Филиппа Фогарти /BBC/
Японы нэг өнцөгт Ерөн­хий сайдаа сонгож байхад нөгөө өнцөгт хямрал үүссээр. Рё­гоку ордонд сумогийн нам­рын барилдаан эхлэн хоёр дахь долоо хоногтоо орж байна.

Гэвч сумогийн их аварга тус барилдаанд хараг­дахгүй л байна. Монголд төрсөн, их аварга Асашёорюү нь барил­дах эрхээ түр ха­суулс­наас гүн хямралд орж, эх орондоо буцсан юм. Японы сумогийн ноёд түүнийг буцаж ирэхийг хүсч байна уу, үгүй юу гэдэг нь тодорхойгүй. Асашёорюү буюу Долгор­сүрэн­гийн Дагва­дорж нь сумод хамгийн их амжилттай барилдаж байгаа бөх юм. Тэрбээр 1999 оноос гараагаа эхлэн барилдаан бүрт өөрийн амжилтаа эрчимтэй ахиул­саар дээд зиндаанд хүрч ёкозүна буюу их аварга цолыг хүртсэнээс хойш дөрвөн жилийг ардаа орхиод байна. Дагвадорж 21 барилдаанд түрүүлж гурван жилийн турш ёкозүна цолоо хадгалсаар ирсэн билээ. Гэвч 26 настай хархүү сумогийн ертөнцөд “хамгийн муу жаал” хэмээн алдаршсан аж. Их аварга Д.Дагвадоржийг сумогийн ертөнцийнхөн байнга шүүм­жил­сээр байгаа юм. 2003 онд Японы сумогийн дүрэм жур­мыг зөрчин хориотой мэх хийснийх нь төлөө шуугиан дэгдэж байжээ. Нөгөө талаас их аварга шүүгчдийн гаргасан шийдвэрийг үл хүндэтгэн маргасан юм. Бас бэлтгэл хийх явцдаа залуу бөхийг бэртээсэн гэх мэтээр ар араасаа хямрал зөрчилдөө­нүүд гарсаар байгаа аж. Ул­маар өнгөрсөн долдугаар сард Асашёорюүгийн тэвчээр алдарсан бололтой. Японы сумогийн холбоонд тэрбээр гэмтсэн тухайгаа уламжилж, бүс нутгийн үзүү­лэх барил­даанд оролцож ча­дах­гүй болс­ноо мэдэгдсэн байна. Гэвч дараа нь Монгол­доо Японы хөлбөмбөгийн од асан Хидетоши Накатагийн хамт хүүхдүүдтэй хөлбөмбөг тоглож байхыг Японы теле­визээр үзүүлсэн байна. Су­мо­гийн бөхийн холбооныхон уг явдалд ундууцан шуурхай арга хэмжээ аван түүнийг хоёр ч барилдаанд оролцох эрхийг нь хасч, цалин хөлсийг нь огцом бууруулжээ. Энэ нь сумогийн түүхэнд ёкозүна цолтой бөхийн эрхийг хассан анхны тохиолдол болов. Уг шийтгэлээс болж Асашёорюү сэтгэлийн гүн хямралд орсон юм. Хэвлэлийнхний мэдээлс­нээр тэрбээр олон нийтийн өмнө гарч ирэхээс татгалзаж, байнга гэртээ бүгэх болсон байна. Өнгөрсөн наймдугаар сарын эцсээр Японы сумо­гийн холбоо түүнийг “эх орон руу нь буцаан биеэ тэнхрүү­лэх хэрэгтэй” тухай эмчийн зөвлөгөөг хүлээн зөвшөөрч уугуул нутаг руу нь явуулсан юм. Монголын үндэсний баа­тар Асашёорюү нь нутагтаа сайтар эмчлэгдэн эрүүлжих нь эргэлзээгүй. “Хүмүүсийн үзэж байгаагаар их аваргын барилдах эрхийг нь хойш­луулсан явдал түүний хувьд маш хатуу шийтгэл. Мөн монголчуудын хувьд ч маш тааруу мэдээ” хэмээн “Mon­gol Messenger”-ийн эрхлэгч Индра Борхондой надад ярь­сан юм. Харин япончуудын хувьд үйл явдалд хоёрдмол байдлаар хандаж байгаа юм. Сумо тайлбарлагч Жэк Сака­закийн хэлснээр “Японы сумо нь зөвхөн спорт биш зан үйл юм. Заримдаа харийн хүмүүс агшин зуур гялалзсан амжил­тад хүрэх нь байдаг. Гэхдээ бяр чадалтай байх нь сумо­гийн ганц үзүүлэлт бус аа. Сумо нь Японы хувьд үндэс­ний уламжлалт спорт төдий­гүй самурайн ертөнцийг бэл­гэ­дэж байдаг. Иймээс сумод бяр чадал, зан суртал, уламж­лалт дэг гээд олон зүйлийг хамааруулдаг. Сумогийн ер­төн­цөд эрх ямба, нэр төр, хангалттай хүндлэл байдаг. Гэхдээ энэ бүхнийг нэг хүний эрх ашигт нийцүүлнэ гэвэл утгагүй. Сумо бөхийн холбоо Дагвадоржид арга хэмжээ авсан нь зөв алхам. Ингэхгүй бол бусад сумочид “дураараа авирлаж болох юм байна” хэмээн бодоцгоох болно шүү дээ” гэлээ.

