Монголын үндэсний олимпийн хорооны допин­гийн хяналтын мэргэ­жил­тэн Н.Цогтсайхантай ярилцлаа.

-Үндэсний их баяр наад­мын үеэр бөхчүүд допинг хэрэглэсэн эсэх тухай мар­гаан дэгддэг. Допингийн асуудлыг зохицуулдаг олон улсын хууль дүрэм хэдийнээс мөрдөгдөх бол­сон юм бол?
-Олон улсын олимпийн хороо 1999 оноос допингтой тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэх, нэг мөр болгох зорилгоор "Дэлхийн допингийн эсрэг агентлаг" байгууллагыг бай­гуулсан. Монголын үндэсний олимпийн хороо ОУОХ-ны гишүүний хувьд тухайн үед нь энэ байгууллагын гишүүнээр элссэн юм. Допинг гэдэг тухайн тамирчны амжилт гаргах, нэр алдраа дуурсгах хязгааргүй хүсэл зорилгоор ашигласан эмийн бодис бо­лон хими, физикийн механик аргын нэгдэл шүү дээ. Угаас шударга өрсөлдөөн спортын тамирчдын үнэт зүйл атал допинг хэрэглэж байгаа нь хууль бус үйлдэл. Дэлхий дахинд допингтой эрчимтэй тэмцэж эхэлснээр ОУОХ гишүүн байгууллагуудтайгаа "Дэлхийн допингийн эсрэг дүрэм"-ийг 2003 онд баталсан байгаа. Энэ дүрэмд, допин­гийн шинжилгээг хэн, яаж, ямар процедураар авах, до­пингийн төрлийн бодис та­мирчнаас илэрсэн тохиол­долд ямар шийтгэл оноох талаар нарийвчлан заасан байдаг. Мөн ОУОХ-ны гишүүн орнуудын Засгийн газарт зориулан "Копенгагены тун­хаг­лал"-ыг 2003 онд баталсан. Манай улс өнгөрсөн онд НҮБ-аас гаргасан "Спорт дахь допингийн эсрэг ЮНЕСКО-гийн тунхаглал"-д элссэн.

-Манай улсын хувьд допингийн шинжилгээг хэ­дэн оноос хийж эхэлсэн бэ?
-Бөхчүүдээс 1999 оноос хойш жил бүр допингийн шин­жилгээ авч байгаа. Энэ хуга­цаанд Улаанбаатар хотод зохиогдсон тив, дэлхийн авар­га шалгаруулах тэмцээ­нүүдийн допингийн шин­жил­гээ авах ажлыг зохион бай­гуулж ирсэн.

-Үндэсний бөхчүүдийн хувьд далай аварга А.Сүх­бат, улсын заан Д.Рагчаа, улсын начин Эрхэмбаяр нар үндэсний их баяр наад­мын барилдаанд допинг хэрэглэсэн гэж шуугиан тарьж байсан. Энэ яаж төгс­лөө?
-БНСУ-д явуулсан до­пингийн эсрэг шинжилгээгээр нандроналон хэмээх допин­гийн бодис хэрэглэсэн нь тогтоогдсон.

-Допинг хэрэглэсэн то­хиол­долд тухайн тамирчны гаргасан амжилтыг нь цу­цалж, цол, медалийг нь хурааж авдаг гэж сонссон. Манайд энэ дүрэм үйл­чилдэггүй байх аа?
-Хэцүү л дээ. Бас үндэс­ний их баяр наадмын хуулийн цоорхой ч байсан тохиолдол бий. 1999-2003 он хүртэл шөвгийн 16 бөхөөс, үүнээс хойш Үндэсний их баяр наад­мын хуулийн дагуу бөхчүү­дээс допингийн шинжилгээ авдаг болсон л доо. Яг бодит байдал дээр бөхчүүдэд ха­риуцлага тооцсон тохиолдол Монголд байхгүй. Д.Рагчаа, Эрхэмбаяр нарын тухайд 32-т үлдсэн, шөвгийн 16-д үл­дээгүй гэсэн шалтгаанаар мултарсан. Өнгөрсөн жилийн наадмын өмнө энэ хуулийн цоорхойг нөхсөн.

-Хэд давсан бөхчүүдээс шинжилгээ авах вэ?
-Тав болон түүнээс дээш давсан бөхчүүд, халх сурын харвааны насанд хүрэгчдийн эрэгтэй, эмэгтэй эхний гур­ван байрын тамирчдаас до­пингийн шинжилгээ авна.

-Мориноос авна биз дээ?
-Морины шинжилгээг амь­тан хариуцдаг байгууллага хийх ёстой. Учир нь допин­гийн шинжилгээ авдаг арга техник, багаж хэрэгсэл нь өөр л дөө. Иймд мориноос допин­гийн шинжилгээ авдаг малын эмч манайд хэрэгтэй л байгаа юм.

-Шинжилгээний хариу гаргадаг лабораторийн ту­хай буруу зөрүү ойлголт хүмүүсийн дунд багагүй байх шиг байдаг. Ер нь хариу нь "но"-той гарах тохиолдол байна биз?
-ОУОХ, Дэлхийн допин­гийн эсрэг агентлагийн ма­гадлан итгэмжлэгдсэн лабора­тори нь тамирчдын шээс, цус болон бусад хэрэглэг­дэ­хүү­нийг допингийн хяналтын зорилгоор хэрэглэх, үр дүнг нь зарлах эрхтэй. Одоогийн байдлаар дэлхийд допингийн шинжилгээ авах 20 гаруй байгууллага байдаг. МҮОХ, БНСУ-ын шинжлэх ухаан тех­но­логийн институт (KIST)-ийн допингийн хяналтын лабо­раторитой хамтран ажил­ла­даг. Шинжилгээний хариу нь хүлээн авснаас хойш 14-30 хоногийн дотор захиалагч байгууллагад ирдэг. Уг хариуг гурван хувь үйлдээд тухайн улсын үндэсний олимпийн хороо, уг спортын төрлийн олон улсын холбоо, Дэлхийн допингийн эсрэг агентлагт өгдөг.

