Бидний тухай
Сурталчилгаа байршуулах
Редакцийн ёс зүй
Нууцлалын бодлого
Холбоо барих
Онцлох
Шинэ
Тренд
Буцах
0
XVIII зууны сүүл үеэр “социализм” гэх нэр томъёо нь хэд хэдэн нийгмийн судалгааны бүтээлд ашиглагдан үүсчээ. Тус судалгаанууд нь Аж үйлдвэрийн хувьсгал гарахаас өмнө туйлын хүнд нөхцөлд амьдарч байсан зуу зуун мянган хүний амьжиргааг дээшлүүлж, ажлын байраар хангасан Соён гэгээрлийн аугаа том хувьслаас эвтэйхэн зайлсхийсэн байв.
Хүмүүс нийгмийн харилцаанд хандах хоёр л арга зам байгаа. Нэг нь, хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй гэж үздэг бол нөгөөх нь хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэх бөгөөд та аль ч зарчимд нь байсан нэгнийх нь эсрэг байх юм.
Харин 1840-өөд онд коммунизм нь социализмын илүү түрэмгий төрөл болон өөрчлөгдөв. Маркс, Энгэлс нар 1848 онд хэвлүүлсэн Коммунист намын тунхаг номондоо социализм гэх үгийг анх авч ашиглан, өөрсдийгөө социалистууд гэх болсон бөгөөд Марксын бүтээлүүд хожим социалист сэтгэлгээний үндсэн суурь болон түүхэнд үлджээ.
Коммунист болон социалист үзэл баримтлалууд нь 1878 онд нэгнээсээ салсан. Социалистууд капиталист нийгэм нь тухайн нийгэмд гарч буй өөрчлөлтөөр хувьсан өөрчлөгдөх боломжтой гэх санааг дэмждэг бол, коммунистууд төрийг хүч хэрэглэн нухчин дарахыг сурталддаг аж. Гэхдээ энэ бол зүгээр л арга зүйн л асуудал бөгөөд суурь санаа нь яг ижил юм.
Прогрессивизм үүссэн тухайд Иргэний дайны дараа ядууст туслах зорилготой хувийн буяны байгууллагуудын өөртөө-туслах хөтөлбөрүүдээс үүсэлтэй ба тэд ч ялгаагүй Аж үйлдвэрийн хувьсгалын ололтуудын гадна орхигджээ.
1890 оны эхээр прогрессевистүүд хотын нийтийн үйлчилгээний салбарыг мэдэлдээ авах, түрээсийн байрнуудад нэгдсэн журам гаргах зорилт дэвшүүлсэн улс төрчдөд санал өгч, сонгожээ. Бусад мужуудад ч бас ижил хандлага ажиглагдав. Харин 1903 он гэхэд прогрессивистуудын улс төр болон эдийн засгийн үзэл баримтлал төмөр зам, нийгмийн хангамжийг зохицуулах асуудал руу хэлбийв. Тэд төрийг аж ахуйн нэгжийн албан татварыг нэмэгдүүлэхэд шахалт үзүүлэх болов. Мөн хувийн хэвшлийнхнийг ажилчиддаа нөхөн олговор олгохыг шаардаж, нэн ядуу өрхийн амьжиргаанд нэмэр болдог хүүхдийн хөтөлбөрийг хориглохоор тэмцэж байв.
Үүний дараагаар 1906 онд “Эрүүл хүнс”, “Мансууруулах бодисны тухай хууль”, “Махны хяналтын хууль” зэргийг баталсан. Түүнчлэн 1913 онд “Холбооны нөөцийн банк”, 1914 онд “Холбооны худалдааны комисс”-ыг тус тус байгуулж, засгийн газраас бизнесийг зохицуулах “Монополийн эсрэг хууль”-ийг батлав. Үүгээр зогсохгүй аж ахуй нэгжийн албан татварыг нэмэх зорилгодоо хүрч, үнэ тогтоох төмөр замын коммиссыг байгуулав.
