлүүд шаардагдах аж. Үүнд, бизнесийн өрсөлдөөнийг дэмжсэн зохицуулалтыг бэхжүүлэх, шинэ эдийн засгийн хэрэгцээнд зориулан ажиллах хүчээ бэлтгэх, холбогдох төр засгийн байгууллуудыг (институц) хариуцлагатай, ажлаа тайлагнадаг болгох шаардлагатайг онцолжээ.

МОНГОЛЫН НИЙГМИЙН ТООН ХУВААГДАЛ

Франц, Герман, Испанийг нийлүүлсэнтэй тэнцэх том газар нутагтай Монгол Улсад эдүгээ айл өрх бүр ундны цэвэр ус, ариун цэврийн байгууламж, цахилгаантай холбогдоогүй ч, бүгд гар утастай төдийгүй, хөдөөгийн айл бүр хиймэл дагуулын “тавган” антеннаар зурагт үздэг боллоо. 

Гэвч хүн амын талаас илүү хувь нь амьдарч буй нийслэлийн иргэдийн хагасаас илүү нь гэр хороололд, тэдний дийлэнх нь санхүүгийн боломж муутай, интернэттэй холбогдож чаддаггүй, энэ талаар мэдлэггүй амьдарч байна.

Нийт 330 гаруй сумын арван хувь нь шилэн кабельд холбогдоогүй хэвээр. Гэр хорооллын иргэд, хөдөөгийн малчид интернэттэй ямар түвшинд холбогдож, хэрхэн ашиглаж буй талаарх тодорхой судалгаа, тайлан бага байна.

Хүн амын тал хувь нь 30-аас дээш насны иргэд байгаагаас аль насныхан интернэт илүү хэрэглэж байгаа, ер нь интернэттэй холбогдсон эсэх, ялангуяа тэтгэврийн насны иргэд тоон хувьсгалын өгөөжийг хэрхэн хүртэж байгаа тухай судалгаа ч мөн Монголд алга. Тэднийг ухаалаг гар утас, компьютер ашиглан интернэтэд холбогдох, шаардлагатай төрийн үйлчилгээг цахимаар авдаг болгох талаар хийгдэж байгаа ажил ч тун хомс.

Тоон эдийн засгийн хөгжлийн үр шимийг Монголын айл өрх бүр бүрэн хүртэхгүй байна. Нийгэм тоон технологиор хуваагдаж, талуудын ялгаа нь улам ихсэж байгааг манайд судалж, түүнийг багасгах талаар анхааран, ажиллаж буй төрийн болон төрийн бус байгууллагууд байхгүй аж.

Цахим хуваагдал нь орлого, хөрөнгөөс гадна оршин суугаа ихээхэн ялгаатай болж байна. Ялгаа нь тэлсээр, хөрөнгө хөрөнгө бололцоотой, мэдлэг боловсролтой хэсэг нь тоон эдийн засгийн боломжийг илүү хүртэж, бүтээмжээ улам хурдан нэмэгдүүлж байгаа юм.

ТООН ХУВЬСГАЛД ТОМООХОН АНАЛОГ СУУРЬ ХЭРЭГТЭЙ

Тоон хувьсгалын үр шимийг нийгмийн гишүүн бүрт хүртээхэд төр засгийн зөв зохицуулалт, дадлагажсан ажиллах хүч ба чадвартай байгууллууд хэрэгтэй гэж дээрх тайланд онцолсон байна.

Монгол Улс өөрийн тоон хөгжлийн стратегиа боловсруулах цаг болжээ.

Энэ бүгд тоон хувьсгалаас өмнө ч байсан гэдэг утгаар нь хуучны, дамартай утас шиг аналог нөхцөл гэж нэрлэжээ.

Тоон технологийг зөв ашиглаж чадсан улс богино хугацаанд хөгжиж, дэвшлийн цоо шинэ түвшинд гарах боломжтой бөгөөд тэрхүү өөрчлөлтийг хийхэд компаниуд хоорондоо холбогдож, бас өрсөлдөж байхаар зохицуулах, шинэ технологи нь ажиллах хүчний чадварыг шинэчлэн өсгөхөөр хөгжүүлэх, төр засгийн байгууллууд нь мэдлэг чадвартай, тайлагнадаг болгохыг тус тайланд зөвлөсөн байна.

Манай орны хувьд айл өрх, хүн бүр интернэтэд хүссэн цагтаа холбогдохуйц дэд бүтцийг байгуулан хөгжүүлэх, холболтын үнийг бууруулах, тоон бүтээгдэхүүний татварыг багасгах, бүх насны иргэдийг компьютер, ухаалаг гар утас ашигладаг болгож сургах, төр засгийн үйлчилгээг бүхэлд нь тоон болгох талаар маш их ажил хийх шаардлагатай юм.

Монгол Улс энэ шаардлагыг тооцон өөрийн тоон хөгжлийн стратегиа боловсруулах цаг болжээ. Энэ бол мэдээлэл, холбооны технологийг хөгжүүлэхээс хамаагүй өргөн ойлголт бөгөөд тоон технологийн өгөөжийг нийгэм, эдийн засаг, хувь хүний хөгжилд бүрэн утгаар нь тусгахад чухал алхам болно.

Тэгж чадсан улс орнууд, жишээ нь манайхаас цөөхөн хүн амтай Эстон улс цахим гарын үсгийн хууль баталж, гар утсыг нь иргэний үнэмлэхтэй нь холбож чадсан учир төрийн бүх үйлчилгээг хүн бүрт хүргэж, сонгуулиа хүртэл сүүлийн арваад жил гар утсаараа, ямар ч алдаа мадаггүй явуулдаг болжээ.

Гэтэл манайд сонгуулийн “тооллогын нэгэн хар машин”-ы тухай улс орон даяар хардан маргалдсаар дөрвөн жилийг үдэж дараачийн сонгуультайгаа золгож буй юм. Монголчууд тэр олон гоё гар утасныхаа ид шидийг үзэх цаг түргэн ирнэ гэж найдъя.