-Манай улс допингийн талаар харьцангуй гайгүйд тооцогдоно биз?
-1972 оны Мюнхений олим­под жүдо бөхийн тамир­чин Ж.Буядаа сэргээш хэрэг­лэсэн гэдэг шалтгаанаар до­пингийн хар дансанд бүрт­гэгд­сэн шүү. Үүнээс хойш цана, чөлөөт бөхийн төрлөөр хэд хэдэн тохиолдол илэрсэн нь манайх шиг цөөхөн хүн амтай улс оронд том үзүү­лэлт байсан.

-Хориотой эмийн жаг­саалт батлагдсан байдаг гэсэн. Ямар эмүүдийг хориг­лох вэ?
-Допингийн шинжилгээнд хориотой эмийн бодис, хорио­той аргууд, гений допинг гэсэн гурван үндсэн бүлэг зүйлсийг хориглодог. Эмийн бодис нь тэмцээний болон тэмцээний бус үед хориг­лосон зүйл бий. Улс болгоны үйлдвэрлэж байгаа эмийн нэр нь өөр боловч орц тунд нь багтаж байгаа бодисоороо адилхан байдаг. Иймээс до­торх найрлагад орсон боди­соор нь ангилж хориглодог. Уулаас өвчтэй биед хэрэг­лэдэг зүйлийг эрүүл мах­бо­дид хэрэглэхээр ямархан өөрчлөлт орох нь тодорхой. Натрибромад гэдэг эм гэхэд тайвшруулах үйлчилгээтэй химийн бодис. Энэ эмийг буудлага, байт харваа, мо­тос­портын төрөлд хоригло­дог.

-Шинжилгээний хариуг хувь тамирчин хүлээн зөв­шөөрөхгүй байж болох уу?
-Ирсэн хариуг МҮОХ-ны эмнэлгийн комисс, тухайн спортын төрлийн холбооны Удирдах зөвлөл, мөн тамирч­ныг байлцуулан хэлэлцдэг. Тамирчин хүлээн зөвшөө­рөх­гүй бол давж заалдах бүрэн эрхтэй. Ер нь допингийн шин­жилгээ авахад 100 орчим миллитр шээсийг А, Б гэсэн хоёр саванд хийж явуулдаг. Ямар нэгэн маргаан гарлаа гэхэд үлдсэн Б савтай хэрэг­лэгдэхүүнийг дахин шинжил­дэг. Тэгэхдээ тухайн тамир­чин бүх зардлыг даана л даа. Б савны шинжилгээ А савны­хаас ер нь зөрөхгүй. 97-98 хувийн л зөрөө гарна. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиол­долд Швейцарь улсын Ло­занна хот дахь спортын ар­битрын шүүхэд нэхэмжлэх гаргана. Энэ шүүх бүх спор­тын маргааныг таслан шийд­вэрлэдэг.

-Допингийн шин­жил­гээ­ний зардлыг хаанаас даадаг юм?
-Тухайн тэмцээн урал­даа­ныг зохион байгуулах хорооноос даана. Үндэсний баяр наадмын хувьд Монгол Улсын төр хариуцах ёстой.

-Олимпийн төрөлд ор­дог их спортын хувьд до­пингийн шинжилгээ хийх нь зөв байх. Харин үндэс­ний бөхийн хувьд ямар байдаг юм бол доо?
-Үндэсний бөх маань спорт уу, баяр цэнгэл үү гэдгийг тодорхойлох хэрэг гарах нь ээ дээ. Спорт мөн бол цэвэр шударга өрсөлдөөн хэрэгтэй биз дээ. Ер нь мэр­гэжлийн болон бизнесийн спортоос ч допингийн шин­жил­гээ авч эхэлсэн шүү дээ.

-Тамирчин допинг хэ­рэглээд амжилт гаргалаа гэж бодъё. Гэхдээ хор ур­шиг нь аль хэр байдаг бол?
-Эрүүл биед хэрэглэхэд зохисгүй зүйлийг тунгий нь хэтрүүлэхээр булчин шөрмөс чангарч, бие махбодь том­роод хэрэглэсэн үед болж бүтэж л байгаа сэтгэгдэл төрүүлэх байх. Хар ухаанаар бодоход үлээдэг бөмбөлгийг хийгээр дүүргэх тусам то­морсоор хагардагтай л адил хүч чадлын сэргээш боло­хоосоо өмнө бие махбодийн үрэвсэл, хорт хавдар болдог үзэгдэл. Допинг хэрэглэснээр үхсэн тохиолдол цөөнгүй. 1988 оны Сөүлийн олимпийн аварга АНУ-ын хөнгөн атлети­кийн тамирчин Флоренс Гриф­фит Жойнер 37-хон насандаа таалал төгсч байлаа. Бөхчүүд маань эр хүн. Энэ утгаар бодвол допинг хэрэглэснээр үргүйддэг. Үр боловсруулах эд эсийг допинг устгадаг. Үндэсний бөхийн алдартнууд маань удам залгах үр үндэс­гүй болчих вий дээ гэж зарим­даа боддог. Хамгийн гол нь их спортын тавцанд Монгол Ул­сынхаа нэр хүндийг сэвтээх­гүй хамгаалж байх нь иргэний хувьд ч санууштай зүйл юм даа.

Л.Батцэнгэл