Дэлхийн I дайн прогрессивистүүдийн эдийн засаг дахь төрийн оролцоог дэмжих санааг түр тасалдуулсан ч гэсэн Фрэнклин Рузвелтын удирдлаган дор энэ явдал дахин үргэлжилсэн ба өнөө үед үүнийг хангамжийн бодлоготой адилхан хэмээн үзэж байна. Өөр нэр, адил санаа.
Маш олон хүмүүс нэгнээсээ ялгаатай үзэл баримтлалыг илэрхийлдэг гэж боддог ч энэхүү хоёр онол ижил шинж чанар бүхий нэг л эхээс ундарсан юм.
Хүмүүс нийгмийн харилцаанд хандах хоёр л арга зам байгаа. Нэг нь, хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй гэж үздэг бол нөгөөх нь хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэх бөгөөд та аль ч зарчимд нь байсан нэгнийх нь эсрэг байх юм.
Хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй гэдгийг нь сонгож байгаа бол та индивидуалист харин хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэх сонголтыг дэмжиж буй бол коллективист гэсэн үг.
Прогрессивизм, социализм, коммунизм нь бүгдээрээ л коллективизмын илэрхийлэл юм шүү дээ.
Хэрэв хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй юм бол уг эрх нь хамгаалагдах буюу бусдын биед халдах үйлдлийг хууль бус болгодог ажээ. Ямар ч нийгэмд хэн нэгэнд хохирол учруулаад ял шийтгэлгүй өнгөрөхгүй. Төрийн зүгээс хийх ганц ажил нь дотоод орчинд хувь хүний эрхийг шүүх, цагдааг ашиглан, харин гадаадын түрэмгийллээс цэрэг армийн оролцоотойгоор хамгаалах юм.
Индивидуализм төрийн ажиллагааг хязгаарладаг. Хүний эрх чөлөө төрөөр хамгаалагдсан бөгөөд хувь хүмүүс өөрсдийн хэмжүүрээрээ худалдаа наймаанд оролцох, хүссэн ажлаа хийх, өөрсдийн орлого болоод өмчөө дураараа захиран зарцуулах, амьдралаас өөрийнхөөрөө таашаал авах эрхийг өгдөг, түүнчлэн бүх өмч хувьд шилжсэн нийгмийн байгууламжийг капитализм гэнэ.
Бидний үндсэн хуульд хувь хүний амьдрах эрх, өмч, эрх чөлөөг тун тодорхой байдлаар тодорхойлсон байдаг. Сайн дураар нэгдэн нийлэх, засгийн газрын буруутай үйл ажиллагааг засан залруулах хүсэлт гаргах, зэвсэг эзэмших ба худалдах гэх мэт маш олон эрхүүд нь хувь хүний эрх дээр суурилсан байдаг билээ.
Хэрэв та хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэж боддог бол төр таны захирагч болдог ба өөр ямар ч сонголт үлдээдэггүй. Ямар ч нийгэмд аливаа нэгэн бүлэг хүмүүс нэгэн хүчирхэг удирдагчийн дор үйл ажиллагаа явуулахыг дэмждэг. Нэг нь нөгөөгийнхөө төлөө амьдрахыг шаарддаг хүмүүсээс бүрдсэн улсад тухайн нийгэм дэх бүх хүмүүсийн шаардсанаар нэг л удирдагч төрийн эрхэнд гаран бусдыг удирддаг.
Гэхдээ төр гэдэг бол хүмүүсийн л нэгдэл шүү дээ. Хэрэв та бусдын төлөө амьдрах ёстой гэдэг үзэлд итгэн үнэмшдэг бол төрд ажиллаж буй тэдгээр хүмүүс таны юу хийхийг заахаар зогсохгүй яаж хийхийг тань шийдэх ба тэд таны үхэхээс төрөх хүртэл бүх асуудлыг тань зохицуулж, удирдах болно.