Харин Японы “Times” сэт­гүү­лийн спортын мэдээний редактор Жак Галлагхер хэ­лэх­дээ “Хамгийн тодорхой зүйл гэвэл Асашёорюү бээр сумочдын дунд олон удаа үймээн тарьсан явдал. Сумо нь маш эртний уламжлалт соёл, хүндэтгэл шингэсэн зан заншил бөгөөд түүний дэг ёсыг алдагдуулбал япончууд таагүй хүлээж авах нь мэдээж. Түү­нийг япон хүн биш гэдгээр гадуурхаж байгаа юм биш. Зөвхөн сумогийн ертөнцөд түүний гаргаж буй зан авирыг тэвчиж чадаагүйд л гол учир байгаа юм” хэмээжээ. Тэрээр цааш нь хэлэхдээ “Ер нь Асашёорюү сумогийн дээд зиндаанд гарч ирсэн анхны гадаад бөх биш юм. Жишээ нь, 1990-ээд онд Хавайгаас тодорсон хоёр бөх Акибоно, Мусашимару нар байна. Монголын Хакухо гэхэд л өнгөрсөн тавдугаар сард Асашёорюүгийн адил ёко­зүна цол авсан билээ. Мөн Болгар, Орос, Солонгосын гээд олон арван бөх доод зиндаанд барилдаж байгааг дурдлаа.

Ноён Галлагхер “Гадаа­дын бусад бөхийн хэн нь ч Асашёорюү шиг түвэг удаж байгаагүй. Үүнтэй уялдан хоёр дүгнэлт гарч байна. Нэг талаас Асашёорюү зохих ёсны сануулгаа авсан. Нөгөө талаас сумогийн холбоонд гаргасан түүний ааш авирын тухай асуудал байна. Японы сумочид ийм бэрхшээлтэй цааш цаашдаа ч тулгарч болох юм. Гэхдээ бэлтгэл сургуулилтын хатуу дэг жаяг болон хэв маягийг бид хадгал­саар байх болно. Залуус ямар ч зовлон бэрхшээлгүй, ажил хийхгүйгээр мөнгө олж болох юм. Харин сумо бол тэр чигээрээ бэрхшээл, сорилт юм. Сумод бөхчүүд өөрсдий­гөө бүрэн дайчлах ёстой. Доод зиндаанд барилдаж буй бөхчүүдийн хувьд амжилтад хүрэхэд тийм амар биш. Тий­мээс гадны бөхчүүдийн хувьд ч энэхүү ялгааг арилгах шаард­лага гарсан. Тэд бас гадаадад өөрийн гэсэн шүтэн бишрэгчидтэй байдаг. Тий­мээс сумод ямар нэгэн өөрч­лөлт хийх шаардлагатай бай­на гэлээ. Түүнийхээр бол “Сумо одоогоор ноцтой хям­ралд орчихоод байна”.

Сумогийн үзэгчид буур­чээ. Тиймээс хөлбөм­бөгийн нэгэн адил зах зээлээ өргө­жүүлэх хэрэгтэй байна. Хэдэн зуун жилийн өв уламжлалтай энэхүү спортыг сэргээхэд түвэгтэй нь эргэлзээгүй биз. Мэдээж та сумочдыг бэлт­гэлийн өмдтэй барилдаж бай­хыг харахыг хүсэхгүй биз дээ. Уг спортыг уламжлалаас нь салгах утгагүй юм. Аса­шёо­рюү одоогоор Монголын Улаан­баатар хотын баруун өмнөд хэсэгт орших амрал­тын газар эмчийн хяналтад байгаа аж. Энэ сарын эхээр түүний ах “Асашёорюүг спор­тоо орхих гэж байгаа” хэмээх таамаглалыг үгүйсгэсэн би­лээ. Сумогийн холбоо түүнийг буцаан дуудах аж. Гэвч хол­боо­ны нэг гишүүн түүнийг сумод буцаж ирэхийг хүсэх­гүй байгаа гэнэ. Тэрээр хэ­лэх­дээ “Асашёорюү нь өөрийн үүрэг, зорилгоосоо гажих болсон. Хариуцлагаа ухамсарлан эелдгээр зодгоо тайлаасай билээ” хэмээсэн байна.

Д.Цэрэндолгор