Энэ жил манай оронд хур бороо элбэгтэй, чийглэг зун болж байгаа учир хортон шавьж түүний дотор нугын бор эрвээхийн олшролт зарим газруудад байгаа аж. Иймд энэхүү шавьжийг таних морфологийн онцлог, шавьжийн хор хөнөөл, тэмцэх арга хэмжээний талаар МХЕГ-ын Ургамал, хорио цээр, чанарын хяналтын улсын ахлах байцаагч Ц. Итгэлээс зарим зүйлийг тодруулсан юм.

-Нугын бор эрвээхийний онцлогийн талаар хэлж өгөөч?
-Энэхүү шавьж нь бүрэн хувиралтай өөрөөр хэлбэл өндөг, авгалдай, хүүхэлдэй, бие гүйцсэн гэсэн дөрвөн үе шатыг дамжин хөгждөг. Нугын бор эрвээхий хүрэнцэрийн хамгийн сүүлчийн үеийн шатандаа хөрсний өнгөн хэсэгт хүүдий маягийн гэр дотор өвөлждөг. Хүүхэлдэйн хөгжил долоогоос 38 хоног үргэлжилж, бие гүйцсэн эрвээхий гарч, цэцгийн нектараар нэмэлт хооллож байгаад өндөглөнө.

Эмэгчин эрвээхий өндгөө ургамлын навч, нахиа заримдаа хөрсөн дээр ганц нэгээр нь юмуу бөөнөөр нь гаргадаг бөгөөд өндөгний хөгжил гадаад орчны нөхцөлөөс шалтгаалан хоёроос 15 хоног үргэлжилдэг.

Харин эрэгчин эрвээхийн далавчны дэлгэмэл 18-20 мм, харин эмэгчин шавьжийнх 20-26 мм хүрдэг. Эрвээхийн дээд далавч бор саарал, жижиг хар толбонуудтай, хойд захаараа саарал өнгийн цацган эмжээртэй, доод далавч нь цагаан шаргал өнгөтэй байдаг. Түүнчлэн хүрэнцэрийн биеийн урт 12-35 мм, ногоон саарлаас бор ногоон, хүрэн өнгөтэй, нуруу болон биеийн хажуугаараа бараан судлуудтай, эдгээрийн хооронд шар ногоон өнгийн тахиралдсан нарийхан судлуудтай байдаг.

Мөн цээжиндээ гурван хос, хэвлийдээ таван хос хөлтэй, толгой нь хар өнгөтэй. Хүрэнцэр таван үеийг дамжин хөгждөг өөрөөр хэлвэл таван удаа гуужиж, гуужих бүрд биеийн хэмжээ нь томордог. Хүрэнцэрийн хөгжил гадаад орчны температур, чийглэгээс хамаарч 10-30 хоног үргэл-жилдэг.

-Тархалт нь ямар байна вэ?
-Нугын бор эрвээхий Европ, Ази, Хойт Америкт өргөн тархсан. Шавьжийн хэт олшролт Болгар, Румын, Унгар, Югослав, Польш, Австри, Украйн, Молдав, Чех, Словак, Молдав, Монгол, Хятад, Иран, Турк, Канад, Орос зэрэг улс орнуудад үе үе тохиолддог.

Хар шороон хөрсгүй бүс нутагт шавьж нэг үе удмаар, Сибирь, Алс Дорнодын ойт хээр, хээрийн бүсэд хоёр удмаар, Хойт Казахстан зэрэг орны нөхцөлд 3-4 үе удмаар үрждэг. Манай орны нөхцөлд нугын бор эрвээхий ихэвчлэн нэг удмаар үрждэг боловч цаг агаарын тохиромжтой нөхцөл бүрдсэн, чийглэг зун хоёр удмаар үржих тохиолдол байдаг. Шавьжийн хөгжил хүрэнцрийн үеийн хоол тэжээлийн хангамж, гадаад орчны температур болон чийгийн хэмжээнээс ихээхэн хамаардаг. Шавьжийн тоо    толгойн  олшролтонд бас махчин болон паразит шавьж, шавьжийг өвчлүүлэгч бичил биетний идэвхижилт нөлөөтэй байдаг.

-Энэ эрвээхий ямар хор хөнөөлтэй вэ?
-Шавьжийн тоо толгойн хэт олшролт 10-12 жилийн давтамжтай болдог гэж судлаачид үздэг. Хэт олшролтын үед ургацын алдагдал 60 хувь, зарим тохиолдолд 100 хувьд хүрдэг. Хортон шавьжийн тооллогоор 1 м2талбайд 10 хүрэнцэр тоологдох тохиолдолд ургац буурах магадлалтай гэж үзэж идэвхтэй тэмцэх арга хэмжээ авахыг зөвлөдөг.

Нугын бор эрвээхэй нь 250 гаруй зүйлийн ургамлаар хооллодог элдэв идэшт шавьж юм. Шавьж нь чихрийн манжин, шош, вандуй, төмс, эрдэнэ шиш, хүнсний ногооны тарималд ихээхэн хөнөөл учруулдаг бөгөөд буудай, арвай зэрэг үетэн ургамал, жимсний таримлыг ч гэмтээдэг. Эрвээхийн хүрэнцэр ургамлын навчийг идэж гэмтээснээр фотосинтезийн гадаргуу болон органик бодисын хуримтлал багасч, ургац буурдаг.

-Энэ шавьжтай яаж тэмцэх вэ?
-Агротехникийн арга. Энэ нь намар ургац хураасны дараагаар хөрсийг эргүүлж хагалах. Энэ үед хөрсөнд байгаа өвөлжих хүрэнцэр ил гарч өвөл үхдэг. Хаврын бордоолтоор хөрсөн дэх өвөлжих шат ил гарч үхдэг. Мөн механик арга. Энэ нь талбайг тойруулан 40-50 см гүн шуудуу ухаж, унасан хүрэнцрүүдийг цуглуулж, устгах. Бас химийн арга гэж байна. Хүрэнцрийн хөгжлийн эхний үе шатуудад децис, каратэ зэрэг инсктицидийг зааврын дагуу зохих тунгаар шүршиж хэрэглэнэ. Мөн биологийн арга. Паразит шавьж трихограмм, лепидоцид, битоксибациллин зэрэг биобэлдмэлийг хэрэглэж болно.