Силвиа Бокор
XVIII зууны сүүл үеэр “социализм” гэх нэр томъёо нь хэд хэдэн нийгмийн судалгааны бүтээлд ашиглагдан үүсчээ. Тус судалгаанууд нь Аж үйлдвэрийн хувьсгал гарахаас өмнө туйлын хүнд нөхцөлд амьдарч байсан зуу зуун мянган хүний амьжиргааг дээшлүүлж, ажлын байраар хангасан Соён гэгээрлийн аугаа том хувьслаас эвтэйхэн зайлсхийсэн байв.
Хүмүүс нийгмийн харилцаанд хандах хоёр л арга зам байгаа. Нэг нь, хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй гэж үздэг бол нөгөөх нь хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэх бөгөөд та аль ч зарчимд нь байсан нэгнийх нь эсрэг байх юм.
Харин 1840-өөд онд коммунизм нь социализмын илүү түрэмгий төрөл болон өөрчлөгдөв. Маркс, Энгэлс нар 1848 онд хэвлүүлсэн Коммунист намын тунхаг номондоо социализм гэх үгийг анх авч ашиглан, өөрсдийгөө социалистууд гэх болсон бөгөөд Марксын бүтээлүүд хожим социалист сэтгэлгээний үндсэн суурь болон түүхэнд үлджээ.
Коммунист болон социалист үзэл баримтлалууд нь 1878 онд нэгнээсээ салсан. Социалистууд капиталист нийгэм нь тухайн нийгэмд гарч буй өөрчлөлтөөр хувьсан өөрчлөгдөх боломжтой гэх санааг дэмждэг бол, коммунистууд төрийг хүч хэрэглэн нухчин дарахыг сурталддаг аж. Гэхдээ энэ бол зүгээр л арга зүйн л асуудал бөгөөд суурь санаа нь яг ижил юм.
Прогрессивизм үүссэн тухайд Иргэний дайны дараа ядууст туслах зорилготой хувийн буяны байгууллагуудын өөртөө-туслах хөтөлбөрүүдээс үүсэлтэй ба тэд ч ялгаагүй Аж үйлдвэрийн хувьсгалын ололтуудын гадна орхигджээ.
1890 оны эхээр прогрессевистүүд хотын нийтийн үйлчилгээний салбарыг мэдэлдээ авах, түрээсийн байрнуудад нэгдсэн журам гаргах зорилт дэвшүүлсэн улс төрчдөд санал өгч, сонгожээ. Бусад мужуудад ч бас ижил хандлага ажиглагдав. Харин 1903 он гэхэд прогрессивистуудын улс төр болон эдийн засгийн үзэл баримтлал төмөр зам, нийгмийн хангамжийг зохицуулах асуудал руу хэлбийв. Тэд төрийг аж ахуйн нэгжийн албан татварыг нэмэгдүүлэхэд шахалт үзүүлэх болов. Мөн хувийн хэвшлийнхнийг ажилчиддаа нөхөн олговор олгохыг шаардаж, нэн ядуу өрхийн амьжиргаанд нэмэр болдог хүүхдийн хөтөлбөрийг хориглохоор тэмцэж байв.
Үүний дараагаар 1906 онд “Эрүүл хүнс”, “Мансууруулах бодисны тухай хууль”, “Махны хяналтын хууль” зэргийг баталсан. Түүнчлэн 1913 онд “Холбооны нөөцийн банк”, 1914 онд “Холбооны худалдааны комисс”-ыг тус тус байгуулж, засгийн газраас бизнесийг зохицуулах “Монополийн эсрэг хууль”-ийг батлав. Үүгээр зогсохгүй аж ахуй нэгжийн албан татварыг нэмэх зорилгодоо хүрч, үнэ тогтоох төмөр замын коммиссыг байгуулав.
Дэлхийн I дайн прогрессивистүүдийн эдийн засаг дахь төрийн оролцоог дэмжих санааг түр тасалдуулсан ч гэсэн Фрэнклин Рузвелтын удирдлаган дор энэ явдал дахин үргэлжилсэн ба өнөө үед үүнийг хангамжийн бодлоготой адилхан хэмээн үзэж байна. Өөр нэр, адил санаа.
Маш олон хүмүүс нэгнээсээ ялгаатай үзэл баримтлалыг илэрхийлдэг гэж боддог ч энэхүү хоёр онол ижил шинж чанар бүхий нэг л эхээс ундарсан юм.
Хүмүүс нийгмийн харилцаанд хандах хоёр л арга зам байгаа. Нэг нь, хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй гэж үздэг бол нөгөөх нь хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэх бөгөөд та аль ч зарчимд нь байсан нэгнийх нь эсрэг байх юм.
Хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй гэдгийг нь сонгож байгаа бол та индивидуалист харин хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэх сонголтыг дэмжиж буй бол коллективист гэсэн үг.
Прогрессивизм, социализм, коммунизм нь бүгдээрээ л коллективизмын илэрхийлэл юм шүү дээ.
Хэрэв хүн өөрийнхөө төлөө амьдрах эрхтэй юм бол уг эрх нь хамгаалагдах буюу бусдын биед халдах үйлдлийг хууль бус болгодог ажээ. Ямар ч нийгэмд хэн нэгэнд хохирол учруулаад ял шийтгэлгүй өнгөрөхгүй. Төрийн зүгээс хийх ганц ажил нь дотоод орчинд хувь хүний эрхийг шүүх, цагдааг ашиглан, харин гадаадын түрэмгийллээс цэрэг армийн оролцоотойгоор хамгаалах юм.
Индивидуализм төрийн ажиллагааг хязгаарладаг. Хүний эрх чөлөө төрөөр хамгаалагдсан бөгөөд хувь хүмүүс өөрсдийн хэмжүүрээрээ худалдаа наймаанд оролцох, хүссэн ажлаа хийх, өөрсдийн орлого болоод өмчөө дураараа захиран зарцуулах, амьдралаас өөрийнхөөрөө таашаал авах эрхийг өгдөг, түүнчлэн бүх өмч хувьд шилжсэн нийгмийн байгууламжийг капитализм гэнэ.
Бидний үндсэн хуульд хувь хүний амьдрах эрх, өмч, эрх чөлөөг тун тодорхой байдлаар тодорхойлсон байдаг. Сайн дураар нэгдэн нийлэх, засгийн газрын буруутай үйл ажиллагааг засан залруулах хүсэлт гаргах, зэвсэг эзэмших ба худалдах гэх мэт маш олон эрхүүд нь хувь хүний эрх дээр суурилсан байдаг билээ.
Хэрэв та хүн бусдын төлөө амьдрах ёстой гэж боддог бол төр таны захирагч болдог ба өөр ямар ч сонголт үлдээдэггүй. Ямар ч нийгэмд аливаа нэгэн бүлэг хүмүүс нэгэн хүчирхэг удирдагчийн дор үйл ажиллагаа явуулахыг дэмждэг. Нэг нь нөгөөгийнхөө төлөө амьдрахыг шаарддаг хүмүүсээс бүрдсэн улсад тухайн нийгэм дэх бүх хүмүүсийн шаардсанаар нэг л удирдагч төрийн эрхэнд гаран бусдыг удирддаг.
Гэхдээ төр гэдэг бол хүмүүсийн л нэгдэл шүү дээ. Хэрэв та бусдын төлөө амьдрах ёстой гэдэг үзэлд итгэн үнэмшдэг бол төрд ажиллаж буй тэдгээр хүмүүс таны юу хийхийг заахаар зогсохгүй яаж хийхийг тань шийдэх ба тэд таны үхэхээс төрөх хүртэл бүх асуудлыг тань зохицуулж, удирдах болно.
Силвиа Бокор
